Morgunblaðið - 15.04.1981, Page 12
12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 15. APRÍL 1981
I
Áttræður:
Oskar Gíslason
ljósmyndari og kvik-
myndagerðarmaður
Sá sem þessar línur hripar taldi
sig eitt sinn hafa fundið sann-
leikskorn sem væri hentugur
mælikvarði á líf sitt. Það var þessi
setning: „Þú átt aðeins það sem þú
hefur gefið.“
Ef þetta er réttur mælikvarði á
andlega auðlegð manns eða fá-
tækt, þá er Óskar Gíslason ríkur
maður. Til hans hefur enginn
farið bónleiður til búðar. Honum
hefur alltaf verið eðlilegt að rétta
þeim hjálparhönd sem til hans
hafa leitað og verið ósínkur á tíma
og fyrirhöfii. Þennan fagra eigin-
leik þekkja allir sem honum hafa
kynnst. Af þessum ástæðum er
afarmörgum hlýtt til þessa
manns, sem nú er kominn á
níræðisaldur.
Óskar hefur verið mikill láns-
maður að því leyti, að hann hefur
allt frá æsku haft atvinnu sína af
því að fást við verkefni sem hann
ann. En hann hefur aldrei verið að
sama skapi glöggur kaupsýslu-
maður.
Á tímum kreppunnar miklu var
atvinnuleysi algengt á íslandi og
margir sárfátækir. En Óskar lét
aldrei nokkurn frá sér fara sem á
þjónustu hans þurfti að halda,
þótt hann ætti ekki peninga. Hann
skrifaði bara hjá honum, eins og
það var kallað. Og skuldheimta
var Óskari jafnan mjög ógeðfelld.
Honum gat því ekki vegnað sér-
lega vel fjárhagslega til lengdar.
Og þegar hann síðar starfaði í
þjónustu annarra, var hann
ófáanlegur til þess að krefjast
eðlilegra kauphækkana, og því
miður færðu sumir atvinnurek-
endur hans sér þetta rækilega í
nyt, þótt ég trúi þvi illa að það
hafi orðið þeim til gæfu.
Þótt Óskar hafi því af þessum
ástæðum orðið alltof lengi að búa
við þröngan kost, þá hefur hann
engu að síður orðið gæfumaður,
því honum hefur verið leyft að lifa
það, að hæfileikar hans hafi að
fullu verið metnir að verðleikum.
Af þeim tímabilum ævinnar
sem Óskar starfaði hjá öðrum, tel
ég víst að honum hafi liðið best
meðan hann starfaði hjá Sjón-
varpinu. Þar var löng reynsla
hans og hæfileikar mikils metið,
og þá ekki síst óbugandi dugnaður
hans, starfsgleði, hjálpsemi og
óeigingjörn greiðasemi við alla
sem til hans leituðu. Þar varð
Óskar sannarlega hvers manns
hugljúfi.
En þó hygg ég að mest hafi glatt
Óskar að finna hlýhug og velvild
og virðingu menntaðra íslenskra
kvikmyndagerðarmanna, þvi sum-
ir þeirra sem skrifuðu um fyrstu
kvikmyndir hans höfðu engin skil-
yrði til þess að geta metið verk
hans. Sökum algjörs þekkingar-
leysis höfðu margir þeirra ekki
neinn skilning á vandamálum
þeim, sem hann varð að leysa einn
og fjárvana án nokkurra styrkja.
en sem betur fór hindraði það ekki
íslenska áhorfendur í því að taka
kvikmyndum hans forkunnarvel.
Hins vegar þurfti einmitt lærða
kvikmyndagerðarmenn til þess að
meta verk hans að fullu og það
hafa þeir gert af hlýju og dreng-
skap.
Óskari hefur því verið það
óblandin gleði, að sjá þessa vini
sína vinna hvert afrekið af öðru á
sviði íslenskrar kvikmyndagerðar.
í tilefni af ljósmyndasýningu
Óskars Gíslasonar á 50 ára afmæli
Ljósmyndarafélags íslands 1976
sagði Erlendur Sveinsson, for-
stjóri Kvikmyndasafns ríkis, með-
al annars þetta um Óskar:
„Óskar er þeim eiginleikum bú-
inn, að vera fær um að takast á við
óyfirstíganlega erfiðleika, glíma
við þá þangað til ekki verður betur
gert, láta síðan slag standa. Þetta
er leyndardómur brautryðjand-
ans. Auk þess er hann gæddur
þeim persónutöfrum sem þarf til
þess að laða að sér samstarfsmenn
og hefur til að bera viljastyrk,
starfsþrek og áræðni til að taka
áhættu, leggja jafnvel allt undir.
Kvikmyndagerð Óskars ber vott
um þetta."
Eftir margra ára samstarf við
Óskar á sviði kvikmyndagerðar vil
ég af heilum hug taka undir þessi
orð á áttræðisafmæli hans.
Að lokum skulu hér rakin nokk-
ur atriði úr ævi þessa merka
manns.
Óskar er fæddur í Reykjavík
þann 15. apríl 1901. Aðeins fimm-
tán ára gamall hóf hann nám í
ljósmyndun hjá Ólafi Magnússyni
og aðeins þrem árum síðar var
hann kvaddur til aðstoðar Lar-
sens, kvikmyndatökumanns við
gerð Borgarættarinnar. Starf
hans þar var að framkalla upp-
tökuprufur. Og 19 ára siglir hann
svo til Kaupmannahafnar til
framhaldsnáms í Ijósmyndun hjá
Peter Elfelt, konunglegum hirð-
ljósmyndara. Þá fékk hann einnig
að fylgjast með kvikmyndagerð
hjá Nordisk Film í Valby í Kaup-
mannahöfn.
★ MATVORUR ★ SÆLGÆTI ★ HUSGOGN
★ HEIMILISTÆKI ★ VORTÍZKAN í BARNAFATNAÐI
★ SKÓR ★ LEIKFÖNG ★ REIÐHJÓL ★ BLÓM OG
MARGT MARGT FLEIRA
VORUMARKAÐSVERÐ
Opið til kl. 22 í kvöld, miðvikudag.
Opiö kl. 9—12 á laugardag.
mmm
mmmá
Ármúla 1A
Árið 1922 stofnar Óskar svo
sína fyrstu ljósmyndastofu í
Kirkjustræti 10 í Reykjavik. Fjór-
um árum síðar tekur hann þátt í
stofnun Ljósmyndarafélags Is-
lands. Frá 1935 til 40 starfaði
hann svo fyrst hjá Ólafi Magnús-
syni og síðar ljósmyndastofunni
Týli. En 1944 sýndi Óskar svo
fyrstu kvikmynd sína opinberlega.
En hún var um Lýðveldishátíðina
og er það gott dæmi um frábæran
dugnað Óskars, að hann sýndi
hana aðeins þrem dögum eftir að
töku lauk. Næsta kvikmynd hans
var Islands Hrafnistumenn, heim-
ildarmynd um hátíðahöld -sjó-
mannadagsins.
1947 frumsýnir hann svo fyrri
hluta mikillar kvikmyndar sem
ber nafnið Reykjavík vorra daga
og árið eftir síðari hluta hennar.
Þriðja árið (1949) sýnir Óskar svo
kvikmynd sem lengi mun halda
nafni hans á lofti, Björgunaraf-
rekið við Látrabjarg. Við töku
þessarar frægu myndar kom fram
nýr hæfileiki hjá Óskari, en það
var hugdirfska hans og hugrekki.
Undirrituðum er vel kunnugt um
það, að hann lagði sig hvað eftir
annað í lífshættu við töku þessar-
ar kvikmyndar, því hann lét sig
ekki muna um það að siga í
björgin til þess að geta náð sem
bestum myndum. Erlendir kvik-
myndagerðarmenn voru líka
lostnir furðu, þegar þeir horfðu á
þessa glæfralegu kvikmyndatöku.
Þessi kvikmynd mun um ókomin
ár halda áfram að vekja undrun
og aðdáun allra þeirra sem gera
sér grein fyrir öllum aðstæðum
við töku þessarar stórkostlegu
kvikmyndar.
Þetta sama ár byrjar Óskar svo
töku leikinnar kvikmyndar. En
það var Síðasti bærinn í dalnum,
sem var frumsýndur í Austurbæj-
arbíói 1950. Ári síðar gerir hann
svo gamanmyndina Reykjavíkur-
ævintýri Bakkabræðra og 1952
expressioniska kvikmynd, Ágirnd.
Þessi kvikmynd hneykslaði suma
svo að gerð var tilraun til þess að
stöðva sýningu hennar. Efni henn-
ar myndi áreiðanlega ekki þykja
tiltölulega djarft nú á tímum.
Árið 1954 gerir Óskar svo raun-
sæilega kvikmynd um líf verka-
fólks sem var byggð á sögu
Vilhjálms Vilhjálmssonar og bar
nafnið Nýtt hlutverk. En það er
fyrsta íslenska kvikmyndin þar
sem tal var tekið upp samhliða
mynd. Árið 1957 stofnaði hann svo
nýtt framleiðslufyrirtæki, ís-
lenskar kvikmyndir hf., sem
opnaði kvikmyndavinnustofu í
Múla með fullkomnum útbúnaði
til kvikmyndagerðar og framköll-
unarþjónustu fyrir almenning. En
1966 ræðst Óskar svo til Sjón-
varpsins og skipuleggur ljós-
myndastofu þess. Og í tilefni
sjötugsafmælis 1971 var Óskari
svo sýndur margvíslegur heiður.
Gerður heiðursfélagi Ljósmynd-
arafélags íslands, Félags kvik-
myndagerðarmanna, Slysavarna-
félags Islands og sæmdur Fálka-
orðunni. Óskar hætti störfum sök-
um aldurs hjá Sjónvarpinu 1976.
Eiginkona Óskars er Ingibjörg
Einarsdóttir, Arnórssonar heitins
hæstaréttardómara. Hún hefur
alla tíð verð manni sínum hvatn-
ing, stoð og stytta í erfiðum
verkefnum hans. Ingibjörg er
menntuð leikkona og hefur leikið
bæði hjá Þjóðleikhúsinu og Leik-
félagi Reykjavíkur. En hún hefur
einnig auðgað íslenskar leikbók-
menntir með ágætum þýðingum
sínum.
Ævar R. Kvaran
Hann Óskar verður áttræður á
miðvikudaginn, sagði gamall
starfsfélagi okkar við mig fyrir
heigina. Fyrst varð ég svolítið
hissa, en svo mundi ég að það eru
orðin talsvert mörg ár síðan ég
varð hissa yfir því að hann væri
orðinn sjötugur, svo þetta gat allt
passað. Nú er það í sjálfu sér
ekkert skrítið að menn eldist, eftir
því sem tíminn hleypur fram, en
samt ■ er það svo að hár aldur
sumra kemur manni alltaf á óvart,
jafnhliða því að manni finnst að
aðrir hljóti að vera eldri en
kirkjubækur segja til um.
Óskar Gíslason er einn þeirra
manna, sem alltaf eru ungir í
anda. Þótt hárið sé löngu orðið
silfurgrátt bregður glampa hug-
sjónamannsins enn fyrir í augun-
um, einkum ef rætt er um hans
hjartans áhugamál, kvikmynda-
gerð. Enginn er glaðari yfir vel-
gengni þeirra ungu manna sem nú
feta hinn hála stíg þeirrar erfiðu
og áhættusömu listgreinar en
þessi aldni frumherji og heiðurs-
maður, sem lagði allt undir, tapaði
stundum og vann stundum, eins og
gengur og gerist, en skilur nafn
sitt eftir í sögu íslenskrar kvik-
myndagerðar, gullnum stöfum
skráð.
Væntanlega verða aðrir til þess
að fjalla betur en ég get gert um
þessi störf Óskars Gíslasonar, og
fer ég því hér ekki með neina
upptalningu á þeim. Óskar Gísla-
son lærði ljósmyndun og var
virtur og góður ljósmyndari, en
snemma fékk hann áhuga á kvik-
myndagerð og þar kom, að hún
átti hug hans allan. Hann slóst í
hóp þeirra fáu manna, sem fóru að
taka kvikmyndir hér á meðan á
það var litið sem skemmtilega
sérvisku, og sögur segja að farið
hafi um fílhrausta menn ef þeir
sáu tröll á kvikmyndatjaldi með
eitthvert það fja.ll, sem þeir
þekktu, í baksýn. Úr því að fjallið
var „satt“, þá var tröllið það vísast
líka.
Bjartsýni og kjarkur Óskars
voru ódrepandi. Á meðan aðrir
létu sér nægja að filma fréttnæma
viðburði og náttúru Islands setti
hann upp kvikmyndaver með fé-
lögum sínum og gerði langar og
stuttar leiknar myndir. Um skeið
voru tveir ljósmyndarar á fullri
ferð með slíkar myndir, því auk
Óskars fór Loftur heitinn Guð-
Greitt verði úr neyðar-
ástandi gamalmenna
AÐALFUNDUR Bandalags kvenna
i Reykjavik ályktaði eftirfarandi
um ellimál:
1 Aðalfundur BKR skorar á heil-
brigðisyfirvöld á Islandi, svo og
alla sem með borgar- og ríkisyfir-
völd fara, að strax án tafar verði
hafist handa og greitt úr því
neyðarástandi, er ríkir og ríkt
hefur um árabil í málefnum
sjúkra gamalmenna, sem tafar-
laust þurfa á hjúkrun að halda á
þar til gerðum stofnunum.
2. Aðalfundur BKR 1981 beinir því
til ríkis- og bæjaryfirvalda að sjá
til þess að ellilífeyrisþegar, sem
engar eða mjög takmarkaðar tekj-
ur hafa, verði eigi íþyngd svo með
sköttum að þeim sé gert ókleift að
búa í eigin húsnæði. Þvert á móti
ætti að hjálpa öldruðum til að
vera sjálfbjarga svo lengi sem
unnt er.