Morgunblaðið - 11.01.1986, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 11. JANÚAR 1986
19
Alþýðuhúsið Iðnó, þar sem Leikfélag Reykjavíkur hefur leigt í 89 ár.
Myndin er tckin um aldamótin.
Úr Iðnó
í Borgar-
leikhús
í DAG leggur Davíð Oddsson borgarstjóri hornstein að nýju
Borgarleikhúsi Reykvíkinga. Það er mikill áfangi á langri sögu
Leikfélags Reykjavíkur, þvi nú hillir í fyrsta sinn undir það að
Leikfélagið komist í eigið húsnæði. Leikfélagið var stofnað þann
11. janúar 1897. Þá var nýrisið mikið og veglegt hús iðnaðar-
manna í Reykjavík og fékk félagið aðstöðu til leiksýninga þar.
Hús þetta var fyrst nefnt Iðnaðarmannahúsið, en í munni fólks
styttist það fljótlega í Iðnó. Allar götur síðan hefur LR verið
leigjandi i því húsi.
Arið 1897 var Reykjavík um
5.000 manna bær og menningar-
lífið þótti heldur fábreytt. Til að
bæta úr því m.a. ákváðu tæplega
tuttugu menn og konur að stofna
leikhús og var þar ekki í lítið ráð-
ist. Stofnendur voru áhugafólk
um leiklist í bænum og nokkrir
framsæknir iðnaðarmenn sem
höfðu áhuga á að hús félags þeirra
yrði nýtt til leiklistarstarfsemi.
Fyrsta leiksýning félagsins var
haldin 18. desember þetta sama
ár og voru teknir til sýningar tveir
danskir „söngvasmámunir" sem
svo voru kallaðir og nutu vinsælda
um og eftir aldamótin. Flestar
sýninganna fyrstu árin voru ein-
mitt af þessu tagi, en upp úr
aldamótunum fór Leikfélagið hins
vegar að taka til sýninga metnað-
arfyllri verk.
Með vaxandi starfsemi LR á
fyrstu áratugunum fylgdi meiri
áhorfendaQöldi. Árið 1904 eru
leikhúsgestir orðnir um 5.000, en
bæjarbúar aðeins rúmlega 6.000
svo aðsóknin var þá ótrúlega góð,
svo sem verið hefur æ síðan.
Á þessum árum var miðaverð
frá 50 aurum fyrir barnasæti og
stæði upp í 1,75 krónu fyrir „bestu
sæti“. Laun leikara voru heldur
ekki há, venjuleg þóknun fyrir
sýningu var 1—5 krónur á kvöldi,
eftir því hve stórt hlutverkið var.
Frá upphafi var félaginu stýrt
á lýðræðislegan hátt, meðlimir í
því voru allir jafn réttháir og
mótuðu stefnu félagsins, bæði
fjárhagslega og listræna, á fund-
um félagsmanna. Svo er enn og
er þetta stjórnarform á leikhúsi
sjaldgæft í heimi leiklistarinnar.
Leikfélagið var starfrækt af
fó'.ki með ódrepandi leiklistar-
áhuga. Þetta fólk hélt merki fé-
lagsins uppi við ótrúlega erfiðar
aðstæður, leikhúsið var mjög
frumstætt, a.m.k. miðað við nú-
tímakröfur. Það var lýst upp með
daufum olíulömpum og kynding
var svo léleg að á æfingum voru
menn iðulega kappklæddir, í yfir-
Baksviðs í IAnó. Segja má að það sé nær daglegur viðburður að vatn
flæði inn í kjallarann, sjaldan þó eins mikið og hér sést.
höfnum og með vettlinga. í kjall-
ara hússins voru búningsklefar
og þar eru þeir reyndar enn. Inn
í þá flæddi oft á tíðum úr Tjörn-
inni og rottugangur var plága.
Við þennan þrönga kost bjó fólk
og gerði á hveijum degi krafta-
verk fyrir leiklist á íslandi. Þess-
um frumheijum verður seint
þakkað þeirra fórnfúsa starf.
Frá þessum árdögum leiklistar-
innar til nútímans er liðinn langur
tími, leiklistin hefur breyst og
þróast eins og það samfélag sem
hún lifir á. Leikfélagið hefur einn-
ig þróast, skipst hafa á skin og
skúrir í starfsemi þess eins og
gengur. Leikhúsið lifði stríð,
kreppu og annað stríð, en stórstíg-
astar hafa breytingarnar þó orðið
frá seinna stríði. Árið 1963 var
LR breytt í atvinnuleikhús. Þar
var stórt framfaraspor stigið og
gerði góðum leikurum kleift að
helga sig sinni list og ná meiri
og betri árangri. Lærðir atvinnu-
leikarar hafa nú tekið við af
áhugamönnum aldamótanna.
Þannig hafa árin liðið og það nána
samband sem strax komst á milli
Leikfélagsins og áhorfenda þess
erenn í fullu gildi.
Nútíminn í Iðnó
Eitt hefur þó ekki breyst til
batnaðar, það er aðstaðan sem
félagið hefur búið við. Iðnó er
leikhús byggt fyrir 5.000 manna
bæ, ekki fyrir 120.000 manna
borg. Með vaxandi starfsemi og
auknum fjölda starfsmanna hefur
Iðnó orðið sífellt þrengra og
þrengra. Þetta litla hús rúmar
engan veginn starfsemi nútíma-
leikhúss. LR hefur um 40 fast-
ráðna starfsmenn og marga tugi
lausráðinna. Þetta fólk vinnur
daglega í húsinu við þröngan kost.
Einnig setja þrengslin verkefna-
vali skorður því húsið rúmar ekki
fjölmenn og stór stykki.
Sem dæmi um þetta má nefna
búningsaðstöðu leikara á sýning-
um. Búningsklefarnir í Iðnó eru
sem fyrr sagði undir sviðinu og
er þar oft þröngt setinn bekkur-
inn. Auk þeirra hefur verið komið
upp aukaklefum bæði í Ieikmuna-
geymslu, þar sem þrengslin eru
þó ærin fyrir og uppi í rjáfri í lít-
illi skonsu, þar sem áður var
þurrkloft. Til viðbótar við þetta
þurfa leikarar oft að skipta um
búninga á göngum hússins og
ekki er óalgengt að sjá þá á sýn-
ingum hlaupa út og inn úr húsinu
á mismunandi stöðum með fatap-
inkla undir höndunum.
Leikfélagið er nú með starfsemi
sína víða í bænum, verkstæði á
einum stað, saumastofur á öðrum,
skrifstofan er í þrem litlum her-
bergjum á þrem mismunandi stöð-
um og oft er æft einhvers staðar
í lánshúsnæði. Einnig hefur oft á
síðustu áratugum verið sýnt víðar
en í Iðnó sökum plássleysis, t.d.
í Tjarnarbæ og Austurbæjarbíói.
Leikfélag Reykjavíkur hefur
um langt skeið liðið fyrir hús-
næðisskort og aðstöðuleysi. Það
er nær óframkvæmanlegt að reka
nútímaleikhús, þar sem uppsetn-
ing á hvetju leikriti kostar milljón-
ir, í litlum sal sem tekur 230
manns í sæti þegar best lætur.
Nú líður hins vegar að því að
Leikfélaginu verði loksins skapað-
ur sá starfsgrundvöllur sem það
þarfnast.
Borgarleikhús
I nýja miðbænum er nú risið
veglegt leikhús sem senn mun
hýsa starfsemi Leikfélagsins. I
dag verður lagður hornsteinn að
því húsi sem borgin og LR hafa
sameiginlega byggt og þótt húsið
verði líklega ekki tekið í notkun
að fullu fyrr en efti*' 2—3 ár. Þá
er þessi 89 ára afmælisdagur fé-
lagsins merk tímamót. Húsið er
nú nær fullfrágengið að utan en
eftir er að innrétta það ásamat
því að hanna og setja upp flókinn
tæknibúnað í kringum sviðin.
í húsinu eru tveir salir, sá
stærri rúmar um 540 áhorfendur
en sá minni á bilinu 170—270,
allt eftir því hvernig sætum er
upp raðað. Borgarleikhúsið mun
hýsa alla starfsemi Leikfélagsins
og í því verður allt það sem nú-
tímaleikhús þarf til sinnar starf-
semi, þ. á m. verkstæði, sauma-
stofur, æfingasvið, teiknistofur,
búninga- og leikmunageymslur,
bókasafn o.m.fl. auk veitingahúss
og bílakjallara fyrir leikhúsgesti.
Saga Borgarleikhússins er orð-
in löng og ekki hafa framkvæmdir
alltaf gengið jafn vel. Hugmyndin
um leikhúsið kom fyrst fram fyrir
33 árum á aðalfundi LR en þá
var stofnaður húsbyggingarsjóður
til að fjármagna framkvæmdir.
Síðan hefur mikið vatn runnið til
sjávar en nú er húsið nær fullgert.
I Borgarleikhúsinu munu Reyk-
víkingar og aðrir landsmenn um
ókomin ár vonandi eiga margar
ánægjulegar kvöldstundir, líkt og
þeir hafa átt í hérumbil heila öld
í Gamla Iðnó.
(Frá Leikfélagi Reykjavíkur)
Fyrir fimm árum linfði aðeins plata leikhússins verið steypt.
Líkan af Borgarleikhúsiiiu.