Morgunblaðið - 11.01.1986, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR11. JANÚAR1986

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 40 kr. eintakiö.
Skattapinklar
um áramót
Iáramótagrein sinni hér í Morg-
unblaðinu komst Þorsteinn
Pálsson, fjármálaráðherra, meðal
annars svo að orði: „Þar þurfa
að koma til miklu markvissari
vinnubrögð, er lúta að sjálfu út-
gjaldakerfi ríkisins, rekstri og
skipulagi. Við stöndum einnig
frammi fyrir því mikla verki að
byggja upp nýtt tekjuöflunarkerfi,
því að bæði tekjuskattskerfíð og
söluskattskerfið hafa brostið. All-
ur almenningur hefur misst trú
og traust á tekjuöflunarkerfínu
og stjórnmálamenn, hvar í flokki
sem þeir standa, geta ekki sann-
fært fólk um gildi þess, því er
nauðsynlegt og óhjákvæmilegt að
taka til hendi og byggja upp að
nýju.“
Um áramótin tók fjármálaráð-
herra ákvörðun um að hækka
svonefnt flugvallargjald úr 250
krónum i 750 krónur frá 1. mars
næstkomandi. Þá var einnig
ákveðið að leggja 30% vörugjald
á framleiðslukostnaðarverð á
kökum og sætabrauði, sem þýðir
að mati fjármálaráðuneytisins
25% hækkun á þessum vörum út
úr búð. Gjaldið nær ekki til rúg-
brauða, normalbrauða, malt-
brauða, heilhveitibrauða og
franskbrauða. Gert er ráð fyrir
að tekjur ríkissjóðs verði um 100
milljónir króna af flugvallargjaldi
í ár í stað 40 milljóna án hækkun-
ar. Vegna vörugjalds á kökur og
brauð er talið að ríkissjóður fái
110 milljón króna tekjur í ár,
samkvæmt áætlunum fjármála-
ráðuneytis. Telja forsvarsmenn
ríkissjóðs sig ekki geta verið án
þessara tekna.
Bakarar og forvígismenn í
ferðamálum hafa snúist öndverðir
gegn þessum auknu álögum. Sig-
fús Erlingsson, framkvæmdastjóri
markaðssviðs Flugleiða, telur í
Morgunblaðsgrein í gær, að ríkis-
sjóður fái ekki þær tekjur af flug-
vallargjaldinu, sem vænst er.
Mikil hætta sé á því, að þeim
erlendu ferðamönnum fækki, sem
hingað leggja leið sína. Við það
tapar ríkissjóður ekki aðeins flug-
vallargjaldinu heldur þeim tekjum,
sem hann hefur af umsvifum
þeirra, er ferðaþjónustu stunda.
Landssamband bakarameistara
telur, að samkeppnishæfni bakar-
ia minnki gagnvart innflutningi
og framleiðslu annarra. Atvinna
verulega margra þeirra 700
manna, sem starfa við brauð- og
kökugerð, sé í hættu.
Það eru auðvitað neytendur,
almenningur, sem bera þessar
byrðar að lokum. Þorsteinn Páls-
son hefur réttilega bent á, að allur
almenningur hafi misst trú og
traust á tekjuöflunarkerfí ríkisins.
Pinklamir, sem voru lagðir á fyrir-
varalaust um áramótin, auka
hvorki þessa trú né traust. Þær
skattahækkanir, sem ákveðnar
voru um áramótin, komu bæði
þeim sem eiga að innheimta hinar
auknu álögur fyrir ríkissjóð og
greiðendum í opna skjöldu. Fram-
kvæmdin hefur ekki síður sætt
gagnrýni en hin efnislega ákvörð-
un.
Gagnrýnin nú ætti að vera fjár-
málaráðherra enn frekari hvatn-
ing til að halda þannig á málum
við endurskipulagningu hins opin-
bera tekjuöflunarkerfis, að sæmi-
legar sættir náist um framkvæmd
þess.
Tónlistar-
verðlaun
au gleðitíðindi bárust í fyrra-
dag, að Hafliði Hallgrímsson,
tónskáld og sellóleikari, hefði
fengið tónlistarverðlaun Norður-
landaráðs. í annað sinn hlotnast
Islendingi þessi heiður. Atli Heim-
ir Sveinsson hlaut verðlaunin fyrir
réttum áratug.
Uthlutunin nú hefur greinilega
komið Hafliða Hallgrímssyni
þægilega á óvart, því að hann
vissi ekki sjálfur, að hann ætti
verk fyrir dómnefndinni. Hafliði
er vel að þessum verðlaunum
kominn, Þótt hann hafi verið bú-
settur í Skotlandi síðan 1977,
hefur hann ræktað tengslin við
ættland sitt og haldið nafni þess
hátt á loft jafnt sem skapandi og
túlkandi listamaður. Hann segist
fyrst og fremst líta á verðlaunin
sem hvatningu til að halda áfram
á sömu braut, þau geri sér fjár-
hagslega kleift að sinna tónsmíð-
um meira en hingað til. Þetta er
heilbrigt og skynsamlegt viðhorf
til viðurkenningar af þessu tagi.
Norðurlandaráð veitir verðlaun
til skapandi Iistamanna á tveimur
sviðum, tónlist og bókmenntum.
Tónskáldin tala alþjóðlegt tungu-
mál. Verk þeirra skiljast án tillits
til þess, hvaða mál hlustendur
tala. Islenskir rithöfundar eiga
ekki milliliðalausa leið að öðrum
þjóðum. Á þetta er minnt hér á
þessari fagnaðarstundu vegna
þeirra miklu umræðna, sem urðu
um íslenska tungu og bókmennta-
verðlaunin á síðasta Norðurlanda-
ráðsþingi.
Morgunblaðið flytur Hafliða
Hallgrímssyni heillaóskir í tilefni
af verðlaunaveitingunni og vonar,
að áform hans um að halda
ótrauður áfram á sömu braut
megi rætast.
]£temGsS dddID
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 320. þáttur
Skal nú haldið áfram að svara
bréfi því frá Charles Agli Hirt sem
birtist í síðasta þætti, og verður
þá fyrst fyrir forskeytið í manns-
nafninu Erlendur. Ég hygg að
það hafi einna helst neitunarmerk-
ingu. Það minnir mig á erindi
(<örendi) í merkingunni „önd-
unarhlé". Ljós er neitunar-
merking sambærilegs (eða
sama) forskeytis í orðum eins
og öreigi (=eignleysingi), ör-
birgð (=bjargarleysi), öryggi
(=uggleysi) og örvita (=vitskert-
ur). Erlendur er sá, sem ekki er
úr þessu landi, heldur útlendingur.
★
I minni málvitund eru flutning-
ar fremur fleirtala af karlkynsorð-
inu flutningur heldur en af kven-
kynsorðinu flutning. Ekki vil ég
þó færdæma kvenkynsgerðina,
þótt ég þekki um hana stórum
færri dæmi. Líkingamál í yfir-
færðri merkingu er ekki sjálfkrafa
vont. Við notum oft orðatiltæki
eins og að missa af lestinni, þótt
hér séu jambrautarlestir ekki
farartæki. Á sama hátt komumst
við í höfn, ef við náum lokamarki,
enda þótt við höfum ekki skilyrðis-
laust ferðast á sjó. Alþekkt er
orðið flughöfn. I íslendingabók
Ara fróða er meira að segja talað
um hrossahöfn. Hún er staður,
þar sem hross mátti hafa.
★
Rásir ríkisútvarpsins ganga
undir nöfnunum Rás eitt og Rás
tvö. Þarna eru einkunnarorðin
(eitt og tvö) óbeygð vegna þess
að nafngiftirnar eru liðfelldar. Rás
eitt (<Rás, sem er tölusett eitt,
eða Rás nr. eitt) og Rás tvö
(<Rás, sem er tölusett tvö, eða
Rás nr. tvö). Ég felli mig því ekki
við málfar eins og: „í tilkynning-
um Rásar einnar", eða „ . .. sem
birtist í Rás tveimur." Þarna hefur
beygingagleðin orðið of mikil. Ef
við viljum endilega beygja ein-
kunnarorð rásanna, verðum við
að leggja til að þær verði skírðar
upp og nefndar Fýrsta rás og
Önnur rás.
Orðið grýta merkti upphaflega
ílát, helst pottur, úr grjóti, en nú
merkir það pott eða lítið ílát úr
öðmm efnum allt eins. Þvílíkt
gerist oft á áranna rás. í orðabók
Menningarsjóðs er herðatré skil-
greint svo: „(bogmyndað) stykki
úr tré, plasti e.þ.h. (auðk. hér)
til að hengja föt á, þannig að þau
aflagist ekki.“
Mér finnst því orðið vírherða-
tré ekki voðalega vitlaust, þótt
það sé langt og margsamsett og
þannig leiðinlegt.
★
Ég get fallist á það með bréfrit-
ara, að sögnin að birtast sé eðli-
legri um það sem sést eða er leitt
í ljós, heldur en það sem heyrist
í útvarpinu. Ég er þó ekki harðari
af mér en svo, að ég teldi ekki
fráleitt að birta eitthvað í útvarp-
inu. Mér finnst svo skammt yfir
í merkinguna að „gefa til kynna“
frá því að „leiða í ljós.“
Vera má að orðasambandið
meira og meira beri vitni um
ensk áhrif, betra sé sífellt meira
eða æ meira. Ég verð þó að játa,
að ég efast um að fornyrðið æ -
alltaf verði endurvakið í tilgerðar-
lausu nútímamáli.
Þegar bréfritara hefur verið
kennt að orðið keppni sé aðeins
til í eintölu, stafar það af því, að
merking þess var lengi vel aðeins
huglæg (abstrakt), en ekki hlut-
læg (konkret). Orð huglægrar
merkingar fara mörg fjarska illa
í fleirtölu og hafa hana stundum
alls ekki, svo sem kæti og reiði.
Orðið keppni merkti kapp, atorku
og þrætugirni, og var merkingin
þá huglæg. Fleirtala á ekki við.
En skylt er frá því að segja að
nú á dögum hefur orðið fengið
merkingu sem er miklu hlutlægari
en hin fyrri, það er kappleikur.
Þegar svo er komið, verður erfitt
að amast við fleirtölumyndinni
keppnir, þó að mér þyki hún, _af
gömlum vana, ljót og leiðinleg. Ég
verð jafnvel að geta þess, að þegar
orðið gleði fékk merkinguna
gleðisamkoma, þá varð til fleir-
tölumyndin gleðir. „Gleðir voru
alltíðar á miðöldum", stendur í
Orðabók Menningarsjóðs.
★
Bréfritari vék að mjög þungu
atriði, þar sem er vandamálið um
eitt eða tvö orð í stafsetningu. Það
vandamál leysi ég ekki. Hann tók
dæmi af tvennu: að eins eða
aðeins og gegn um eða gegn-
um. Rétt er að þetta er oft í tvennu
lagi að fomu, aðeins meira að
segja orðið til úr at eins. Gegnum
(<gögnum) er reyndar mjög
gamalt.
Bréfritari sagði: „Það hlýtur jú
að vera uppmnalegra [að rita gegn
um] og hvað er málvemdun ef
ekki varðveisla þess uppmna-
lega?“
Málvemdun er fleira en varð-
veisla „þess uppmnalega" (ég
segði fremur „hins uppmnalega“).
Málverndun er líka fólgin í því að
laga mál okkar að nýjum aðstæð-
um nýrra tíma, án þess að láta
glepjast af erlendum áhrifum. Við
megum ekki vera alltof einstreng-
ingslegir. Ég get t.d. ekki lagt til
að við fömm að segja og skrifa
at eins fyrir aðeins eða gögn
um fyrir gegnum. Ég leyfði mér
meira að segja að skrifa alltof (í
einu orði). Þormóður Bessason
Kolbrúnarskáld kvað 1030 vísu
þá sem hér fer á eftir og hefur
varðveist í Ólafs sögu helga eftir
Snorra.
Undrask öglis landa
eik, hví vér rom bleikir.
Fárverðrfagrafsárum,
fann ek örva drif svanni.
Mik fló malmr enn klökkvi,
magni keyrðr, í gögnum.
Hvasst beit hjarta et næsta
hættligt jám, es vættik.
★
Um orðmyndina jú í bréfinu
frá Charles Ágli Hirt verður eitt-
hvað fjallað í næsta þætti og þá
reynt að fullsvara bréfí hans.
Gert klárt fyrir vertíð
Sjómennirnir á Rúnu RE 150 huguðu að netum sínum í gærdag er Ijósmyndarinn átti leið um
Grandagarð. Vetrarvertið er að hefjast og með henni má búast við að úr rætist í mörgum þeirra
byggðarlaga þar sem minnst atvinna hefur verið siðustu vikur.