Morgunblaðið - 23.01.1964, Blaðsíða 13

Fimmtudagur 23. jan. 1964
MORGUNBLADID
13
Bli
ABrar þjóðir fram úr okkur
um nýtingu jarðvarma
400 stiga hiti finnst í borholu í Kaliforníu
NÝLEGA var mikið skrifað
í bandarísk blöð um jarðnita-
borun í Kaliforníu. Tilefnið
var, að s.l. nýársdag mældist
á botni borholu, sem var orð-
in 2500 m. djúp, 400 stiga hiti
á Celsíus, en það er lang
mesti hiti í borholu, sem fund
izt hefur. Gunnar Böðvarsson
forstöðumaður Jarðhitadeild-
ar Haforkumálaskrifstofunn-
ar, var boðinn til Kaliforníu
til skrafs og ráðagerða áður
en Bandaríkjaménn hófu
þessa borun. Gunnar hefur
sem kunnugt er haft afskinti
af jarðhitarannsóknum og til-
raunum víða um heim. Leit-
aði Mbl. því til hans og fékk
að ræða við hann um jarð-
hitarannsóknir og virkjun jarð
varma í veröldinni, og um það
hvar við islendingar stönd-
um hvað þetta snertir, ekki
sízt þar sem okkur hættir af
ókunueleika til að halda að
hvað jarðhita snertir bá sé-
um við nær ein um hituna.
— Áhugi á jarðhita fer
mjög vaxandi erlendis og við
höfum orðið þess milkið varir
á síðari áruim, bæði hatfa
margir gestir komið hingað'
og allmargar fyrirspurnir bor
izt til okkar, segir Gunnar.
— Talsvert h'efur verið leitað
til okkar hér og þá sérstak-
lega á vegum Sameinuðu þjóð
anna. Ég fór t.d. þegar árið
. 1961 fyrir beiðni Sameinuðu
þjóðanna til Vestur-Indía, til
að líta á jarðhitasvæði þar.
Um áramótin 1954—1956 fór
ég til Mexíco sörou erinda og
dvaldi þar í 3 mánuði og loks
fór ég í nóvember Dg desem-
ber s.l. til Suður-Ameríku á
vegum Sameinuðu þjóðanna
Og var sérstaklega í Costa
Rica.
bessi vaxandi og almenni
áhugi, sem orðinn er á jarð-
hita, stendur aðaliega í sam-
bandi við tvennt. Verkleg
þróun eða iðnaðarþróun hefur
verið mjög hröð í ýmsum
þeirra landa, sem orðið hafa
aftur úr, og orkuþörfin aukizt
mjög hjá þeim. í mörgum
þeirra er einmitt jarð-
hiti einkum kringum Kyrra-
hafið. Kyrrahafið er í raun-
inni umlukt j arðel dasvæðum,
þar er líka víða jarðhiti og
möng landanna, sem að Kyrra
hafi liggja, eru í örri þróun.
Áður hafa landnemar ekki gef
ið þessu gaum, en nú er það
að breytast.
Önnur orsökin fyrir vaxandi
Ahuga á þeesu sviði er sú, að
á siðari* árum hefur verið rek%
inn nokkur áróður fyrir vi.rkj-
un jarðvamma, Sameinuðu
þjóðirnair hafa staðið mest að
því. Mesta átak þeirra á þessu
sviði var ráðstefna í Róm um
hagnýtingu sólanorku, vind-
orku og jarðvarma árið 1961.
Hún hefur haft talsverð áhrif
tö að breiða út vitneskju um
þessa möguleiika. Og möng
lönd hafa tekið upp afihugun
vegna hvatningar þaðan.
sem þegar fyrir aldamót höfðu
tekið upp umtalsverða hag-
nýtingu jarðvanma á Toscana-
svæðinu. í>eir hafa síðan unn-
ið ötullega að þesisu og höfðu
þegar fyrir síðari heimsstyrj-
öldina komið upp jarðvarma-
aflstöðvum með 100 Mw afli.
Síðan hafa þeir aukið þetta
í 300 Mw.
Næstir komu . Islendingar,
sem hefja hagnýtingu jarð-
variha upp úr 1926 og boranir
1928. Var það mjög virðingar-
verð framtakssemi á þeim
tíma. Þorkell Þorkelsson, veð-
urstofustjóri, var brautryðj-
andi í jarðhitainiálum og vann
merkilegt starf við aðstæður,
sem margir í dag mundu ekki
láta bjóða sér. Annar maðffþ,
núlifandi, kom mjög við sögu,
Steingrímur Jónsson, fyrrv.
rafmagnsstjóri. Þessi þróun
í j arðhitamálunum náði að
sjálfsögðu hámarki 1943, þeg-
ar Hitaveita Reykjavílkur tók
til' starfa. Síðan hefur hita-
veita verið aukin og mun
fjöldi þeirra íslendinga, sem
nota jarðvftrma til upphitun-
ar, vera um 55 þús.
Nýja Sjáland byrjaði sínar
frumathuganir 1950 og gerð-
ust Nýsjálendingar þegar stór
tækir og hófu boranir skömimu
síðar. Árið 1960 hóf fyrsta
jarðvarmaaflstöðin starfsemi
sína með 69 Mw. afli, en nú
hafa þeir 150 Mw til raiforku-
vinnslu og marbmiðið er að
innan skamm^verði virkjun
komin upp í 250 M$. Ég átti
því láni að fagna að dvelja
á Nýja Sjálandi fyrir ári. Þar
er áberandi miikill jarðhiti,
sem að nobkru stafar af því
að yfirborðsberg er rn.jög
sundurlaust.
— Og nú eru fleiri þjóðir
komnar í spilið?
— Já, mér virðist augljóst
að talsvert muni verða um
jarðvirkjanir, einkum í Vest-
urríkjum Bandarílkjanna og
Mið-Ameríku. Japanir og Fil-
ippseyingar koma væntanlega
síðar. Bandaríkjamenn hafa
nu fengið miikinn áhuga á
virkjun jarðvamia, sem í raun
inni kemur furðulega seint.
það stafar þó líklega af gnægð
annarra og ódýrari orkulinda
í landi þeirra, svo ekki hef-
ur verið jafn augljós hagnaður
af því og var á Ítalíu og í
Nýja Sjálandi og svo hér, þar
sem ekki er um bol eða olíu
að ræða.
Fyrsta borun eftir jarðgufu
var framibvæmd í norðurhluta
Kaliforftíu árið 1924, og náðist
ágætur árangur, en síðan
stóðu holurnar ónotaðar til
1956. Þá bom fram nýr at-
hafnamaður á þessu sviði,
og bom þvi til leiðar
að stofnað var félag til
virbjunar jarðvarma. í sam-
vinnu við raforkufélög hefur
það komið upp fyrstu jarð-
varmarafstöðinni með 24 Mw
stöð á sarna staíj. Og borað var
1924. í rauninni má segja, að
víða í Vesturríkjunum sé jarð
hiti, og nú eru komnir í spilið
margir aðilar, þannig að víða
fara fram jarðhitarannsóknir.
Lang merkilegstar eiru boran-
irnar sem verið er að fram-
kværna í Imperial Valley í
*
Kaliforníu. Fyrir nokkrum ár
um voru gerðar tilraunir til
að bora þar eftir olíu, en hætt
við þær. Menn veittu því þá
athygli að borholurnar voru
óvenju heitar.
MJÖG HÁR HITI OG
SALTLÖGUR METTAÐUR
MEÐ GULLI OG SILFRI
Fyrir þremur árum var svo
boruð þarna 1500 m. djúp
hola og reyndist hitinn á botni
Gunnar Böðvarsson.
hennar 320 stig á Celcius. Hol
an gaf gufu og saltlög, sem
er alveg óvenjulegt. Saltlög-
urinn reyndist vera mettaður,
þ.e.a.s. 30% og í honum önm-
ur verðmæt og nytsöm efni,
svo sem kalíumsölt og ýmsir
sjaldgæfir málmar, þ.á.m. silf
ur og gull. Þessi efnasamsetn-
ing er alveg einstök og ekki
vitað um hana annars stað-
ar. Þetta vakti mikla athygli.
Eftir þessa fyrstu vel heppn-
uðu borun hefur áhuginn á
þessari lind aukizt mjög og
fyrir tveimur mánuðum hóf-
ust þar meiri háttar boranir.
Á nýársdag var lokið við
fyrstu holuna, sem er 2500
m. djúp og á botni henmar er
hiti líklega 400 stig á Celcius.
—Er þetta ekki mesti hiti
í borholu, sem fundizt hefur
í heiminum?
— Jú, til samanburðar má
geta þess, að heitasta hola sem
áður var ritað um mældist
295 stig og er á Nýja Sjálamdi.
En á ítalíu og hér hefur ekiki
náðst meiri hiti en 240—250
stig.
— Gg þú varst ráðgefandi
við þessa borun?
— Mér var boðið að koma
vestur í haust og líta á svæð-
ið og ræða þessi mái við banda
ríska samverkamenn. Einn
þeirra heimsótti okikuir líka sl.
sumar. Menn "binda nú miiklar
vonir við þetta svæði. Þó ber
því ekki að leyr.a að þessi hái
hiti skapar erfiðleika og einn-
ig saltlögurimn, sem tærir
mjög málma. En vonir standa
þó til að megi vinna bug á
þessuim vanda.
— Hvað ætla Bandarílkja-
menn að gera með þessa oiiku,
sem þarna er?
- .— Eg býst við að þeir hafi
í hyggju að koma upp stórum
raforkuverum og jarnframt að
vinna ýms efni úr saltlegin-
um.
NÝTILEGUR JARÐVARMI
VÍÐA UM HEIM
— En hvernig gengur með
jarðhitanýtingu í öðrum lönd
urp, sem þú hefur heimsótt?
— Eftir dvöl mína í Mexico
voru framkvæmdar boranir og
gerðar einhverjar virkjunar-
tilraunir, en óg hef ekki haft
nægilega góðar spurnir af ár-
angri til.að greina frá því.
Eftir að hafa heimsótt Mið-
Ameríkulöndin nýlega, fæ ég
ekki betur séð en að þar
muni talsverðir möguleikar á
jarðvarmanýtingu í 4 ríikjum,
Guatemala, E1 Salvador, Nic-
aragua Og Costa Rica. Allt eru
þetta mikil jarðeldalönd, og
þar eru mörg sórlega falleg
há og strýtumynduð eldfjöll.
Þarna er víða jarðhiti, þó
ekki sé hann mikill miðað við
j a rðeldastar fsem i n a svo sem
hér og á Nýja Sjálandi. En
það kann að einhverju leyti
að stafa af því að þar eru sér
stakar loftlags- og jarðvegs-
aðstæður. Mér þykir ebki ólik
legt að jarðhitarannsóknir í
þessum löndum verði samein
aðar undir stjórn Sameinuðu
þjóðanna eða studdar af þeim.
Þó það sé minna kannað,
þá býst ég við að vænta megi
jarðhitarannsókna í Suður-
Ameríku, í Andesfjallgarðinu-
um, sem er 6000 km. langar.
Einmitt um þessar mundir
eru tveir menn á vegurn Sam
eiguðu þjóðanna að athuga
jarðhita í Ohile.
í ýmsum nýju ríkjanna í
AÆríku er 'líka jarðhiti. Þau
svæði munu öll tengd Afrílku
sprungunni miklu, sem ligg-
vu- suður-norður í Austur-
Afríku, eða um Abessiníu,
Súdan og Kenya. Má búast við
að þarna verði eitthvað gert í
iþeim málum.
Loks er í Sovétríkjiunum
unnið að iþessum málum. Jarð
hitasvæðin eru á Kamohatka.
Þar hafa Rússar komið upp
lítilli virkjun, 5 Mw. Við höf-
um fengið nokkur rit frá Rúss
um um jarðhitamél. Virðast
þau merkileg og gagnasöfnun
mikil. En það er einkenni á
rússneskum náttúruvísindum,
að laigt er mikið upp úr gagna
sötfnun og ekki sparaðuir mann
afli.
Japanir virðast eikiki hafa
álhuga á að virkja sinn jarð-
hita. Þeir nota hann til heilsu
bótar og eru jarðhitastaðirnir
friðaðir til þeirra hluta.
Ég er þeirrar sboðunar, að
jarðvarmi muni finnast til-
tölulega víða í heiminum og
það í meira magni en menn
hafa gert sér grein fyrir hing-
að til. T. d. hefi ég haft af iþví
spurnir að Rússar hafi miikið
af 100 stiga heitu vatni í Sib-
eríu undir svæði, sem er
hundruð þús. ferkm. að stærð.
Gg í Ungverjalandi er tailið
að dæla megi mjög miklu
magni af heitu vatni úr jörðu.
Miikill áhugamaður þaðan
heimsótti okkur í fyrrasumar.
Getum við verið í fylkingar-
brjósti áfram?
— Hvar stöndum við ís-
lendingar svo á sviði jarð-
hitarannsókna?
— Við vorum meðal þeirra
fyrstu til að nýta jarðvarma
og við höfum byggt upp okk-
ar eigin hugmyndir og tækni
á þessu sviði. Eins og
við höfum talað hér um
að framan, þá höfum við
haft tækifæri til að miðla
öðrum á þessu sviði, sem
er mjög ánægjulegt. í sam-
bandi við þau afskipti sem
ég hefi haft af þessum mólum
á ferðalögum og í viðtölum
við erlenda tæknimenn, hefi
ég reynt að gera mér grein
fyrir stöðu okkar íslendinga
í þessum efnum og varpað
fram þeirri spurningu hvort
við getum vænzt þess að.
vera í fylkingarbrjósti til
lengdar. Ég verð þess var að
aðrar þjóðir hafa fengið
áhuga á þessu og þær hafa
sumar hverjar yfir að ráða
MMMMMMKIMM
fjármagni og mannafla af
allt annarri stærðaPgráðu en
við þekkjum hér.
Aðstaða okkar í vísinda og
tæknifræðum er ekki auðveld,
og þessi fræði eiga hér erfitt
uppdráttar. Ég vil ekki dylja,
að ég tel, -að aðstaða okkar
gagnvart umheiminum í þess-
um efnum hafi frekar versnað
en batnað á síðustu árum,
þrátt fyrir ýmis ytri merki
um miklar framfarir hér á
landi. Ég hefi haft kynni af
vísindamálum hjá nokkrum
öðrum tiltölulega litlum þjóð-
um þ. á m. eru Danmörk, Nor
egur, Nýja-Sjáland og ég
hefi haft spurnir af ísrael.
Á síðasta áratug hafa þessar
þjóðir aukið alla visirida-
starfsemi mjög mikið, og þró-
un hefur verið þar mjög ör.
Hér hefur allt gengið hægar,
og bilið milli okkar og þeirra
hefur breikkað. Ég er satt að
segja uggandi út af þessu, og
ég tel, að menn hér á landi
geri sér þetta ekki fyllilega
ljóst. íslenzkur alraenningur
hefur ekiki nægan álhuga á
þessum málum, menn hugsa
frekar um stjcrnmál, hús-
byggingar og bifreiðar. Þó er
óhætt að fullyrða, að vísinda-
leg þekíking og hálþróuð tækni
séu meginstoðir nútímaiþjóð-
lífs. Bf við drögumst uim of
aftur úr á þessum sviðum, er
ihætt við, að ýmislegt annað
í þjóðlífi okkar muni verða
erfitt.
Mjög bagalegt hefur verið,
að Háskóli íslands hefur fram
á síðasta áratug ekki haft
möguleika til þess að taka
virkan þátt í þróun raunvís-
inda eins og hliðstæðar stofn-
anir erlendis gera. Háskólann
hefur sikiort fé og ýmislegt ann
að, og mun þetta eiga rót sína
að rekja til hins almenna
sinnuleysis. En á síðustu árum
hefur nokkur breyting orðið
á þessum móluim. Það er mjög
ánægjulegt. Einnig hafa Há-
skólanum nýlega borist mijög
myndarlegar gjafir, önnur frá
stjórn Bandaríkjanna til bygg
ingar raunvísindaistofnunar,
og hin frá Framkvæmdabank-
anum til kaupa á rafreikni-
tæki. Háskólanum mun þann-
ig gefið betra tækifæri til þess
að taka virkan þátt í vísinda-
og tæknimáliuim.
Höfum einmitt vitnqpkju og
reynslu á þessu sviði
En við verðurn að sækja
fastar fram, og hefja sókn á
þeim sviðum, sem okkur
henta bezt, heldur Gunnar
áfram. Þá Vomum við
aftur að jarðhitamálunum.
Þar er tæknilegt og vísinda-
legt efni, sem við höfum sér-
stakar aðstæður til að vinna.
Við getum unnið jákvœtt starf
á þessu og skyldum sviðum.
M. a. hefi ég velt því fyrir
mér, hvort við gætum ekki
gert út vísindalega leiðangra
til annarra landa, eins og aðr-
ar þjóðir. Einkurn kom mér
þetta í hug í Suður-Ameríku.
Þar eru mörg verkefni, sem
við hefðum sérlega góðar að-
stæður til að leysa aif hendi.
Þau verkefni væru líka at-
'hyglisverð fyrir okkur, þar
sem jarðfræðilegar aðstæður
eru með öðrum hætti en við
eigum að venjast. Einnig
koma mér til hugar rannsókn-
ir á Norður-Atlantshafssvæð-
inu. Að undanförriu höfum við
framkvæmt víðtækar athug-
anir á berggrunninu undir ís-
landi og mér finnst engin fjar
stæða að gera ráð fyrir þvi að
við munum færa út kvíarnar
og halda þeim rannsóknum
áfram í nágrannalöndunum,
Grænlandi og Færeyjum.
Á þessu sviði sitjúm við
inni með mikla vitneskju og
að sumu leyti meiri reynslu
en aðrar þjóðir. Ég tel að
rannsóknir á þessu sviði geti
orðið- mjög þýðingarmiklar
þegar fram í sækir fyrir
vísinda- og menningarstarf-
semi hér í landi. — E.Pá.
ÍTALlk, ÍSLENDINGAR
OG NÝSJÁLENDINGAR
BRAUTRYÐJENDUR
Upphafsmenn jarðhitavirkj-
unar voru að sjálfeögðu ítalir,