Morgunblaðið - 26.08.1959, Blaðsíða 8

8
MORCUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 26. ágúst 1959
Prófessor Donaldson er upphaflega fiskifræðingur. Hefir hann
unnið mikilvægt starf við silungs- og laxarækt á Kyrrahafs-
strönd Bandaríkjanna. Telur hann að taka beri upp kynbætur
og fóðrun vatnafisksins alveg með sama hætti og löngu þykir
sjálfsagt við kvikfjárrækt. Þá muni fiskiræktin gefa marg-
faldan arð. Á myndinni sést Donaldson með kynbætta regn-
oogasii ings-hrygnu.
I
Meiri geislavirkni frá armbands-
úrinu en andrúmsloftinu
segir bandarískur vísindamaður í sam-
tali við Mbl.
í GÆR átti blaðamaður Mbl.
tal sitt í hvoru lagi við tvo
merka bandaríska vísinda-
menn, sem hér voru á ferð.
Svo undarlega vildi til að
báðir þessir menn hafa gert
margs konar athuganir á
áhrifum geislavirkra efna á
lifandi verur. Annar þeirra
hefur stjórnað 1 íffræðirann-
sóknum í sambandi við
kjarnorkutilraunir Banda-
ríkjanna. Hinn starfar við
rannsóknir á því, hver hætta
manninum sé búin af geislum
í sambandi við fyrirhugaðar
geimferðir, og hvaða leiðir
séu til að fyrirbyggja slík
áhrif.
Stjórnaði líffræðirannsóknum
Sá fyrri þessara manna er próf
essor Donaldson frá háskóla
Washingtonríkis í Settle. —
Hann er heimskunnur vísinda-
maður í fiskifræði og er nú á
kynningarferð umhverfis hnött-
inn. Veiðimálastjóri okkar Þór
Guðjónsson stundaði nám hjá
honum á sínum tíma. Frétti Mbl.
að Donaldson væri gestur hjá
honum og fékk að eiga stutt við-
tal við hann.
Það kom upp úr dúrnum, að
prófessor Donaldson var falið
að stjórna líffræðirannsóknum í
sambandi við kjarnorkutilraunir
Bandaríkjanna. Samstarf hans
við kjarnorkunefnd Bandaríkj-
anna hófst, þegar Hanford kjarn-
orkuverið var byggt á stríðsár-
unum við Kolumbía fljótið á Vest
urströnd Bandaríkjanna. Hafði
Donaldson haft eftirlit með fisk-
lífi í fljótinu, og kom nú
til hans kasta, að fylgjast með
því, að geislavirk efni sköðuðu
ekki dýralif í fljótinu. Hanford-
stöðin framleiddi Úraníum og
Plútoníum í fyrstu kjarnorku
sprengjurnar.
Síðan var Donaldson viðstadd-
ur nær allar kjarnorkutilraunir
Bandaríkjanna, ýmist við Bikini
eða Eniwetok eða í Nevada-
eyðimörkinni. Hann segir að þeg-
ar sprenging var framkvæmd
hafi menn orðið að vera í fimm
milna fjarlægð, þegar um litlar
sprengingar var að ræða, en í
30 mílna fjarlægð, þegar vetnis-
sprengingar voru framkvæmd-
ar. Það var hans verk og aðstoð-
armanna hans, að fara skjótlega
inn á sprengisvæðið og fylgjast
með þvi, hvaða áhrif geislavirkni
hefði á plöntu og dýralíf.
Risastór rannsoknarstofa
— Þið hafið framkvæmt ýmsar
tilraunir í þessu sambandi?
— Já, við höfum tilraunadýr í
ákveðnum fjarlægðum frá
sprengistað, en þýðingarmest er
þó að rannsaka það dýralíf, sem
þarna á eiginlega heima t.d. fisk-
ana í sjónum. Sprengistaðirnir
hafa orðið eins og risastórar til-
raunastofur. Ýmis efni, sem lík-
aminn þarf sér til vaxtar og við-
halds verða geizlavirk og koma
jafnvel fram við sprenginguna.
Við höfum svo getað fylgzt með
því, hvernig þau breiðast út um
líkama dýranna og hvaða áhrif
þau hafa. Það er t.d. beinn ár-
angur af þessum rannsóknum, að
nú vita menn hvaða þýðingu
málmurinn kobalt hefur fyrir
líkamann. Hann er nauðsynleg-
ur við myndun B-12 fjörefms,
sem aftur er nauðsynlegt við
blóðmyndun. Með þessari vitn-
eskju hefur skýring fengizt á
blóðsjúkdómum á svæðum, sem
eru fátæk af Kóbalti. Sama er að
segja um rannsóknir á þýðingu
joðs og járns fyrir líkamarm o.
s frv.
Engin hætta af geislavirkum
efnum í hafinu
— Er hætta á því, að fiskar í
hafinu geti orðið hættulega geisla
virkir af kjarnsprengingum?
— Slíkt þarf ekki að óttast,
segir prófessor Donaldson. Geisla
get ég sagt yður sömu skýring-
arnar. Fiskurinn af þessu eina
skipi var hættulegur af því að
rykið settist á hann á þilfarinu
Þessi mynd er af ferðaskrifstofufólki frá Frakklandi, Hollandi og Belgíu, sem kom hingað í
boði Flugfélags íslands. — Fararstjóri var Jóhann Sigurðsson, fulltrúi F. I. í London. —
an áhuga fyrir því, að eldflaug-
um til tunglsins verði skotið upp
frá íslandi. Við eigum að okjóta
þeim upp frá þessum stað, sagði
hann og benti á Sprengisand .
Islandskortinu.
Van Allen-beltið.
1 — En hversvegna endilega frá
fslandi?
—Það er vegna Van Allen-
beltisins. Rannsóknir á háloft-
unum sýna, að umhverfis jörðina
er geislavirkt belti milli 1C00 og
3200 km frá jörðu. Þetta belti
er eins og segulsvið og er lang
þykkast við miðjarðarbaug, en
þynnist og hverfur út til segul-
skautanna.
Það _r þetta belti og geislavirkni
þess, sem er hættulegast geirn-
förunum, þegar þeir leggja af
stað frá jörðinni. f því myndu
menn fá 2—3 röntgen geisla-
virkni við klukkustundarflug í
gegnum það, en talið er óvarlegt
að mannslíkaminn fái meira en
1/10 úr röntgen á sólarhring. Ef
geimfarinu væri s1/ iið frá ís-
landi, þarf ekki að ftrra i gegnum
Van Allen beltið.
Fullkomnir geimhreyflar
í vændum.
Vér spurðum dr. Helveý,
hvernig eldflaugar yrðu notaðar
til fyrstu geimferðanna.
— Það verður sama tegund og
nú er notuð, knúin efnafræðilegu
brennsluefni. Annars er það eln
sýnt, að það muni borga sig að
reisa geimstöð sem sveimar í
kringum jörðina. Við getum að
vísu skotið eldflaug beint til
tunglsins fyrir minna fé, en slik
geimstöð kemur til með að borga
sig, þegar um fleiri flug verður
að ræða og þegar halda skal til
annarra reikistjarna.
Eftir 40 til 50 ár verður að
líkindum búið að framleiða nýja
hreyfilstegund til geimflugs. Það
er jónhreyfillinn og enn síðar
má vænta þess að framleiddur
verði Photo-hreyfillinn. Slíkt eru
kjarnorkuhreyflar og munu þeir
gera það mögulegt, að hafa á
g&imferðatækinú stöðugan stíg-
andi hraða unz hálfri veglalengd
er náð að hraðinn verður stöð-
ugur minnkandi. Með því losna
menn alveg við hinn erfiða við-
bragðshnykk og förin til annarra
hnatta verður ósköp þægileg og
reynir lítið á líkamann.
íverustaður á tunglinu.
— Þér haldið sem sagt ekki, að
ferðir til annarra hnatta iéu
óraunhæfar skýjaborgir?
—■ Nei, það getur hver maður
sannfærzt um, sem kynnir sér
þessi mál. Ég skal segja yður,
ég er liffræðilegur ráðunautur
hins stóra bandariska fyrirtækis
„Radiation Inc“, sem undirbýr
geimferðir. Við erum búnir að
teikna íverustað fyrir þrjá menn,
sem innan fárra ára verður flutt-
ur til tunglsins. Þetta er eins
konar kringlótt hvóli' V
ar í þvermáli. Nei, dvöl manna
á tunglinu er að verða að raun-
veruleika. Ég er að fara á 10.
geimfræðingaþingið, sem haldið
verður í Lundúnum. Þar mun
vissulega margt koma fram, sem
allt bendir í sömu átt, Maðurinn
er að sigrast á torleiði geimsins.
og lá á honum í lengri tíma. Hins
vegar var rykið hættulaust fyr-
ir fiskinn í sjónum, því að þar
dreifist það svo fljótt og dregur
úr því.
Armbandsúrið hættulegra
— Haldið þér þá að hættan frá
geilsavirkum efnum í heim-
inum sé ekki eins mikil og stund-
um er skýrt frá í blöðum
— Við skulum athuga það, seg-
ir prófessor Donaldson, að geisia-
virkni er allstaðar í kringum
okkur. Misjafnlega mikil eftir
því hvernig aðstæður eru. Lík-
lega er hún meiri hér á íslandi
en víða annarsstaðar, af því að |
ísland er eldfjallaland.
Við getum tekið endurnar á
tjörninni og fundið geislavirk
efni í þeim með nákvæmum mæli
tækjum. Við getum fundið geisla
virkni í beinum yðar, herra
blaðamaður, þetta er ekkert ann-
að en það, sem alltaf hefur ver-
ið. Viljið þér lofa mér að sjá
úrið yðar.
Ég sýni honum armbandsúr
mitt af gerðinni Marvin.
— Jú átti ég ekki kollgátuna,
segir prófessorinn. Úrið er með
sjálflýsandi vísum og tölustöfum.
Nú skal ég segja yður, að þér
fáið að minnsta kosti 10 sinn-
um meiri geislavirkni frá úrinu
yðar en frá andrúmsloftinu, þrátt
fyrir allar kjarnsprengingar.
Dr. Helvey
um, en það kom í ljós, að hann
er einn fremsti líffræðingur,
sem starfar nú við geimferða-
rannsóknir.
★
Á Sprengisandi 1964?
Hann kvaðst ekki vera í
neinum vafa um það, að fyrstu
mennirnir gætu á næstu árum
flogið til tunglsins. Taldi hann
að strax 1961 myndu Bandarikja
menn hafa yfirunnið tæknilega
erfii nka á slíkri ferð. En lík-
lega verður hún ekki fyrr en
1963 eða 64, það er að segja í
hæsta lagi eftir 5 ár.
— Ég hef haft alveg sérstak-
frá
Sprengi-
sandi
HINN vísindamaðurinn, sem
fréttamaður Mbl. hitti, dr.
Helvey, kom utan af götunni.
Hann hafði komið hingað
með flugvél Loftleiða í fyrra-
dag og var að bíða eftir því
að flugvél Flugfélagsins færi
til Lundúna í gær. Hann var
dálítið undarlegur í háttum
eins og prófessorar eru stund-
Fyrstu
tunglförin
virknin rýkur mjög fljótt úr efn-
unum og auk þess eru hin geisla-
virku efni mjög fljót að dreifast
í sjónum og falla til botns. Marg-
faldar rannsóknir sýna, að á slíku
er engin hætta.
Fór til Japan 1954
— En hvað þá um japönsku
fiskimennina, sem komu að landi
með geislavirkan fisk?
— Ég þekki nú dálítið til þess
máls, svarar próf. Donaldson með
því, að það var einmitt ég sem
var sendur til Japan til þess að
kynna þessi mál fyrir þjóðinni.
Málsatvik voru þau, að þann
1. marz 1954 var sprengd mjög
stór sprengja á Bikini. Búizt hafði
verið við því, að vindurinn
myndi bera geislavirka rykið
vestur á bóginn og ströng varð-
gæzla höfð á hafinu þar. En
óhapp kom fyrir, vindurinn bar
rykið í austur og það lenti m. a.
yfir japanska fiskibátnum Fur-
uku* Maru. Á þilfari hans var
allmikið magn af túnfiski, sem
Tykið settist yfir. Síðan var siglt
til Japaiís. Sjómennirnir voru
mjög veikir og þegar heim kom
lögðust þeir á sjúkrahús og kom
í Ijós, að þeir höfðu orðið fyrir
miklum geislavirkum áhrifum.
Þá var búið að selja allan fiskinn
og hann dreifður víða um landið,
svo ekki var hægt að taka hann
til baka. Blöð og útvarp voru
látin auglýsa aðvörunum og nú
gerðist það, að öll japanska þjóð-
in, sem lifir að miklu leyti á fiski
hætti að borða hann. Slíkur ótti
greip um sig meðal hennar.
Þá fór ég til Japan og skýrði
málið fyrir mönnum, byggt á
vísindalegum rannsóknum. Og