Morgunblaðið - 18.07.1968, Page 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 18. JÚLÍ 1968

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrfil
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
Askriftargjald kr 120.00
t lausasölu.
Hf Arvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Sigurður Bjarnason frá Vigur
Matthias Johamnessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Bjöm Jóhannsson.
Ami Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6. Sími 10-100.
Aðalstræti 6. Sími 22-4-80.
á mánuði innanlands.
Kx. 7.00 eintakið.
SAMIÐ UM
SAMBANDSL ÖGIN
¥ dag, 18. júlí, eru 50 ár liðin
frá þeim merka atburði
í sögu íslands, er samninga-
nefndir íslands og Danmerk-
ur luku samningum um
Dansk-íslenzk sambandslög
og undirrituðu sambandslaga
sáttmálann ásamt íslenzku
ráðherrunum. Sambandslög-
in tóku síðan gildi 1. desem-
ber, 1918, er Kristján konung
ur tíundi hafði staðfest þau,
en áður höfðu þau verið sam-
þykkt í þjóðaratkvæða-
greiðslu á fsland, á Alþingi
og danska Ríkisþinginu.
Með sambandslögunum við
urkenndu Danir fullveldi fs-
lands, og þar með var náð
einum merkasta áfanga í
sókn þjóðarinnar til fulls
frelsis. Enginn efi er á því,
að Danir vonuðu, að með
sambandslögunum væri feng
in frambúðarlausn í sjálf-
stæðismálum íslendinga, og
ýmsir fslendingar gerðu áreið
anlega ráð fyrir hinu sama.
Rás atburðanna varð öll önn-
ur. Uppsagnarákvæði sam-
bandslaganna voru og slík, að
fslendingar áttu undir sjálfa
sig eina að sækja úrslita-
ákvörðun málsins. Sambands
lögin voru bein undirstaða
og forsenda lýðveldisstofnun-
arinnar 1944.
Tímabilið frá 1918—1944
var okkur mikill og dýrmæt-
ur skóli, þó að hann væri á
margan hátt harður. Ekki
mun verða með rökum á móti
því mælt, að við vorum miklu
betur undir það búnir að
taka á okkur þær skyldur,
sem stofnun lýðveldis fylgja,
árið 1944 en við vorum 1918.
Framfarirnar næsta aldar-
fjórðunginn eftir 1918 urðu
örar og miklar, miklu meiri
en flesta hafði dreymt um.
Fullveldið og þar með Dansk-
íslenzki samningurinn um
sambandslögin ýttu þar und-
ir.. Við fundum kraftinn í
sjálfum okkur og efi margra
um, að við gætum staðið á
eiginn fótum og værum þess
megnugir að hafa sjálfir fulla
stjórn allra okkar mála,
hvarf og sjálfstraust þjóðar-
innar óx. Árið 1944 var
reynslutíminn liðinn og okk-
ur fannst sjálfum, að við hefð
um staðizt raunina. Þess
vegna var samhugurinn svo
mikill við stofnun lýðveldis-
ins.
Zahle, forsætisráðherra
Danmerkur, og Jón Magnús-
son, forsætisráðherra íslands,
voru upphafsmenn þess, að
samningaviðræðurnar, sem
leiddu til gerðar sambands-
laganna og sambandslagasátt
málans, voru teknar upp.
Kusu þing íslands og Dan-
merkur hvort um sig 4 manna
samninganefndir. Þær hófu
viðræður sínar í kennara-
stofu Háskóla íslands, sem
þá var í Alþingishúsinu, hinn
1. júlí 1918. Þrátt fyrir svart-
sýni margra í upphafi um
möguleika samkomulags, náð
ist það hinn 17. júlí. Og dag-
inn eftir var samkomulagið
undirritað af öllum nefndar-
mönnum, en þá hafði Sam-
einað Alþingi fjallað um það
á lokuðum fundi.
Með gerð sambandslagasátt
málans og endanlegri stað-
festingu konungs á sambands
löguhum var einhver mesti
sigurinn í sjálfstæðisbaráttu
íslendinga unninn, lokaáfang
inn hófst, en honum lauk með
stofnun lýðveldis á íslandi
17. júní 1944.
VATNSVEITA
VESTMANNAEYJA
¥nnan skamms hefst lagning
vatnsleiðslu frá Vest-
mannaeyjum til lands og
verður þá senn náð langþráðu
marki Vestmannaeyinga, sem
hafa um langan aldur búið
við algjörlega óviðunandi
ástand í vatnsmálum. Þessi
framkvæmd er mikið átak
fyrir Vestmannaeyinga.
Um margra ára skeið hefur
verið unnið að athugunum á
því í Vestmannaeyjum hvern
ig vatnsþörf staðarins yrði
leyst á hagkvæmastan hátt.
Gerðar hafa verið ítarlegar
boranir eftir vatni í Eyjum,
en það vatn, sem fengizt hef-
ur með slíkum borunum, hef-
ur jafnan reynzt salt. Þá hafa
víðtækar athuganir verið
gerðar á því, hvort unnt
mundi að framleiða ferskt
vatn úr sjó, en niðurstaðan
varð sú að slíkt mundi verða
svo dýrt, að sú leið kæmi
ekki til greina.
Þegar Ijóst var orðið, að
fyrrgreindar leiðir voru
ekki fyrir hendi samþykkti
bæjarstjórn Vestmannaeyja
tillögu bæjarfulltrúa Sjálf-
stæðisflokksins um að gerð
yrði kostnaðaráætlun um
lagningu vatnsleiðslu milli
lands og Eyja, og á grund-
velli þeirrar áætlunar var
ákveðið að leita tilboða í
slíka leiðslu og var sú sam-
þykkt einnig gerð að tilhlut-
an bæjarfulltrúa Sjálfstæðis-
flokksins.
A
mkiiii vmj U1 ÍAN UR HEIMI
„GRÆNU SIPAHUFURNAR"
Kvikmynd sem gerist í Vietnam-stríðinu
A-P grein ettir Bob Thomas
Bráðlega verður fyrsta
meiri hátta kvikmyndin um
Vietnam-stríðið tilbúin til
sýningar, fyrir elju og þrótt
kvikmyndaleikarans John
Wayne, sem einnig er leik-
stjóri myndarinnar.
Hann hefur ekki látið á
sig fá neina örðugleik, sem
honum hafa maett, svo sem
strangar öryggisreglur hers-
ins, stopult veður Georgíu-
ríkis og aðkast ákafra friðar-
sinna. Eftir 4,5 milljón doll-
ara (256,5 milljón ísl. kr.) til-
kostnað og fjögurra mánaða
, upptökutíma er kvikmyndin
næstum fullgerð.
Eftir 13 vikur í Fort Benn-
ing í Georgíu kom John
Wayne aftur til kvikmynda-
vers Warnerbræðra í Holly-
wood til að fullgera síðustu
atri’ði myndarinnar. Hvers
vegna? „Georgía tók sig ágæt
lega út í stað Vietnam, þang-
að til hausta tók og laufið
fór að skipta litum. Maður
sér ekki þessa rauðu og gullnu
liti í náttúru Vietnam, svo að
við ákváðum að ljúka verk-
inu í kvikmyndaverinu,“ sagði
Wayne.
í hléi frá kvikmyndastjórn-
inni, sagði Wayne frá sögu-
þræði „Grænu alpahúfunnar".
í fyrra tilkynnti Universal
kvikmyndafélagið, að það
mundi framlefða þessa mynd,
en síðan flutti Wayne starfs-
lið sitt yfir til Warnerbræðra.
Þessi breyting hefur valdið
mörgum heilabrotum.
Menn í Hollywood telja, að
mörg kvikmyndafélögin hafi
veigraÉS sér við að sækja efni
til stríðsins í Vietnam, vegna
þess að það er „óvinsælt
stríð“. Wayne sagði um það
efni: „Hvaða fjandans stríð
hefur ekki veri’ð óvinsælt?
Engum geðjast að þessu stríði,
en það vill svo ttt að það er
alveg nauðsynlegt. Ef við
hefðum ekki farið til Viet-
nam, þá hefðu Indónesar
aldrei vogað sér að þjarma
að kommúnistum í sínu landi.
Síam, sem er kjarni hrís-
grjónasvæðisins í Suðaustur-
Asíu, hefði fallið í hendur
kommúnistum."
„Kommúnistar hafa aldrei
hopað fet í neinum samning-
um slian byltingin var gerð,
1917. I»eir sitja yfir höfuð-
svörðum okkar, og þeir, sem
hugsa rökrétt, ættu að sjá, að
Vietnafn-stríðið er óumflýjan
legt. Auk þess höfum við
skuldbindingar við þjóðina
þar.“
Eftir að Wayne keypti kvik
myndarétt skáldsögunnar
„Grænu alpahúfunnar" eftir
Robin Moore, hélt hann til
hermálaráðuneytis Banda-
ríkjanna (Pentagon) til að
biðja um samvinnu. Hann
sag'ði, að nokkrar breytingar
hefðu verið gerðar á sögunni,
þar sem hernaðaryfirvöldin
voru ekki alveg dús við allt,
sem í henni stóð.
Hermálaráðuneytið féllst á
að hjálpa Wayne, en sam-
vinna hersins er ekki á sama
máta nú og í síðari heims-
styrjöldinni, þegar kvik-
myndafélögin gátu sett á svið
stórar orrustur með raunveru
legum hermönnum. Þetta
sveið Wayne sárt. „í fjölda-
mörg ár kynntum við Amer-
íku á jákvæðan og góðan
hátt me'ð þessum kvikmynd-
um,“ sagði hann. „Þeir virð-
ast ekki vera að hugsa um
það núna.“
„Við fengum svo sem ágæt-
ar viðtökur í Fort Bennlg —
innan ramma laganna. Við
máttum nota tæki hersins, ef
ekki var verið að nota þau
við þjálfun manna, og feng-
um að kvikmynda á þeim
svæðum, sem stóðu yfir æfing
ar á. En við fengum ekki að
nota hermennina, eins og
áður tfðkaðist, — nema þeir
fengju tveggja til þriggja
daga frí. Og þá urðum við að
greiða þeim venjuleg auka-
leikaralaun.“
Wayne stjórnaði kvikmynda
tökunni í Georgíu sjálfur í
fyrstu með aðstoð Rays Kell-
ogg, sem er sérfræðingur í
orrustuatriðum, — en Warner
bræður sendu honum síðar
Mervyn Leroy til aðstoðar.
„Einhver hlýtur að hafa
hringt neýðarbjöllunni,“ sagði
hann. „Ég fékk ígerð í augað
og í allri rigningunni þarna
tókst mér ekki að losna við
hana. Auðvitað gat ég ekki
tekið nærmyndir af sjálfum
mér í þessu ástandi. Þegar
framkvæmdastjórnin frétti, að 1
ég tæki engar nærmyndir,
komst« alltí uppnám, og þeir
sendu mér Mervyn.“
„Ef það hefði verið einhver
annar en Mervyn, þá hefði
ég hætt að vinna við þessa
kvikmynd. En hann hefur
hjálpað okkur við þau atrfði,
sem ég leik í. Samt verður
kvikmynd að vera hugmynd -
eins manns, og þannig vil ég
hafa hana, — hrjúfa með
hraðri atburðarás."
Wayne kærir sig kollóttan
um þann úlfaþyt, sem sumir
telja að myndin muni valda
í röðum amerískra andstæð-
inga stríðsins í Vietnam. „Mér
sýnist þeir, sem eru á móti
stríðinu, vera hávær en mál-
snjall minnihluti, sem vekur
meiri athygli en fjöldi þeirra
gefur tiléfni til,“ sagði hann.
„Það glymur alltaf í eyrum I
manns sömu nöfnin, — Joan l
Baez, dr. Spock og svoleiðis /
fólks.“ 1
„Fjandinn hafi það, ég býst \
svo sem vi'ð því, að þessir L
svokölluðu frjálslyndu finni
einhverja átyllu til að ráðast
á mig. Þeir gerðu það út af
„The Alamo“, þegar þeir
höfðu það eftir mér, að hver
sem ekki sæi kvikmyndina,
væri lítill föðurlandsvinur. Úr
því að þeir gátu ráðist á mig
út af „The Alamo“, þá finna
þeir víst áreiðanlega einhverja
leið til að gera það vegna
„Grænu alpahúfunnar“.
—
Eftir nokkrar athuganir
tókust samningar við danskt
fyrirtæki um framleiðslu
vatnsleiðslunnar, og þrátt
fyrir nokkrar tafir á af-
greiðslu hennar er nú svo
komið, að hún er komin til
Vestmannaeyja og mun senn
verða hafizt handa um lagn-
ingu hennar. í bæjarstjórn
Vestmannaeyja hafa Sjálf-
stæðismenn haft alla for-
göngu um framgang þessa
mikilsverða máls, og á Al-
þingi hefur Guðlaugur Gísla-
son haft forustu um að nauð-
synleg aðstoð ríkisvaldsins
yrði veitt vegna þessara
miklu framkvæmda. Vest-
mannaeyingar sjá nú loks
fram á viðunandi lausn á
vatnsþörf þeirra og hillir þar
með undir lok þess ófremd-
arástands, sem ríkt hefur í
þessum málum í Vestmanna-
eyjum.
Sjöundi hvei
kjósandi vill
kjósn WnUnce
Wa'shin/gton, 16. júlí AP
UM það bil einn af hverjum sjö
kjósendum í Bandaríkjunum
vill að George C. Wallace, hinn
eindregni baráttumaður aðskiln
aðar í kynþáttamálum, verði
næsti forseti, samkvæmt síðustu
skoðanakönnunum Harris-stofn-
unarinnar. Rúmlega helmingur
stuðningsmanna Wallace, sem býð
ur sig fram sem óháður í for-
setakosningunum, er frá Suður-
ríkjunum. Fylgi það, sem hann
hefur aflað sér utan suðurríkj-
anna, hefur hann dregið frá repu
blikönum, einkum meðal þeirra,
sem voru ákafir stuðningsmenn
Barry Goldwaters í síðustu for-
setakosningum. Enn sem komið
er hefur Wallace ekki tryggt sér
verulegt fylgi í stórborgum norð
urríkjanna, þrátt fyrir erfiðleik-
ana í sambúð kynþáttanna.
Kom Debrnye
upp um Che?
La Paz, Bolivía, 15. júlí. AP.
Blaðið „EI Diarie“ hélt því
fram í dag að franski marxist-
inn Regis Debraye hefði komið
bólivíska hernum á slóð Erneste
„Che“ Guevara í Bólivíu. Debr-
afe tók þátt í skæruliðahernaði
Guevara í Bólivíu, en situr jiú í
haldi.
Blaðið birti afrit af bréfi, sem
sagt er að Debraye haifi skrifað
lögfræðingi sínum í Bólivíu,
Walter Flores. Þar kveðst hann
hafa lofað Luis Rekue Teran
ofursta, yfirmanni hersins á
svæði því þar sem Guevara hélt
uppi skæruhernaði sínum, að
segja ekki blaðamönnum frá
dvalarstað Guevara. Debraye á
að hafa lofað ofUrstanum því,
að segja engum frá dvalarstað
Guevaran, allra sízt hernum.