Morgunblaðið - 21.04.1971, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. APRÍL 1971
4**

„Eg fylgi
handritaskip-
inu eftir í
huganum“
Rætt við kempuna
Jörgen Bukdal
í Askov
EINN þeirra maruna, sem mikið hefur
komið við sögu handritamálsms er
dansfci rithöfundurinn Jörgen Bukdal í
Askov, sem er mörgum íslendingum að
góðu kunnur, frá heimsóknum hans og
fyrirlestrum fyrir nokkrum árum og
það var hajnm, sem einna fyrst vakti
athygli á handritamálinu í kjallara-
greinum í Politiken árið 1944. Frá
þeim tíma hefur hann barizt af miklum
eidmóði fyrir afhendingu handritanna,
eins og sönnum hershöfðingja sæmir.
Fréttamaður Morguniblaðsins hitti hina
gömlu kempu á heimili hans í Askov
sl, sunnudag og ræddi við hanin. Jörgen
Bukdal er nú 75 ára að aldri, hann er
við góða heilsu, heymin er að vísu eitt-
hvað farin að bila, en röddin er alltaf
jafn styrk og það fór ekki á milli mála,
að handritamálið hefur verið honum
mikið hjartans mál og í samtali okkar
talaði hainin með þrumuröddu, til að
leggja áherzlu á orð sín.
— Það var stundum barizt óvægi-
iega?
— Já, enda ekki ástaða til annars.
Það voru feiknalega margir vísinda-
memx, sem börðust með kjafti og klóm
gegn afhendingunni og þar voru í farar-
broddi þeir Westergaard-Nielsen og
Bröndum-Nielsen. Þeir höfðu mikið
fjármagn til umráða til að halda uppi
áróðrimum gegn afhendingunni. Á hinn
bóginn voru það hinn danski borgari og
lýðháskólahreyfingiin með C.P.O Christ-
iansen í fararbroddi, sem studdu ein-
huga að íslendimgum yrðu afhentir
þeirra eigin þjóðardýrgripir. Það kom
bezt í ljós í áskorumarSkjalinu sem sent
var til þjóðþingsins 1947. Á þessum
tíma kom einnig fram á sjónarsviðið
\Bjami M. Gíslason, einin af mestu bar-
áttumönnum handritamálsina. Hann
ferðaðist um allt landið, hélt ræður,
skrifaði greinar og bækur. Þá fór bar-
áttan af stað fyrir alvöru.
— Hvernig stóð á því að þú fékkst
svo mikinn áhuga á málinu?
— Afhemdimg handritamma var í sam-
ræmi við mínar hugsjónir um bræðra-
lag og vináttu þjóða. Ég taldi að af-
hending þeirra myndi sanna fyrir
Evrópuþjóðum, sem voru sem flakandi
sár eftir heimsstyrjöldina að andstæður
þjóða þyrftu ekki að vera þrándur í
götu gagnkvæms skilnings og viináttu.
— Ég leit á rnálið frá tveimur hlið-
um. Annars vegar þjóðlegu hliðinni,
þ.e.a.s. vinátta og samstaða erlendra
þjóða, og hims vegar vísindalegu hlið-
innii. Vísindahliðin var mér ekki síður
mikilvæg. Ég gerði mér grein fyrir því
að þegar talað var um handritin, var
ekki aðeins um að ræða Flateyjarbók og
Codex Regius. í safninu var aragrúi af
hálfórannisökuðum handritum frá
kaþólska tímanum á íslandi, sem var
nauðsynlegt að færu til íslands, þar sem
ísienzkir vísindamenn með nægilega
kunnáttu gætu ranmsakað hvaða áhrif
þau hefðu haft á þjóðina. Hér á ég
einkum við rímnakveðskap, sem oft hélt
lífinu í íslendingum á hörmungatímum
í sögu þjóðarinmar. Rímumar, sem
voru beint framhald af íslendinga-
sagnahefðinni þótt þær væru lausari í
reipunum. Þetta voru mín hjartans
áhugamál og þess vegna barðist ég fyr-
ir handritamálinu og þess vegna er ég
glaður í dag, þegar handritin eru á
leið til Islands.
— Þú hefur komið tvisvar til ís-
lands.
— Já, og frá þeim heimsóknum
geymi ég margar dýrmætar endurminn-
ingar. í fyrra Skiptið bauð íslenizka rík-
isstjómiin mér í fyrirlestrarferð um
landið og þá fékk ég að heimsækja alla
sögustaðina, Bergþónshvol, Borg, Rcyk-
holt og marga aðra. Þar var stórkost-
legt ævintýri. í hitt skiptið bauð Morg-
unblaðið mér til að vera viðstaddur
víglu Skálholtskirkju. Mér fannst það
stórkostlegt að vera viðstaddur, þegar
endurbyggð kirkja Brynjólfs biskups
var vígð og að heyra klukkur hennar
hijóma frá Mosfelli til Vaðlaheiðar. Þá
main ég líka eftir mikilli veizlu í Val-
höll á Þingvöllum, þar sem norrænir
menn voru samankomnir. Það var
Skemimtileg ferð. Ég fór kannSki ekki
rétt að þar, því að ég flutti ræðu, en
það mátti víst ekki flytja ræðu. En, mér
fannst nauðsynlegt að minnast afreks-
mannanna frá nauðungartímum ís-
lands. Það var þeim að þakka að ísland
er eins og það er í dag.
— Og nú er skipið á leið heim með
handritiin.
— Já, og ég samgleðst íslendingum
innilega yfir endurheimtingu dýrgrip-
anna, sem alltaf hafa verið þeiira eign
með réttu. í huga mínum fylgist ég
með ferð handritaslkipsins, sem flytur
Flateyjarbók og Codex Regius heim,
eftir langa útlegð í Danmörku.
Bjarni M. Gíslason
Framhald af Ms. 15.
ins árið 1947 og var áskorunin undir-
rituð af öllum 50 lýðháskólastjórum i
Danmörku.
Upp frá þessu má segja, að þrætan
hafi byrjað fyrir alvöru, því að fræði-
mönnum fannst það ókurteisi að farið
væri fram á þetta, áður en þeir skil-
uðu nefndaráliti sínu. Þessar þrætur
héldu síðan áfram og voru deilur harð
ar í blöðum og á mannamótum, þangað
til Hand Hedtoft, þáverandi forsætisráð
herra tók málið af dagskrá þingsins ár-
ið 1954. Sama ár kom út fyrsta hand-
ritabókin mín, sem var svar gegn
danska nefndarálitinu, sem kom út ár-
ið 1951. í bókinni sýndi ég fram á að
nefndarálitið var ekki vísindalega rétt.
1 því var oft sneitt framhjá aðalatrið-
unum og smáatriðin ýkt, til að sanna

að ísland hefði engan rétt til handrit-
anna.
Eftir útgáfu bókarinnar hörðnuðu
deilurnar og æ fleiri kröfðust þess að
handritamálið yrði aftur tekið inn á
dagskrá Þjóðþingsins. Það var svo gert
árið 1961 og þá var samþykkt að skila
handritunum til íslands með 110 at-
kvæðum gegn 36.
— Þetta var fyrsti sigurinn í hand-
ritamálinu.
— Já, en ekki sá síðasti, eins og all-
ir vita, þvá að hann vannst er hæsti-
réttur kvað upp dóminn í sl. mánuði.
Stefna min í handritamálinu var því
í stuttu máli frá upphafi sú, að ég trúði
ekki á lausn sérfræðinganefndarinnar,
því ég taldi mig vita að þar myndi
hallast á, því að danskir vísindamenn
voru algerlega á móti afhendingu hand
ritanna. Ég og stuðningsmenn mínir
börðumst því fyrir því að danska þjóð
þingið leysti málið fyrst, en síðan gætu
visindamennirnir komið á eftir. Þetta
hefur nú orðið endanleg lausn máls-
ins og þess vegna eru handritin á leið-
inni heim.
— Þetta hljóta að vera stór tímamót
í þínu lífi.
— Þetta eru svo stór tímamót í mínu
lífi, eftir 25 ára stanzlaust stríð, að ég
tel mig hljóta að vera hamingjusam
asta mann íslands á þessari öld. Það
hafa margir unnið vel og drengilega að
lausn málsins, en eftir að vera búinn
að eyða 25 beztu árum lífs síns í þágu
einhvers máls, þá hlýtur það að segja
sig sjálft, að maður hefur enga stjórn
á sér, þegar allar óskirnar eru upp-
fylltar. Það hefur Uka gert mig sér-
staklega hamingjusaman, að finna vin-
áttu og skilning beggja þjóðanna. Frá
því að hæstaréttardómurinn var kveð-
inn upp hef ég fengið t.d. hátt á 2.
himdrað bréfa, frá öllu Islandi og mörg
frá fólki, sem ég alls ekki þekkti úti
á landi. Þetta er handtak, sem maður
gleymir aldrei.