Morgunblaðið - 11.01.1961, Blaðsíða 13

Miðvikudagur 11. jan. 1961
MORGVNBLAÐIÐ
13
Iðnaðormália K960
eflir Braga Hannesson
fr^mkvæmdastjóra Landsamb.
iðnaðarmanna
MJÖG er erfitt að segja fyrir um
jþróun í hinum 60 löggiltu iðn-
greinum árið 1960, þar sem ekki
hefur tekizt að koma fastri skip-
an á söfnun iðnskýrslna. Ef litið
er á lengri tíma og fjöldi nema í
einstökum iðnum athugaður, þá
er ljóst að samdráttur hefur ver-
ið í nokkrum iðnum, sem á ræt-
ur að rekja til breyttra atvinnu-
hátta. Nú er enginn iðnnemi í
beykisiðn, gaslögnum, reiðtygja-
og aktygjasmíði, steinsmíði, tág-
ariðn og vagnasmíði. Einnig hef-
ur enginn iðnnemi verið síðustu
árin í feldskurði, hattasaumi,
hljóðfærasmíði, eirsmíði, köku-
gerð, leirkerasmíði, leturgrefti
og myndskurði, þótt þessar iðr.ir
ættu að hafa nokkra vaxtamögu
leika.
Hins vegar má segja, að stöð-
ugur vöxtur hafi verið að und-
anförnu í iðnum byggingaiðnað-
arins, járniðnaðarins, bifvéla-
virkjun, bifreiðasmíði, fram-
reiðsluiðn, hiárgreiðsluiðn, hús-
gagnabólstrun og húsgagnasmíði,
prentiðn og útvarpsvirkjun.
Til þess að gefa nokkra svip-
mynd af þessari þróun, þá hefur
Iðnfræðsluráð upplýst, að stað-
festir námssamningar í áður-
nefndum iðnum í Reykjavík hafi
verið við áramótin 1950 og hins
vegár áramótir 1960, sem hér
segir:
1950 1960
Byggingaiðnaður ....... 63 265
Járniðnaður ........... 34 234
Bifvélavirkjun ........ 17 81
Bifreiðasmíði........... 2 21
Framreiðsla og matr. 1 32
Hárgreiðsluiðn.......... 0 43
Húsgagnasm. og bólstr. 11 82
Prentiðn .............. 13 59
Útvarpsvirkjwn.......... 1 14
Heildartala staðfestra náms-
samninga í Reykjavík við ára-
mótin var 955, en 1950 samtals
178.
í árslok 1950 voru samþykktir
námssamningar á öllu landinu
samtals 272, en við þessi áramót
samtals um 1610.
Af þessu má ráða, að iðnaður
okkar hefur vaxið mjög síðustu
10 árin.
Atvinna hefur yfirleitt verið
næg hjá iðnaðarmönnum árið
1960, þótt nokkuð sé þaS mis-
jafnt eftir iðngreinum og lands-
hlutum. Þó er ljóst að atvinna
hefur minnkað í byggingaiðnaði,
þótt ekki sé atvinnuleysi í iðn-
inni. f Reykjavík var lokið við
smíði á 642 íbúðum að meðal-
stærð 341 rúmm., en úm 1000
íbúðir eru í smíðum, þar af 600
fokheldar eða meira. Á árinu
1959 var hins vegar lokið við
•míði á 740 íbúðum í Reykjavík
að meðalstærð 356 rúmm, og þá
voru í smíðum 1145 íbúðir.
Á sl. ári voru byggðir innan-
lands 12 bátar samtals að stærð
315 rúml. br., en árið 1959 6 bát-
ar samtals 164 rúml. br. Nú eru
13 bátar í smíðum, sem verða
samtals um 540 rúml. br. þar á
naeðal er stálfiskibátur, sem verð
ur um 130 rúml. br.
Iðnfyrirtækin hafa yfirieitt átt
við nokkra erfiðleika að stríða
vegna lánsfjárskorts og lágrar
álagningarheimildar. Gengis-
breytingin jók nokkuð á þessa
erfiðleika, þótt fullyrða megi að
iðnaðinum sé rett gengisskrán-
ing hið mesta nauðsynjamál Þá
hefur ranglát skattalöggjöf sem
fyrr torveldað iðnfyrirtækjum að
leggja sér sjálf til rekstursfé, en
eðililegt má telja, að stefnt sé að
því.
Ekki er laust við, að offram-
leiðslu gæti i etnstaka iðn mið-
að við innanlandsmarkaðinn, en
það á rætur að rekja til aukirn-
ar vélvæðingar Má þar til nefna
húsgagnaiðnaðinn. Hér þarf því
að vinda bráðan bug að markaðs
könnun erlendis fyrir hlutaðeig-
andi iðnir.
Árið 1960 hefur verið ár mik-
illa viðburða. Samþykkt voru lög
á Alþingi um efnahagsmál, þar
sem horfið var frá uppbótarkerí-
inu, en géngi ísl. kr. miðað við
erlendan gjaldeyri ákveðið kr.
38.00 hver bandarískur dollar; ný
söluskattslög sett; Innflutnings-
skrifstofan lögð niður og innflutn
ingur og fjárfesting að mestu
gefin frjáls og skattalöggjöfin
endurskoðuð.
Hér á eftir verður skýrt frá
verknámskennslu í nokkrum iðn-
um. Er nú kominn vísir að verk-
námsdeildum í prentiðn, málara-
iðn, rafvirkjun og húsa- og hús-
gagnaiðn í skólanum. Félög iðn-
aðarmanna í viðkomandi iðnum
hafa sýnt þessum málum mikinn
áhuga og lagt fram og safnað fé
til áhaldakaupa í deildirnar.
Þá hefu r Reykjavíkurbær út-
hlutað skólanum lóð, sem nær
frá skólahúsinu á Skólavörðu-
hæð og út að Frakkastíg. Þar
verður, eftir því sem fé fæst til,
byggt tveggja hæða hús á kjall-
ara fyrir verknámskennslu.
Hæfileg skipting náms milli
iðnskóla og meistara og iðnfyrir-
tækja er takmark allra iðngreina,
og því takmarki þarf að ná sem
fyrst.
Eins og áður hefúr verið skýrt
frá, hefur starfað nefnd til þess
að semja reglur fyrir væntanleg
an meistaraskóla, og er hún í
þann veginn að ljúka störfum.
Með stofnun meisteiraskóla opn-
fagnaðarefni, að núverandi ríkis
stjórn skuli hafa heitið gagn-
gerðri endurskoðun á skattalög-
gjöfinni og þegar fengið sam-
þykkt lög í þessu efni, sem miða
í rétta átt.
Breytingar þær, sem gerðar
hafa verið, miða einkum að því
að draga úr skattabyrði einstakl-
inga. Þannig var tekjuskatturinn
lækkaður verulega, lögfestir þrír
útsvarpsstigar, — einn fyrir
Reykjavík, annar fyrir aðra kaup
staði og þriðji fyrir hreppa — og
samhliða var reglan um niður-
jöfnun eftir efnum og ástæðum
afnumin og ákveðið að greidd
útsvör verði frádráttarbær.
Hvað fyrirtækin snertir, þá
voru þau ákvæði einnig sam-
þykkt, að greidd útsvör verði
frádráttarbær, og tekur þetta
líka til veltuútsvars. Hámark
veltuútsvars var ákveðið, og er
það 3%. Þá var samvinnufélög-
um gert að greiða veltuútsvar af
veltu vegna viðskipta við félags-
framvindu helztu hagsmuna- og
áhugamála iðnaðarins á sl. ári.
Iðnfræðsla og tæknimenntun
Eitt af þýðingarmestu dag-
skrármálum iðnaðarins er iðn-
fræðslan. Hin öra tækniþróun
síðustu ára hefur orðið þess vald
andi, að meira er nú undir iðn-
fræðslunni komið en nokkru
sinni fyrr, hvers við megum
vænta af iðnaðarmönnum okkar
í framtiðinni. Af sömu ástæðum
er nauðsynlegt, að iðnskólakenn-
urum gefist kostur á því að fylgj
ast með framvindu iðnfræðslunn
ar erlendis, og iðnaðarmenn eigi
völ á fræðslu í iðn sinni, þótt
þeir hafi lokið iðnskólanámi.
• Tæknikunnátta er einn af þeim
þáttum ,sem á mun velta, hvort
iðnaður vex hér eða ei, og þessu
til staðfestu höfum við dæmin
í kringum okkur. Dönum hefur
t.d. tekist vegna mikillar tækni-
kunnáttu að gerast iðnaðarþjóð,
þótt þeir búi í fremur hráefna-
og orkusnauðu landi.
í landinu starfa nú 18 iðnskól-
ar. Þeir, sem kunnastir eru iðn-
fræðslunni telja, að fremur beri
að stefna að því að fækka iðn-
skólunum en fjölga þeim, til þess
að það fjármagn, sem til iðn-
fræðslunnar er varið, nýtíst sem
bezt. Sú hlýtur líka að verða
raunin á, ef verknámskennsla á
að verða einn þáttur iðnfræðsl-
unnar eins og nú er markvisst
unnið að.
Iðnskólinn í Reykjavík hefur
haft forgöngu um að taka upp
Frá húsgagnasýningunnj 1960.
ast möguleikar til fjölþættari
iðnfræðslu fyrir þá, sem hyggja
á verkstjórn í iðn sinni eða vilja
afla sér frekari tæknifræðslu.
Iðnaðarmálastofnun íslands
hafði forgöngu um það, að nokkr
ir verkfræðingar fluttu fræðslu-
erindi fyrir iðnaðarmenn á ár-
inu, og var þessari starfsemi vel
tekið. Einnig hefur stofnunin í
sinni vörzlu ágætt tæknikvik-
myndasafn, og hafa mörg félög
iðnaðarmanna úti á landsbyggð-
inni fengið þar tæknikvikmyndir
til sýninga.
Iðnaðarmálastofnunin hefur
unnið mikið og þarft verk í sam
bandi við stöðlun. Hefur einn af
verkfræðingum stofnunarinnar
unnið að þessum málum á fjórða
ár, starfað hafa nokkrar nefndir
til þess að skipuleggja stöðlun á
ákveðnum sviðum eins og stein-
steypunefnd, mátkerfisnefnd,
glugganefnd og hæða- og skipu-
lagsmálanefnd.
Að forgöngu stofnunarinnar at-
hugaði norski verkfræðingurinn,
Johan Meyer, vandamál varðandi
rekstur og rekstrarhag bifreiða-
verkstæða og samdi þar um ítar-
lega skýrslu, þar sem m.a. er
lagt til að bifreiðaverkstæðin
verði skrásett og löggilt. Á Al-
þingi er komið fram frv. þessa
efnis.
Skattamál
í síðustu áramótagreinum hef-
ur jafnan verið rætt ítarlega um
þá annmarka, sem eru á skatta-
löggjöfinni. Þess vegna er það
m»nn jaft sem utanfélagsmenn.
Þótt þessar breytingar séu til
bóta, þá eru þær, að því er lýtur
að fyrirtækjum, engan veginn
nægilegar, til þess að gera þeim
kleift að safna fé til eðlilegrar
endurnýjunar og aukningar, enda
hefur því verið' lýst yfir af hálfu
ríkisstjórnarinnar, að hér sé að-
eins um áfanga að ræða og vænta
megi löggjafar um skattlagningu
fyrirtækja á næsta Alþingi.
Á sl. ári voru samþykkt lög um
3% almennan söluskatt af hvers
konar starfsemi og þjónustu og
andvirði seldrar vöru og verð-
mætá. Jafnframt voru numin úr
gildi lagaákvæði um 9% sölu-
skatt og útflutningssjóðsgjald.
Meginreglan er, að söluskatt-
ur skuli aðeins greiddur einu
sinni, og er það á lokastigi við-
skipta. Söluskattskyld er öll starf
semi til eigin nota, og það jafnt
starfsemi ríkis- og bæjarfyrir-
tækja, og er það framför frá því
sem áður var og stuðlar fremur
að því, að þessir aðilar sjái sér
hag í því að leita til starfandi
manna í atvinnulífinu með ýmis-
konar fyrirgreiðslu.
Þá ber einnig að greiða sölu-
skatt af vinnu iðnaðarmanna,
sem fyrirtæki ráða til sín í eig-
in þjónustu. Þannig þarf t. d.
fyrirtæki, sem hefur fastráðinn
iðnaðarmann í þjónustu sinni að
greiða söluskatt af vinnu hans á
sama hátt og greitt myndi, ef
þjónustan væri keypt af starf-
andi verkstæði.
Nokkrar undanþágur eru frá
Bragi Hannesson.
söluskattinum. Að því er lýtur
að iðnaðinum, þ* eru þær und-
anþágur helztar, að vinna við
húsbyggingar og aðra mann-
virkjagerð á byggingastað og
vinna við skipaviðgerðir er und-
anþegin söluskatti. Ennfremur
er heimilt að endurgreiða sölu-
skatt af efni, vinnu, vélum og
tækjum í skip og báta, sem smíð
aðir eru innanlands.
Aðrar undanþágur eru einkum
í þágu útflutningsframleiðslunn-
ar og þeirra, sem keppa við er-
end fyrirtæki.
Eins og gerð hefur verið grein
fyrir margsinnis, þá var fyrra
fyrirkomulag iðnaðinum óhag-
stætt, hvað samkeppnisaðstöðu
snertir, og leiddi í mörgum til-
fellum til öfugþróunar og mis-
réttis.
Hér skal ekki fjölyrt frekar
um það mál eða þá breytingu,
sem gerð hefur verið, en rétt er
að geta þess, að iðnaðarmenn
munu almennt þeirrar skoðunn-
ar, að hin nýju söluskattslög séu
til bóta frá því sem áður var.
Iiánamál
Einn af grundvallarþáttum
framleiðslu er fjármagn. Þess
vegna er það brýnt úrlausnar-
efni fyrir iðnaðinn með hliðsjón
af því misrétti, sem verið hefur
hérlendis í lánveitingum til at-
vinnuveganna, að hlutdeild hans
sé aukin í því fjármagni, sem við
höfum yfir að ráða.
Iðnlánasjóður á að heita stofn-
lánasjóður iðnaðarins, en á 26 ár
um hafa aðeins runnið um 12
millj. kr. til hans.
Ef tekið er tímabilið 1951—
1959 og borin saman fjárframlög
hins opinbera til helztu fjárfest-
ingasjóða atvinnuveganna, þá er
það þannig:
millj. kr.
Iðnlánasjóður ...... 6,6
Fiskveiðasjóður .... 139,5
Landbúnaðarsjóðir 107,4
Þar við bætist, að Fram-
kvæmdabankinn hefur lánað
173.8 millj. kr. til landbúnaðar,
115.9 millj. kr. til fiskveiða- og
fiskiðnaðar, en 15,7 millj. kr.
til iðnaðar, ef frá eru skildar á-
burðar- og sementsverksmiðja.
Af þessu má ljóst vera að bæta
verður aðstöðu iðnaðarins til öfl
unar lánsfjár til langs tíma, ef
tryggja á eðlilega þróun hans á
næstu árum.
Nefnd sú, sem iðnaðarmálaráð
herra skipaði á sl. ári með að-
ild frá samtökum iðnaðarins til
þess að athuga lánamál iðnaðar-
ins og gera tillögur í þeim efn-
um, er langt komin með störf sín
og hefur begar tilbúnar tillögur
um eflingu Iðnlánasjóðs.
Á Iðnþinþinginu í október
skýrði Bjarni Benediktsson, iðn-
aðarmálaráðherra, frá því, að
ríksstjórnin hyggðist beita sér
fyrir útvegun lánsfjár til Iðnlána
sjóðs, sem næmi 15 millj .kr.
Auk þess var framlag ríkis-
sjóðs til Iðnlánasjóðs hækkað
upp í 2 millj. kr. í fjárlögum
1960, og nemur það sömu upp-
hæð í fjárlögum þessa árs, en
það var áður kr. 1.450.000,00.
Má af þessu ráða að vilji ríkir
hjá ráðamönnum þjóðarinnar
fyrir því að sjá iðnaðinum fyrir
auknu fjármagni.
Framh. á bls. 14