Morgunblaðið - 02.09.1960, Blaðsíða 13

Föstudagur 2. sept. 1960
MORGVNhLAÐlÐ
13
Rækta tún á svörtum sandi
og byggja kirkju á átta alda görrtlum kirkjustað
Ásgeir Pálsson, hreppstjóri, við Sólheimakirkju.
I>AÐ ER EINN aí hinum dýrð-
lc ju ag björtu morgnu-m þ-ssa
sólríka sumans. Ég er staddur
framm-i á Sóliheimasandi, all-drjúg
an spöl austan Jökul-sár. Héðan er
dýrðlegt útsýni, ein svi-pmesta
sjón Suðurlands. Suðvestur í hafi
hillir uppi Yestmannaeyjar —
fölbláar í sól-móðu morgunsins, í
ihániorðri gnæfir Eyjafja-llajökull,
þegar litið er til austurs basir
Pétursey við, fra-mundan henni
kemur Dyrhólaey með sitt sér-
kennilega klettaport og Máva-
drang frammí í sjó. Það er
fagur og vel við eigandi dyra-
Uimibúnaður inn í töfrahei-m skaft-
fellskrar náttúru.
Túnið á Sólheimasandi
En þangað verður þú ekki
leiddur, lesan-di minn, í þessari
grein, því að nú er mér annað í
huga. Enda þótt við séum, eins o-g
fyrr segir, stödd á miðjum Sól-
heim-asandi er ekki sandur und-
ir fótum okkar, eins og beinast
liggur við að álykta, — lieldur
iðgrænt tún, viðáttumiklir tei-g-
ar, sumir slegnir með þéttum
heybólstrum, aðrir óslegnir. Gras
ið bylgjast mjúklega í hægri haf-
golu þessa dýrðlega miðsumars-
morguns. — Þarna er fólk við
slegið í gær. Og samt er það
þurrt? Takandi í bólstra? Já, í
gær var skarpa þerrir, norðan-
blástur og sólfar. Þá hitnar sand-
urinn, svo að heyið þorr.ar bæði
að ofan og neðan frá. En nú vilj-
um við ekki tefja heyvenkin leng
ur. Við höldum heim a-f teignum.
Seinna hittum við Ásgeir bónda )
og hreppstjóra í Framnesi og
ræðUm við hann um ræ-ktunina á
Sóiheimasandi.
Auðveld ræktun
„Það var árið 1955, sem þessi
ræktun hófst“, segir Ásgeir. Við
erum komin inn í stofu í Fram-
nesi og farin að bragða á góð-
gjörðun-um sem húsfreyjan, Krist
ín Tómasdóttir hefur framreitt.
— Voru þið Sóllheiminigar
brautryðj-en-d-ur í túnrækt á sönd-
unum hér eystra?
— Nei, ek'ki var það nú. Ey-
feilingar voru byrjaðir áður úti
á Skógasandi. Þar var girt mikið
flæmi og sáð í. Það átti að vera
nokkurs konar afréttur í staðinn
fyrir Goðland, sem Skógræktin
tók. En ég efast um að það hafi
tekist vei. Það barf að slá landið
fyrst og beita svo á hána.
— En þið notið ykkar land
aðeins til slægna?
pokar af kjarna á hektarann,
ekki minna, s-umir stundum.
meira.
— En ekki húsdýraáburður?
— Nei, okkur þykir of 1-angt að
flytja hann á traktorsvögnum, og
það er of dýrt að kaupa bílflutn-
ing. En ég er viss um, að það
gæfi betri raun, ef við ækjmm
skán eða fjóshaug á sandinn held
ur en með því að nota ein-göngu
tilbúinn áburð. Og hann getur
brugðist. T.d. spratt sandurinn
ekki eins vel núna í sumar eins og
maður gerði sér vonir u-m í þessu
mikla grasári. Ég held að ástæð-
an sé sú, að votviðrin í vor hafi
verið of mikil. Áburðurinn hefur
skolazt niður því að san-durinn
er svo gljúpur.
— Hvað fæst mikið hey af
hektaranu-m á sandinum?
— Ja, það er nú ekki gott að
segja. Nú er aldrei bundinn baggi.
En ég gizka á að það séu um 30
hestar. Það er um þriðjungi
minna heldur en ég fæ af gamla
túninu og nýræktinni hei-ma.
— Svo það mun-u þá vera um
1500 hestburðir, sem af sandin-
um fást.
— Já, ætli það sé ekki eitthvað
nálægt því. En það s-kiptist nú í
fimm staði, eins og ég sagði áð-
an, en þetta er mikil viðbót við
fyrri heyfen.g, enda eru búin að
stækka — sképnunum að fjöLga.
Á Loðmundarleiði
Og nú ræðum við ek-ki meira
um búskap og heyfeng, en viíkj-
um að öðru. Framnes er nýbýli
— byggt 1936. f túninu eru forn-
ar rústir. Þar heitir Bæjarstað-
ur. — E. t. v. hefur Loðmundur
(landnámsmaðurinn) búið hér?
— Ekki veit ég það, segir Ás-
geir, en hér uppi á túni er Loð-
mundarleiði. Hann var mifcill sól-
dýrkandi, gamli maðurinn. Hann
nefndi bæ sinn hér Sólheima, og
þar sem hann er heygður sér
1-engst til sólar í öllu Sólheima-
landi. Kona hans, Gjáfríður,
kærði sig ek-ki um að hafa jafn-
bjart í kringum sig. Hún kaus
sér leg í keldu fyrir norðan Sól-
heimahjáleigu. En þetta eru nú
þjóðsögur. En nú er orðið langt
síðan búið var á Bæjarstað. Síð-
astur bjó hér Bjarni Nikulásson,
sýslumaður. Hann mun raunar
hafa byggt hér upp. Hann andað-
is-t 1764.
Sólheimakirkja endurreist
Á Sól-heimum er tvíbýli. Þar
virðast vera m-iklar og góðar bygg
ingar bæði yfir fólk og fénað.
Samt vekja þær ekki athygli
mína, heldur lítið hús, sem búið
er að reisa þar í gömlum kirkju-
kirkju, sem lögð var niður um
aldamótin síðustu, þegar samein-
aðar voru Dyrhóla- og Sólheima-
sóknir og kirkja byggð á Skeið-
flöt. En það var haldið áfram að
jarða í Sólheima-kirkjugarði og
er svo enn. Hafa menn oft fund-
ið til þess að hafa ekki kirkju á
hinium garnla greftrunarstað. Því
var það, að hafizt var handa um
byggingu þessarar kapellu, enda
var það eina ráðið til þess að
garðurin-n týndist ekki. Forgöngu
í því máli hafði Ásgeir í Fram-
nesi ásamt tveim bændum í Pét-
ursey og öðrum tveim í Sólheima
hverfinu. Var byrjað að safna fé
fyrir næstum 20 árum. Gildi pen-
inganna rírnaði, en áhuginn dvín
aði ekki, því að þetta var þeirn
hugsjónamál.
Flestir sóknarmenn hafa lagt
eitthvað af mörkum, en þetta
hefur verið erfiður róð-ur fyrir
forgönigumennina. En nú er kirkj
an komin upp, búið að mála
hana og smíða al-lt inventarium.
Þetta er ekki stórt hús, en einkar
snoturt og látlaust og það er
órækt vitni um fórnfýsi og rækt-
arsemi þeirra, sem að því standa,
við þennan ævaforna kirkjus-tað
og helgireit.
Fóturinn í stígvélinu
Við göngum um kirkjugarðinn.
Þarna eru fáeinir bautasteinar, en
um öil leiðin vefst grænt grasið,
þétt og hávaxið í frjósemi þessa
gróskumikla sumars. Undir norð-
urhlið kapellunnar er grafinn
eins mannsfótur. Til þess er
þessi saga:
Sólheimingar eiga fjöru sam-
eiginlega. Rekanum er ekki skipt,
heldur eru höfð dagaskipti á því
að fara á fjöru og á þá hver það
sem hann finnur. Það var einu
og fannst hann endilega þurfa
að fara á fjöru. Frost var á og
hreinviðri. Þegar Ásgeir hafði
gengið spottakom eftir fjörunni
finnur hann splunkunýtt leður-
stígvél í flæðarmálinu. Það var
fullt af sandi. Hann tók það upp
og hélt á því undir hendinni, á
göngu sinni út fjöruna. Hru-ndi
þá sandurinn úr stígvélinu. Og
I hvað kemur þá í Ijós? Vitanlega
það sem í stígvélum er vant að
vera — nefnilega mannsfótur, —
klipptur sundur fyrir ofan ökla,
en óskemmdur og m. a. s. í
tvennu — í tvennum nýjum há-
leistu-m. — Bkki fann Ásgeir
nema þetta eina stígvél, og ekki
man hann nú hvort honum á-
skotnaðist neitt annað í þessari
fjöruferð. En þegar hann kom
heim upplýstist að þetta var ekki
fjörudagur Ásgeirs. „Þetta er í
fyrsta og síðasta sinn, sem ég
hef farið dagavilt á fjöru“, segir
Ásgeir í Framnesi að lokum.
„Við bárum trússinn inn
í kirkjuna“
Þar sem við stönd-um þarna i
sólroðnum kirkj-ugarðinum, fyrir
utan hina nýju Sólheimakirkj-u á
þessu undurfagra og kyrra sum-
arkvöldi verður mér litið rúm-
lega tvær aldri aftur í timann.
Þriðj-udagur í annrri viku vetr-
ar 1755. — Þrír menn eru á„ferð
austur yfir Sólheimasand. Þeir
eru ríðandi rneð fjóra undir klyfj
um. Þeir fara fetið, enda eru
hestarnir magrir og slæptir —
Þetta eru langferðamenn komnir
alla leið norðan úr Blöndu-
hlíð, háfa hreppt hin mestu ill-
viðri á ferð sinni yfir fjöllin og
legið heila viku veðurtepptir við
Bi-skupsþúfu. En nú eru þeir- að
komast á ákvörðunarstað — Mýr-
dalinn. Og hvílik koma! Það er
kalt landnyrðingsfjúk, heklar í
fjöll. Eyin há með hvíta kápu
á herðum. En an-nars er landið
a-llt svargrátt af öskufalli. Katla
er að gjósa.
Hvernig eru svo viðtökur
fólksins?
Nú látum við foringja ferða-
langanna segja frá:
„Við beiddum um hús og hey,
en fengum hjá engum. Hver bar
af sér, þar til sýslumaður leyfir
oss kirkjuna og sendir oss lykil-
inn. Við sprettum af við sál-u-
hlið og bárum með kappi trúss-
in inn í kirkjuna, en heftuim hest-
ana. Bænd-ur stóðu hjá, en hjálp-
uðu þó ekkert upp á oss. Við fór-
um jnn í kirkjuna, en þeir gægð-
ust inn, að sjá hentisemi okkar.
Við tókum upp hjá oss kerti,
slógum eld og kveiktum á þvi,
settum það í hjál-minn, tókum
upp brennivínskútinn og hresst-
um oes úr honum, og svo bra-uð
með, en buðum þeim ekkert, né
töluðum við þá. Og svo fórum við
að leysa til sængurfata. Þeir tala
þá við sjálfa sig í hálfum hljóð-
um: „Svona eru Norðlingarnir;
harðir og frískir eru þessir menn,
alvanir ferðalagi og vel út bún-
ir“. Ganga svo í burtu og táka
ráð sín saman að betur sómi að
bjóða oss inn í bæ. (Þegar þeir
sáu að við vorum ei upp á þá
komnir).“
Þannig voru fynstu kyrrni séra
Jóns Steingrímsöonar af Skaft-
fellingum.
— GBr.
Þar sem áður var svartur sandur . . .
heyskap, að visu ekkj margt, en
það gengur undan því. Þetta eru
ungir menn á traktorum með
rakstrarvél aftan í en heyýtu
framan á. Þeir eru í óðaönn að
raka og ýta heyinu saman á stór-
ar beðjur. Síðan er því hlaðið
upp í galta. Svo verða þeir flutt-
ir heim í hlöðu þegar tóm gefst
til. —
Á einum- teignium er Siggeir
Ásgeirsson í Framnesi að verki.
Við göngum til hans og tökuim
hann tali. Heyið er sílgrænt enda
Knattspyrnu-
keppni UMFÍ
S.l. FIMMTUDAGSKVÖLD fór
fram, á Njarðvíkur-vellinum,
knattspyrnukeppni milli UMSK
og Breiðabliks í Kópavogi. Sigr-
aði UMSK með 2 mörkum gegn
einu.
Leikur þessi var fyrsti leikur
í undanrás knattspyrnukeppni
U.M.F.Í., en úrslitaleikir fara
fram á Laugamóti næsta sumar.
Landinu er skipt í keppnissvæði
og eru UMFK Breiðablik og
Skarphéðinn saman í riðli.
Ekki er farið eftir keppnisregl-
um KSÍ í móti þessu, t. d. er ekki
skipt í aldursflokka og keppa
þriðja flokks piltar í liði með
meistaraflokksmönnum. Leiktími
er '30 mín. hvor hálfleikur.
— Já, eingöngu Það er heldur
ekki ráðlegt að beita það fyrstu
árin. Rótin er svo viðkvæ-m. Og
svo er þetta heldur ekki bað
stórt. Girðingin öli er 60 hekt-
axar og ekki búið að rækta hana
að li. v. Og við erum fimm, sem
eigum hana: Sólheimabænd-ur
báðir, Sólheimakot, Sólheimahjá-
leiga og við hérna í Fram-nesi.
— Kostið þið þetta að öllu leyti
sjálfir?
— Nei, sandgræðslan lagði til
girðinguna — þ. e. a. s. efnið,
verkið önnuðumst við sjálfir. Svo
fengum við líka fræið frá sand-
fræðslunni.
— Þetta er mjög auðunnin
ræktun?
— Já, ekki þarf að þurrka eða
ræsa, ekki þarf að jafna, ekki
þarf að plægja. Það eru bara
tíndir úr stærstu steinarnir. Svo
er áburðinum og fræinu dreift
yfir. Síðan er það herfað niður
með lítið skekktu diskaherfi.
Loks er val-tað. Og svo er bara
beðið eftir gróðrinum og grasin-u.
— Og þess hefur ekki verið
lengi að bíða?
-— Nei, þetta hefur heppnast
ágætlega, og við höfum sannar-
lega ebki orðið fyrir v-onbrigð-
um.
— En er þetta ekki áburðar-
frekt land?
— Jú, að vísu. Sandurinn er
frjóefnasnauður og uppskeran fer
eftir því hve mikið er borið á.
Ég hygg að oftast sé borið á ca.
300 kg. af þrífosfati og 7—10,
garði. Þar er í raun og veru ver-
ið að endurreisa gömlu SóLheima-
sinni sein-t á hausti, þegar Ásgeir
var unglingur, að hann vaknaði
-
. . . eru nú gróin tún.