Morgunblaðið - 17.07.1986, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. JÚLÍ 1986
Uppbygging fiskeldis
og innlent forræði
eftir Gunnar G.
Schram
Um þessar mundir er fiskeldi að
slíta bamsskónum hér á landi. Mikl-
um fjármunum hefur verið varið
síðustu árin til þess að koma upp
seiða- og matfískeldisstöðvum og
hafbeitarstöðvum fer fjölgandi. Nú
eru á skrá hjá Veiðimálastofnuninni
um 70 fískeldisstöðvar og allmargar
eru í undirbúningi.
Varla þarf að efast um það að
fískeldi á íslandi á mikla framtíð
fyrir sér. Það byggist fyrst og
fremst á þeim sérstæðu náttúruskil-
yrðum, sem hér er að finna umfram
önnur lönd. Jarðhiti er mjög víða á
landinu og ómengaðra vatn en um
er að ræða í nágrannalöndunum.
Þar við bætist að markaðshorfur
fyrir Atlantshafslax eru góðar bæði
austan hafs og vestan og talið að
svo muni verða nokkur næstu ár
að minnsta kosti.
Reynsla Norðmanna á þessu sviði
hefur gefíð áformunum um stór-
tækt laxeldi hér á landi byr undir
báða vængi. Þar f landi er áætlað
að á árinu 1990 verði framleiðslu-
verðmæti úr laxddi einu saman
orðið jafn mikið og í öllum sjávarút-
vegi Norðmanna, veiðum og
vinnslu. Það ár er framleiðsla Norð-
manna á Atlantshafslaxi áætluð um
90.000 tonn, íslands og Færeyja
20.000 tonn, Bretlands og írlands
13.000 tonn og Danmerkur 7.000
tonn.
Það er því eðlilegt að menn velti
því fyrir sér hvort í laxeldinu felist
ekki arðvænlegasti vaxtarbroddur
framtíðar, sem vegið geti að nokkru
leyti á móti þeim erfíðleikum, sem
fiskvinnsklan hefur átt við að stríða
síðustu árin.
En þrátt fyrir bjartar vonir hefur
þó ekki enn verið sýnt fram á það
með óyggjandi hætti hvemig unnt
sé að reka arðbært fiskeldi við hér-
lendar aðstæður. Þau fyrirtæki,
sem fjárfest hafa í fískeldi, hafa
flest lent í rekstrarerfíðleikum.
Astæðumar eru fyrst og fremst
þessar: Fjármagnsskortur, reynslu-
leysi, skortur á rannsóknum og
sjúkdómar.
Með hliðsjón af þessu ákvað
framkvæmdanefnd Rannsóknar-
ráðs ríkisins fyrir þremur ámm að
skipa starfshóp til þess að gera
úttekt á möguleikum fiskeldis hér
á landi. Niðurstöður starfshópsins
liggja nú fyrir og vom þær ræddar
á fundi Rannsóknarráðs, sem hald-
inn var 2. júlí. Á þeim fundi var
fjallað um stöðu fískeldis í dag og
framtíðarhorfur þess. Jafnframt
vom þar samþykktar tillögur um
skipan fískeldismála á næstu ámm
og nauðsynlegar aðgerðir stjóm-
valda, sem til þurfa að koma, ef
þær vonir, sem bundnar em við
þennan atvinnuveg, eigi að rætast.
Er full ástæða til þess að gera hér
að umtalsefni nokkur atriði í þeirri
heildarmynd.
Nauðsyn opinberrar
fiskeldisstefnu
Enn sem komið er hefur af opin-
berri hálfu engin stefna verið
mörkuð um skipulag og þjónustu
við þessa nýju atvinnugrein. Þrátt
fyrir góðan vilja hefur ekki enn
tekist að fá setta sérstaka löggjöf
um fískeldismál. Nokkur ákvæði
em um fiskeldi í lögunum um lax-
og silungsveiði frá 1970, en þau
em á engan hátt fullnægjandi
gmndvöllur fyrir þessa nýju at-
vinnugrein. Deilur hafa staðið um
það í hvaða ráðuneyti eigi að vista
fískeldismálin til frambúðar og em
þær þegar famar að standa fram-
gangi þessara mála fyrir þrifum.
Vegna þess ályktaði Rannsókn-
arráð að stjómvöld þurfí að móta
stefnu sem fyrst varðandi málefni
fískeldis sem nýrrar atvinnugreinar.
Þannig þarf að skapa henni sem
hagstæðust vaxtarskilyrði, en jafn-
framt hindra árekstra innbyrðis
milli fískeldisfyrirtækja og við
hagsmuni annarra greina. Þar sem
flestir sem hug hafa á stofnun
stórra fískeldisstöðva koma úr öðr-
um atvinnugreinum en landbúnaði,
og staðsetning fískeldisstöðva teng-
ist í fæstum tilfellum hefðbundnum
vatns- og veiðiréttindum, em marg-
ir ósáttir við að farið sé með fiskeldi
sem hefðbundin landbúnaðarmál.
Ágreiningur í þessum efnum hefur
leitt til óvissu og tafa á úrbótum
og aðgerðum til stuðnings fískeldi.
Það er brýnt að úr þessu verði
bætt hið fyrsta og raunar óhjá-
kvæmilegt ef þær spár eiga að
rætast, sem gerðar hafa verið um
uppbyggingu þessarar atvinnu-
greinar. Samkvæmt þeim gæti
framleiðsluverðmæti fískeldis á ís-
landi orðið nálega einn milljarður
króna árið 1988, þar af um helm-
ingur vegna sölu á gönguseiðum til
útflutnings.
Af þessum ástæðum tel ég að
eitt mikilvægasta verkefni næsta
Alþingis verði að setja heildarlög-
gjöf um uppbyggingu og þróun
fískeldis í landinu.
í slíkri löggjöf þarf einnig að
fjalla um skipulagsmál fískeldis.
Eðlilegt er að sett verði í lög ákvæði
um starfsleyfi handa fiskeldisfyrir-
tækjum. Markmið slíkra ákvæða á
ekki að vera að þrengja aðgang að
þessari nýju atvinnugrein heldur
það að stuðla að skipulegri upp-
byggingu hennar á næstu árum.
Jafnframt að hindra árekstra inn-
byrðis milli fískeidisfyrirtælq'a á
sama svæði við aðra landsnýtingar-
hagsmuni. Með því verður lagður
grundvöllur að hagkvæmri lands-,
vatns- og orkunýtingu, en á slíku
er mikil þörf, m.a. vegna stórfelldra
áforma um uppbyggingu fískeldis-
fyrirtækja á Reykjanesi. Með
starfsleyfum verður einnig unnt að
hindra óþarfa mengun og landspjöll.
Auknar rannsóknir
Veiki hlekkurinn í fískeldinu
i
Gunnar G. Schram
„Það er því eðlilegt að
menn velti því fyrir sér
hvort í laxeldinu felist
ekki arðvænlegasti
vaxtarbroddur framtíð-
ar, sem vegið geti að
nokkru leyti á móti
þeim erf iðleikum, sem
fiskvinnslan hefur átt
við að stríða síðustu
* • /<
ann.
fram til þessa hefur verið skortur
á rannsóknum. Margt má af reynslu
annarra þjóða læra á þessu sviði,
ekki síst Norðmanna. Staðhættir
eru hinsvegar að mörgu leyti aðrir
hér á landi, m.a. vegna takmark-
aðra möguleika á sjóeldi, og því eru
rannsóknir besta tryggingin gegn