Morgunblaðið - 10.12.1978, Blaðsíða 1
Sunnudagur
10. desember
Bls. 49-80
Jóhanna
Kristjónsdóttir
rœðir við
Israel
Zalmanson,
sovézkan
Gyðing sem
er nýkominn
til ísraels
eftir átta ára
vist í
fangabúðum í
Sovét.
’Þcið hélt í mér Ufínu að
ég reyndi að hugsa... ”
— Okkur var alltaf kalt. Við reynd-
um að vef ja okkur í teppin sem við
fengum til að lÍKtíja á. Samt var mér
kalt. Og é>? var alltaf svangur. I þessi
átta ár sem ég sat inni fékk ég fimm
sinnum heimsóknir. Föngum var ekki
refsað með líkamlegum pyndingum né
barsmíðum. heldur til dæmis með því
að svipta þá árlegu heimsókninni. ef
maður vann ekki nógu vel að dómi
varðanna. I>rívegis var mér refsað
þannig. Svo höfðu þeir fleiri aðferðirs
að minnka matarskammtinn. sem var
ein supuskál á morgnana og hálfhrátt
hrúnt brauð tvisvar á dag. Þriðja
aðferðin var að setja fangana í
einangrun í fimmtán daga. þá sátu
þeir á beru steingólfinu. klefinn
gluggalaus og ljóslaus og matar-
skammturinn aðeins annan hvern dag.
Ef menn báru sig illa í einangruninni.
ég tala nú ekki um. ef þeir misstu vald
á sér. var einangrunin iðulega fram-
lengd í fimmtán daga til viðbótar . . .
Þetta segir Israel Zalmanson er ég
hitti hann í Ramat Aviv í ísrael fyrir
fáeinum dögum. Hann komst á margra
varir fyrir átta árum, þegar hann og
hópur félaga hans, lettneskir Gyðingar,
voru handteknir og dregnir fyrir rétt
ákærðir um að hafa gert tilraun til
flugráns með tilheyrandi hótunum.
Fyrir vikið sat hann í fangabúðum í
Síberíu í sex ár, en hafði áður verið í
fangelsi í tvö ár. Fyrir rúmum tveimur
mánuðum var honum sleppt og fékk þá
leyfi til að halda til Israels. Sem stendur
býr hann í stórri byggingu sem
innflytjendanefnd landsins rekur og
hefur þar til umráða herbergi og
eldhúskrók og telur sig hafa himin
höndum tekið. Hann er byrjaður að
læra hebresku og mun innan tíðar hefja
á nýjan leik háskólanám sem klippt var
á fyrir átta árum.
Við fyrstu sýn ber hann þess ekki ytri
merki að hafa misst átta ár af ævi sinni
innan fangabúða. Hann er hress í útliti
og hinn bragglegasti. En augun í honum
eru ekki glöð. Þó segist hann vera
glaður nú, vegna þess að hann er loksins
kominn heim til Israels eftir margra
ára von og þraut.
— Ég er fæddur í Riga í Lettlandi og
uppalinn, segir hann. — Það er allmikið
fjölmenni Gyðinga og við reyndum að
halda uppi Gyðingakúltúr og hafa í
heiðri siði okkar. Stjórnvöld gerðu
okkur erfitt fyrir og enda þótt ein
sýnagóga væri í Riga og grafreitur var
heldur ekkert fleira og allt gert til að
torvelda okkur að lifa éðlilegu lífi —
eins og Gyðingar.
Hann tekur um hálsinn á sér og segir:
— Stundum fæ ég köfnunar tilfinningu,
þegar ég hugsa til baka — ekki bara til
áranna í fangelsinu og í búðunum,
heldur líka til þeirra sem á undan fóru.
Arum saman reyndi fjölskylda mín að
fá leyfi stjórnvalda til að flytjast frá
Sovétríkjunum og til ísraels og var
jafnan synjað. Þó áttum við ættingja
hér í Israel sem höfðu sent okkur boð og
ef farið var eftir þeim leiðum fékkst
stöku sinnum leyfi. En allt kom fyrir
ekki. Og við vorum þarna nokkuð stór
hópur í Riga og við vorum kallaðir
síonískir athafnamenn. Við vissum að
við vorum litnir hornauga en reyndum
að láta það ekki á okkur fá. Við
dreifðum upplýsingum milli okkar og
smygluðum plöggum úr landi eftir því
sem hægt var. Við fengum aðstoð víða
að. Og með okkur varð sú þörf æ
áleitnari að við yrðum að komast til
Israels. Og þessi örvæntingarfulla þrá
ágerðist. Við síonistarnir í Riga höfðum
kynnzt sovézkum flugmanni sem hét
Mark Dymshitz. Hann var góður og
gegn sovézkur borgari, en hann fékk nú
samúð með okkur og lofaði að hjálpa
okkur. Fljúga með okkur til Svíþjóðar.
Við vorum sextán sem ætluðum að fara
saman, en vélin sem Dymshitz útvegaði
var reyndar bara tólf sæta. Við
ætluðum að leggja upp frá Leningrad ög
tó'lf okkar héldu frá Riga og áleiðis
þangað. Síðan stóð til að fjögur kæmu í
vélina í Priozersk, sem er skammt frá
finnsku landamærunum, Ég tek það
fram að við''vorum vopnlaus, við tókum
enga gísla og ógnuðum engum — það
var aldrei mannslíf í hættu. Við
ætluðum okkur það eitt að komast á
brott eftir þessari leið fyrst annað hafði
allt verið okkur lokað. Þegar til
flugvallarins kom var sýnilegt að
einhvers staðar á leiðinni hafði komizt
upp um fyrirætlanir okkar og við vorum
handtekin í einni kippu og síðan þau
fjögur sem biðu í Priozersk. Við urðum
auðvitað miður okkar og alit það, en
samt bugaðist enginn. Við vorum
reiðubúnir að fórna fyrir þetta lífinu og
höföum gert það upp við okkur. Við
vissum um að þetta myndi vekja athygli
og töldum að þeir væru til sem skildu
hversu mikil væri sú örvænting sem
lægi að baki slíkri gjörð.
Líf án vonar var hvort eð er ekkert líf.
Við vorum flest dæmd til dauða... en
vegna þeirrar miklu og kröftugu
mótmælaöldu sem fór um Vesturlönd
þegar spurnir bárust af málinu og
hversu mjög málefni sovézkra Gyðinga
komust nú á dagskrá var dauðadómi
okkar breytt í ævilangt fangelsi. Síðan
var þeim dómum enn breytt og ég
losnaði sem sagt í vor eftir að hafa setið
inni í átta ár. Bróðir minn Wulf á eftir
að afplána nokkur ár enn, að minnsta
kosti tvö og mágur minn Kuznetsov á
eftir að sitja inni að minnsta kosti sjö
ár. Fyrst vorum við höfð í fangelsi en
1972 i vinnubúðum i Mordovya í
Permhéraði. Sylvia systir mín sat inni í
fjögur ár, en var þá sleppt og fékk að
koma til Israels.
— Það er ótrúlega mikið sem pressan
utan frá hefur haft að segja. Það er ekki
nokkur vafi á því að sá áróður sem uppi
hefur verið á Vesturlöndum varðandi
mannréttindabrot í Sovétríkjunum, og
varðandi meðferð á sovézkum Gyðing-
um hefur haft mögnuð áhrif innan
Sovétríkjanna. Aróðurinn sem löngu
hefur verið haldið uppi gagnvart
Gvðingum í Sovét er svo yfírgengilegur
að það hefur smám saman orðið þannig
að allur antikommúnismi er frá Gyðing-
um kominn.
Ég spyr hvernig hafi verið að lifa af,
sálarlega og líkamlega, átta ára fanga-
búðavist.
— Ég var ekki nerna tuttugu og eins
árs, segir hann. — Ég hafði stundað
íþróttir og var við hestaheilsu. En eftir
því sem leið á veru mínu í búðunum
þjáðist ég af of háum blóðþrýstingi, ég
fékk snert af magasári vegna þess
dæmalausa mataræðis sem fangar eru
látnir sæta. Annað var það nú eiginlega
ekki. Ég var heppnari en margur. Bróðir
minn fékk blæðandi magasár og lítil
læknishjálp er veitt, Menn eru bornir
inn i sjúkraklefa og látnir liggja þar og
Sjá nœstu
síðu