Morgunblaðið - 17.07.1986, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. JÚLÍ 1986
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. JÚLÍ 1986
25
fVbneQpmi^lfKkl^
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ftitstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fróttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 40 kr. eintakiö.
Atvinnuöryggi
A
Atímum örs verðbólguvaxt-
ar, sem náði hámarki á
árabilinu 1978-1983, var því
stundum haldið fram, að ekki
væri hægt að ná verðbólgu nið-
ur á fáum misserum, án þess
að atvinnuleysi fylgdi í kjölfarið.
Var þá gjaman vitnað til fjöl-
margra viðskiptaþjóða okkar,
sem búa við mikinn stöðugleika
í verðlagi og efnahagslífi — en
verulegt atvinnuleysi. Nú liggur
hinsvegar fyrir, að hyggileg við-
brögð aðila vinnumarkaðar og
stjómvalda hafa fært verðbólgu
vemlega niður, langleiðina að
því marki sem sett var. Hækkun
framfærsluvísitölu frá júní til
júli sl. reyndist 0,43%, sem svar-
ar til 5,3% árshækkunar. Á
sama tíma er skráð atvinnuleysi
hér á landi nánast ekkert, þótt
„dulið atvinnuleysi" kunni að
vera fyrir hendi. Þjóðarsáttin
gegn verðbólgu hefur því borið
ríkulegan árangur. Reynslan ein
fær hinsvegar úr því skorið,
hvort okkur tekst að tryggja
stöðugleika í verðlagi og efna-
hagslífi okkar til frambúðar.
Hinsvegar er ljóst að þúsund-
ir ungra Islendinga streyma út
á vinnumarkaðinn á komandi
ámm og áratugum. Það þarf
umtalsverðan fjölda nýrra
starfa og mun meiri hagvöxt
en nú er til staðar í þjóðar-
búskapnum, í fyrirsjáanlegri
framtíð, ef tryggja á viðvarandi
atvinnuöryggi með batnandi al-
mennum lífskjömm.
Sjávarútvegur og landbúnað-
ur verða lengi enn höfuðstoðir
atvinnu- og efnahags okkar.
Takmarkað veiðiþol helztu
nytjafiska og viðblasandi sölu-
mark búvöm valda því hinsveg-
ar, með og ásamt vaxandi
tækni- og vélvæðingu í þessum
atvinnugreinum, að þær bæta
naumast við sig nema hluta af
því viðbótarvinnuafli, sem hér
leitar starfa á næstu ámm.
Starfsvonir tengjast fyrst og
fremst margs konar iðnaði og
ýmsum þjónustugreinum. Þriðja
auðlind þjóðarinnar, orka fall-
vatna okkar, má og breyta í
störf, verðmæti og gjaldeyri,
með stóriðju, í ríkara mæli en
þegar er gert.
Síðastliðið ár hefur hinsvegar
ekki reynzt iðnaðinum hag-
stætt. í fyrsta sinn um árabil
var ekki vöxtur í íslenzkri iðnað-
arframleiðslu, að því er fram
kemur í könnun Félags
íslenzkra iðnrekenda. „Þetta er
ár sem menn vilja síður
minnast," sagði Ólafur Davíðs-
son, framkvæmdastjóri FÍI, í
viðtali við tímaritið Fijálsa
verzlun um þetta efni. Velta
fyrirtækja í könnun þessari
jókst um 30% milli áranna 1984
og 1985. Velta í einstökum
greinum, vegin á vinnsluvirði
greinanna, var með 32% aukn-
ingu. Verðbólga milli þessara
ára var 32-33% þannig að velta
iðnaðar hefur nokkum veginn
staðið í stað að raunvirði.
Nærtækust skýring á þessari
stöðnun er efnahagsástandið,
bæði hérlendis og erlendis.
Samdráttur hefur orðið í þeim
greinum sem tengjast bygg-
ingariðnaði, en þar kunna mál
að horfa til betri vegar með
breytingum í húsnæðislánakerf-
inu. Velta stóriðjufyrirtækja óx
lítið. Samdráttur varð í fram-
leiðslu á áli og framleiðsla á
jámblendi stóð nokkum veginn
í stað. Almennur neyzluvöruiðn-
aður hefur hinsvegar spjarað
sig, enda hefur einkaneyzla
aukizt.
Varanleiki verðbólguhjöðn-
unar, sem orðin er en eftir á
að rótfesta, skiptir meginmáli
um möguleika helztu atvinnu-
greina okkar til vaxtar. Vaxtar,
sem leitt geti til nauðsynlegrar
tilurðar nýrra starfa, til að
mæta fyrirsjáanlegri atvinnu-
eftirspum. Og ekki síður til
framleiðni- og hagvaxtaraukn-
ingar, sem borið geti uppi betri
lífskjör í landinu. Enginn á
meira undir því komið en launa-
fólk, þegar til lengri tíma er
litið, að sú tilraun til að skapa
hliðstæðan stöðugleika í verð-
lagi og efnahagslífí hér á landi
og skapað hefur almenna hag-
sæld í samkeppnislöndum
okkar, takist sem bezt. Við höf-
um þegar sáð í akur framtíðar-
velferðar, með þeirri kjarasátt
sem gerð var í ársbyijun. Nú
er að veija nytjajurtimar ill-
gresi og sjá svo um að þær
megi ná fullum þroska, til að
uppskeran verði sem mest og
bezt þegar hennar tími kemur.
Okkur hefur tekizt að ná nið-
ur verðbólgu, samhliða því að
halda uppi fullu atvinnustigi,
að minnsta kosti tímabundið.
Verði þessi stöðugleiki í verðlagi
og efnahagslífí varanlegur
næstu misseri og ár eru sköpuð
skilyrði til vaxtar í atvinnulífi,
aukins hagvaxtar, vaxandi þjóð-
artekna og batnandi lífslg'ara.
Veldur hver á heldur, segir
máltækið. Við hönnum sjálf
framtíð okkar í stefnumörkun
og framkvæmd stjómvalda, í
samningum á vinnumarkaði og
þeirri meirihlutaafstöðu. sem
hveiju sinni verður til og ræður
ferð í lýðræðisríki.
Þorsteinn Pálsson fjármálaráðherra í viðtali við Morgnnblaðið:
„Fjárlög næsta árs verða
afgreidd með halla“
En stefnt að því að hann verði minni en á þessu ári
AÆTLANIR sem liggja fyrir um
afkomu rikissjóðs á þessu ári,
gera ráð fyrir að hallinn verði
um 2,1 milljarðar króna. Ákveðið
hefur verið að afgreiða fjárlög
næsta árs með halla. Stefnt er
að þvi að hann verði minni en á
þessu ári. Blaðamaður Morgun-
blaðsins ræddi við Þorstein
Pálsson fjármálaráðherra og
formann Sjálfstæðisflokksins nú
í vikunni um fjárlagagerðina og
stefnu Sjálfstæðisflokksins í
rikisfjármálum.
„Það liggur fyrir að fjárlögin
verða lögð fram og afgreidd með
halla. Við teljum óskynsamlegt að
gera tilraun til að eyða honum með
öllu, en á hinn bóginn stefnum við
að því að hallinn minnki fremur en
hitt, og að okkar mati er algjör
forsenda fyrir því, að þessi stefna
gangi upp sú, að lánsfjár verði afl-
að á innlendum markaði. Það hefur
okkur tekist á þessu ári, þrátt fyrir
hrakspár stjómarandstöðunnar um
annað," sagði Þorsteinn um fyrstu
drög fiárlaga og þau grundvallarat-
riði sem höfð væru í huga við mótun
fjárlagafrumvarpsins.
Fjármálaráðherra sagði að engar
tölur yrðu gefnar upp fyrr en frum-
varpið yrði lagt fram á Alþingi í
haust.
„Ekki hægt að lækka
ríkisútgjöld það mikið
að jöfnuður náist á
næsta ári“
— Nú stefnið þið beinlínis að
hallarekstri á ríkissjóði við gerð
þessara fjárlaga — eruð þið þar
með búnir að gefast upp á boðuðum
niðurskurði ríkisútgjalda?
„Við teljum ekki að það sé unnt,
né heldur skynsamlegt að lækka
ríkisútgjöld það mikið að jöfnuður
náist á næsta ári. Hins vegar felst
í því að lækka hallann á næsta ári
frá því sem var á síðasta ári, mik-
ill niðurskurður á þeim útgjöldum
sem Alþingi hefur samþykkt — al-
veg gífurlega mikill niðurskurður.
Það hefur að vísu ekki verið tekið
alveg nákvæmlega saman, en það
hefur verið staðið að mjög miklum
niðurskurði við nánast hver einustu
fiárlög sem þessi ríkisstjóm hefur
staðið að og það verður áfram í
fjárlögum næsta árs.
Hallinn á síðasta ári var um
2.400 milljónir króna. Þrátt fyrir
mikla lækkun skatta og annarra
opinberra gjalda verður hallinn
minni á þessu ári og við það er
miðað að hann verði enn minni á
næsta ári. Þessar staðreyndir sýna
umtalsverðan árangur í viðleitni til
aðhalds að opinberum útgjöldum.
Þrátt fyrir 1.600 milljón króna
tekjulækkun í tengslum við kjara-
samningana stefnir í minni halla
en á síðasta ári.“
— Þú segir að hallinn verði fiár-
magnaður með lántökum innan-
lands. Hefúr það aldrei komið til
greina að slík lántaka verði ekki
með innlendri lántöku úr viðskipta-
bönkunum, heldur með útgáfu
almennra skuldabréfa?
„Báðar þessar aðferðir eru notað-
ar. Á þessu ári var í fyrsta skipti
gengið til sérstakra samninga við
bankana. Þar að auki seljum við
spariskírteini sem er hluti af þess-
ari innlendu lántöku.“
— Það er miklu minni hluti, ekki
satt?
„Jú, ef verið er að tala um nettó-
innstreymi fiármagns í ríkissjóð á
þessu ári, þá er það minni hluti,
vegna endurgreiðslna á eldri lánum.
En í heild er spariskírteinasalan
meira en tvöfalt stærri liður. Það
eru rétt rúmir tveir milljarðar sem
við ráðgerum að selja af spariskír-
teinum og rétt um 1.700 milljónir
sem við ráðgerum að innleysa. Við
erum því að auka lántökur um tæp-
ar 400 milljónir hér innanlands með
sölu spariskírteina og síðan tökum
við um 850 milljónir króna að láni
úr bönkunum. Áuk þess höfum við
fengið um 650 milljónir úr lífeyris-
sjóðunum sérstaklega, vegna
kj arasamninganna. “
„ Auðvitað hræddir við
að taka fé frá atvinnu-
fyrirtækjunum“
— Þessi lántaka ríkissjóðs í við-
skiptabönkunum, gerir hún það
ekki að verkum að þið þrengið að
atvinnulífinu f landinu?
„Auðvitað erum við hræddir við
að taka of mikið fé frá atvinnufyrir-
tækjunum. Bankamir hafa sem
þessu nemur minna fé til þess að
lána til atvinnulífsins, en hinn kost-
urinn er að taka þetta fé af atvinnu-
lífinu með skattheimtu. Það töldum
við verri kost og raunar ekki fram-
kvæmanlegan á þessu ári, þegar
við vorum að létta verulega álögur
af atvinnulífinu og heimilum til
þess að auðvelda kjarasamninga um
vaxandi kaupmátt. Við felldum til
að mynda niður launaskatt í sjávar-
útvegi og iðnaði og það hefði verið
alveg út í bláinn að fara að leggja
nýja skatta á þessar atvinnugreinar
til þess að bera þann útgjaldaauka
uppi. Þetta var því betri kostur,
þegar á allt er litið."
þ — Aðalboðorð leifturstefnu
Sjálfstæðisflokksins á sínum tíma,
eða 1979 var niðurskurður. Er
Sjálfstæðisflokkurinn horfinn frá
þessari stefnu, og hefur hún raunar
nokkum tíma verið höfð að leiðar-
ljósi frá því að stjóm ríkisfjármála
komst í hendur Sjálfstæðisflokksins
1983?
„ Aðalboöorðið var ekki
niðurskurður“
„Aðalboðorðið þá var ekki niður-
skurður. Það er röng fullyrðing,
sem felst í spumingunni. Þunga-
miðjan í leiftursóknarstefnunni,
sem svo var nefnd á sínum tíma,
var stöðugleiki í gengismálum og
endurskoðun vísitölukerfísins.
Lækkun ríkisútgjalda var nauðsyn-
leg stuðningsaðgerð til þess að ná
þeim markmiðum sem sett vom.
Þetta þrennt hefur verið uppistaðan
og ívafíð í öllutn aðgerðum þessarar
ríkisstjómar. Útgjöldin hafa sann-
arlega verið skorin vemlega niður,
miðað við fyrri ákvarðanir Alþingis,
þannig að útgjöldin og tekjumar
em verulega lægri en Alþingi hafði
áður ákveðið."
— Nú boðið þið með nokkuð
reglubundnum hætti aðhald í ríkis-
fjármálum og að ráðuneytin verði
að skera svo og svo mikið niður
útgjöld sín. Þegar dæmið er skoðað
eftir á, lítur út fyrir að enginn
spamaður hafi orðið. Tekst þá ekki
að hafa stjóm á einstökum ráð-
herrum sem skyldi, og er hægt að
heimfæra þetta á útgjaldaráðherr-
ana, að þeir komi beinlínis í veg
fyrir aðhald og niðurskurð í ríkisút-
gjöldum?
„Eg vil nú ekki orða það þannig,
en ég veit, svo dæmi sé tekið, að
Morgunblaðinu þykir ekki leitt og
kemur það ekki á óvart að útgjöld
til menntamála em meiri á þessu
ári en fjárlögin gerðu ráð fyrir, sem
nemur 260 milljónum króna, vegna
aukafjárveitingar til Lánasjóðs
námsmanna. Að þessu leyti er ljóst
að að sá spamaður sem fjárlögin
gerðu ráð fyrir við Lánasjóð náms-
manna hefur ekki náð fram nema
að hluta til.
Flestir sem tala um útgjöld ríkis-
ins þrýsta á um aukin útgjöld þegar
talið snýst um ákveðin verkefni eða
svið. En þegar rætt er almennt um
opinber útgjöld vilja allir spamað.
Skrif Morgunblaðsins bera stundum
keim af þessu. Þetta er ekki
tvískinnungur eins og ýmsir halda
fram. Það er einfaldlega mannlegt
að þeir sem em ábyrgðarlausir
varðandi ákvarðanir fjalli á annan
veg um mál, en þeir sem ábyrgðina
bera. Það er skýringin á rausi
stjómarandstöðunnar um ríkisfiár-
málin um þessar mundir.
Onnur útgjaldaráðuneyti, eins og
heilbrigðis- og tryggingaráðuneyt-
ið, hafa mjög sjálfvirk útgjaldakerfi
og ef koma á við auknu aðhaldi á
því sviði, held ég að koma þyrfti
til meiriháttar uppskurður, svo sem
á launakerfinu ekki síst þeirra sem
hæst hafa launin á því sviði. Menn
spara ekki með því að horfa ein-
vörðungu á laun Sóknarkvenna á
spítölunum."
„ Verður aldrei aðhald
eða sparnaður nema
viðkomandi ráðuneyti
sé í forystu fyrir
slíku aðhaldi“
— Nú hefur þú sjálfur verið að
boða að hvert ráðuneyti fyrir sig
þyrfti að hafa aukið sjálfstæði og
aukna ábyrgð í fjármálum, þannig
að hvert ráðuneyti væri rekið á eig-
in fjárlögum — er það ekki einmitt
staðfesting á þeirri skoðun að ráð-
herramir séu hver fyrir sitt ráðu-
neyti að keppa um ríkisfjármagnið,
í stað þess að standa einhuga sam-
an að skiptingu fjárins og fjárlaga-
gerð?
„Frá mínum bæjardyrum séð, er
nokkuð ljóst að það verður aldrei
aðhald eða spamaður í þessum kerf-
um, nema viðkomandi ráðuneyti sé
í forystu fyrir því aðhaldi. Það er
gjörsamlega út í bláinn að hugsa
sér að spamaður geti orðið öðm
vísi. Þess vegna höfum við verið
að undirbúa það að fara meira yfír
í rammafjárlagagerð þar sem ráðu-
neytin beri meiri ábyrgð á fjárráð-
stöfunum sínum, en það þarf
auðvitað mjög mikið til. Það þarf
að byggja upp sterkari fiármála-
stjóm í hverju ráðuneyti og fá
ráðuneytin til ábyrgðar og vilja til
þess að nýta fiármunina betur. En
um leið verður að hafa í huga að
sá mikli árangur sem náðst hefur
í tíð þessarar stjómar við að halda
útgjöldum niðri, hefur alfarið
byggst á samstarfi. Eg lít ekki á
það sem hlutverk fjármálaráðherra
að drepa niður kraft og framfara-
vilja hjá samráðherrum. Þá ætti
bara að hafa hér einhvem auratelj-
ara eða tölvu."
— Flokksbróðir þinn og sam-
þingmaður, Eyjólfur Konráð Jóns-
son, hefur talað um það að leysa
bæri afkomuvanda fólks í landinu
með skattalækkunum, jafnvel þótt
það kostaði útgáfu almennra
skuldabréfa. Hver er skoðun fiár-
málaráðherra á þessu?
„Þessi ríkisstjóm hefur gengið
mjög langt í því að lækka skatta.
Ég held að samtals nemi skatta-
lækkanir þessarar ríkisstjómar um
3.200 milljónum króna, það er að
segja talsvert meira en hallinn á
ríkissjóði er. Það verður því ekki
annað sagt en stjómin hafí gengið
mjög langt í því að lækka skatta,
bæði beina og óbeina skatta, fyrst
og fremst í þeim tilgangi að taka
þátt í því að bæta lífskjör almenn-
ings. Tímabundnar fómir varðandi
strangtrúnað um hallalausan ríkis-
búskap vom að mínu mati nauðsyn-
legar til þess að stjómvöld gætu
með árangri stuðlað að þjóðarsátt
með aðilum vinnumarkaðarins.“
„Ekki endalaust hægt
að lækka tekjur án þess
að skera niður útgjöld“
— Hyggst stjómin ganga lengra
í því efni?
„Það er auðvitað ekki endalaust
hægt að lækka tekjur án þess að
skera niður útgjöld. Fyrir því eru
ákveðin takmörk. Eins og málum
er komið, er ekki hægt að lækka
skatta meir, nema til komi meiri
lækkun útgjalda. Það er forsenda
fyrir frekari skattalækkun, því ég
held að ekki verði gengið mikið
lengra í lántökum á innlendum
markaði en gert hefur verið.“
— Þú greindir frá því í viðtali í
Morgunblaðinu nú f vor að til stæði
að kynna nýtt skattakerfí. Hveijar
verða helstu breytingar, miðað við
núverandi skattakerfi?
„Það sem er á döfinni, er að
koma virðisaukaskatti á í stað sölu-
skatts, eins og margsinnis hefur
komið fram. Meginástæður þess að
þær breytingar hafa ekki náð fram
að ganga em þær að viðkvæmustu
neysluvörur almennings hafa sam-
kvæmt þeim tillögum sem legið
hafa fyrir, tekið á sig virðisauka-
skatt og þess vegna hækkað mjög
verulega. Núna er búið að endur-
vinna þessar tillögur og við gerum
ráð fyrir að veija verulegu fjár-
magni til þess að greiða niður alla
virðisaukaskattsálagninguna á
þessar viðkvæmustu neysluvörur
almennings, þannig að hún mun
ekki hafa áhrif þar á.“
— Er það einfaldara í fram-
kvæmd, heldur en að sleppa ein-
faldlega virðisaukaskattinum á
þessar neysluvörur?
„Já, það er einfaldara. Það er
viðurkennt sjónarmið, að undan-
þágur frá skattheimtu veikja mjög
innheimtukerfið og reynslan alls
staðar annars staðar frá sýnir að
því fleiri undanþágur, því meiri
brotalamir í framkvæmd innheimt-
unnar, og það er ein meginniður-
staðan í skattsvikaskýrslunni sem
lögð var fyrir þingið nú í vor, að
fækka undanþágum. Það er einmitt
það sem mun gerast með virðis-
aukaskattinum. Þetta undanþágu-
kerfi sem er búið að byggja upp í
söluskattskerfinu, mun þá heyra
sögunni til. Það treystir skattheimt-
una og dregur úr skattsvikum."
„Búið að lækka beina
og óbeina skatta meira
en stefnt var að“
„Þá mun ný tollskrá líta dagsins
ljós í tengslum við þessa breytingu
og með einföldun og lækkun tolla.
Loks verða breytingar á tekju-
skattslöggjöfinni, en á þessu stigi
get ég ekki sagt nákvæmlega til
um í hveiju þær breytingar verða
fólgnar."
— Verður kannski ráðist í fram-
kvæmd þess gamla kosningaloforðs
Sjálfstæðisflokksins að afnema
tekjuskatt, sem ekki hefur verið
staðið við nema að hluta til?
„Ég get ekkert sagt um það á
þessu stigi, en hins vegar er ljóst
að stjómin er búin að ganga lengra
í lækkun skatta, beinna og óbeinna,
en hún hafði gert ráð fyrir. Þó að
þessar skattalækkanir hafi dreifst
á fleiri þætti en ætlað var, er búið
að lækka skatta í krónum og aurum
meira en ríkisstjómin gerði ráð fyr-
ir í upphafi."
— En eftir sem áður stendur
það, að þetta kosningaloforð Sjálf-
stæðisflokksins hefur ekki verið
efnt nema að hluta til.
„Eftir sem áður stendur að það
er búið að lækka skatta meira í
krónum og aurum, en stefnt var
að og það er það sem skiptir máli
fyrir launafólk. Þungamiðjan í því
er auðvitað þær ákvarðanir sem
teknar voru í vetur í tengslum við
nýja kjarasamninga, þegar ákveðið
var að lækka tolla af bílum, ýmsum
rafmagnstækjum og grænmeti."
— Fjármálaráðherra segir í lok
viðtalsins að vinna við fjárlagagerð
næsta árs sé nú í fullum gangi, en
þó muni væntanlega mest vinna
verða lögð í hana í ágústmánuði,
að því er veigamiklar pólitískar
ákvarðanir varðar. Hann segist ekki
upplýsa neinar ákveðnar tölur varð-
andi fjárlög næsta árs fyrr en
fjárlagafrumvarpið verður lagt
fram „á fyrstu dögum þingsins í
haust".
A.B.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir JÓHÖNNU KRISTJÓNSDÓTTUR
Ershad
Hasina
Nýtt þing í Bangladesli:
Hversu harða gagnrýni leyf-
ir Ershad næstu mánuðina?
STJÓRNMÁL í Bangladesh kunna að taka nýja stefnu eftir að
nýkjörið þing landsins kemur saman nú í mánaðarlokin. Jatyia-
flokkur Érshad forseta hefur þar meirihluta. Hins vegar gætu
forsetakosningarnar síðar á þessu ári breytt nokkru: vitað er að
Ershad ætlar að bjóða sig fram og það kynni að hafa áhríf á
stöðu hans, því að hann yrði að láta af störfum sem yfirmaður
hersins, ef hann verður kjörínn forseti í sjálfum kosningunum.
Áður en Ershad leggur frá sér
einkennisbúninginn verður hann
því að fínna einhveija hagstæða
formúlu sem óbreyttir borgarar
og herinn geta sætt sig við, en
myndi opna honum ótvíræða leið
til að halda völdum áfram í sínum
höndum.
Ershad komst til metorða árið
1982 í valdaráni sem ekki kostaði
blóðsúthellingar. En völd hersins
frá þessum tíma hafa verið ótví-
ræð. Ershad hefur að sumu leyti
reynst slyngari stjómandi, en fyr-
irrennari hans, Ziaur Rahman,
sem þótti grimmur og blóðþyrst-
ur. Tiltölulega kyrrt hefur verið í
landinu þessi fjögur ár og ekki
vitað um tilraun til valdaráns.
Aftur á móti þurfti Ziaur Rahman
að kveða niður allmargar tilraunir
hermanna sinna meðan hann var
hæstráðandi. Ershad hefur smám
saman afiað sér trausts meðal
óbreyttra borgara vegna hófsamr-
ar stefnu, að minnsta kosti á
mælikvarða Bangladesh.
Ershad hefur sem sagt haft
herinn í hendi sér og hann fyrir-
skipaði honum að halda uppi
lögum og reglu þegar kosningam-
ar fóm fram í maí sl. Hasina
Wajed, leiðtogi Awami-flokksins,
hefiir ásakað herinn um að hafa
átt dijúgan þátt í að falsa niður-
stöður kosninganna, einkum í
kjördæmum þar sem stjómvöld
létu kjósa aftur. Hafi niðurstöður
kosninganna verið umdeilanlegar
urðu lyktir þó þær að Jatyia-
flokkurinn fékk aðeins nauman
meirihluta eða 153 sæti af 300.
Khaleda Zia, sem er formaður
Þjóðarflokks Bangladesh (BNP),
hefur sagt í viðtali við hið virta
tímarit Far Eastem Economic
Review, að ástæðan fyrir því að
Jatyia-flokkurinn fékk ekki afger-
andi meirihluta hafí sannarlega
ekki stafað af því að kosningasvik
hafi ekki verið reynd. Á hinn bóg-
inn hafi forsvarsmenn Jatyia ekki
búist við að flokkurinn staeði jafn
naumt og raun bar vitni og því
ekki sinnt því í tíma að svindla
nóg!
Hvað sem nú þessum ásökun-
um líður virðist Ershad sjálfur
vera sæmilega sáttur við niður-
stöðumar. Þó að herlög gildi í
landinu, hefur hann sett í gildi
flesta þætti stjómarskrárinnar
nema nokkur ákvæði sem stjóm-
arandstæðingar segja að snúist
um gmndvallarmannréttindi. í
grein Salamat Ali í FEER segir
að eftir fjögurra ára stjóm undir
herlögum sýni það töluvert traust
á Ershad að flokkur hans skuli
samt ná meirihluta í kosningun-
um.
í svipinn virðist ekkert sérstakt
ógna veldi Ershad. Þar sem Jaty-
ia fékk meirihluta hefur hann rétt
til að ráðstafa þijátíu sætum sem
konur fá á þinginu. Þingmenn
Jatyia geta ekki greitt atkvæði
gegn honum nema missa þing-
sæti sitt umsvifalaust. Þá hafa
nokkrir smáflokkar á þinginu
heitið Jatiya fylgi, svo að um sinn
er meirihlutinn nokkuð traustur.
Ýmsir stjómmálasérfræðingar
hafa ritað um að tækist samstaða
milli stjómarandstöðuflokka
kvennanna tveggja Hasinu og
Khaleda myndi það ekki duga til
að veikja Ershad svo að úrslitum
réði. Þar við bætist að djúpstæður
skoðanamunur er milli þeirra
varðandi afstöðu til Ershads.
Flokkur Khaledu Zia, BNP, er í
öllum meginatriðum andsnúinn
Ershad og raunar haft við orð að
hann hafi lítið meira á stefriuskrá
sinni en vera á móti Ershad.
Flokkurinn þykir óvæginn og ekki
líklegt að þar sættist menn á nein-
ar málamiðlanir. Flokkur Hasinu,
Awami, reyndist í kosningunum
þrautskipulagður og hann nýtur
stuðnings langtum hófsamari afla
vítt um landið og úr öllum stétt-
um. Auk þess hefur flokkurinn
að margra dómi mjög svo bita-
stæða stefnuskrá til dæmis í
félags- og heilbrigðismálum og
mannréttindamálum. Allur mál-
flutningur Awami-manna þykir
málefnalegri og stillilegri og enn
sem komið er hefur hann höfðað
meira til kjósenda en flokkur
Khaleda.
Khaleda hefur heldur ekki beð-
ið með að hefja gagnrýni á
Hasinu. Hún hefur sagt í samtali
við FEER að ástæðan fyrir því
að hún hvatti stuðningsmenn BNP
til að hundsa kosningamar hafi
verið sú, að hún hafí vitað að
Hasina og flokkur hennar Awami
hefðu gert einhvers konar sam-
komulag við Ershad og liðsmenn
hans og hún staðhæfir að það
muni koma í ljós að Hasina verði
hyglt fyrir auðsveipnina.
Báðar eru konumar þó auðsýni-
lega nokkuð í vafa um hver eigi
að vera næstu skref flokka þeirra,
hvað varðar forsetakosningamar
í landinu. Þær segja að ekki sé
tímabært að ræða það enn. Þær
segja einnig að þær hafi ekki afl-
að sér heimilda frá flokkum sínum
til að taka afstöðu og tjá sig. En
Hasina er þó hvatskeyttari og
segin „Við ætlum ekki að sitja
aðgerðarlaus. Við emm að vinna
af kappi. Hún bendir á að í þau
ellefu ár sem flokkur hennar hafi
verið í stjómarandstöðu hafi hann
forðast bókstafleg átök og reynt
að una stjóm hersins. Hún segir
að þjóðin hafi sýnt að hún vilji
ekki herstjóm og nú sé það hers-
ins að ákveða hvort hann færi
þjóðina fram á barm borgarastyij-
aldar. Að svo komnu máli er þó
ekki hægt að segja annað en þjóð-
in í Bangladesh hafi kveðið þar
upp afdráttarlausan dóm.
Khaleda var fyrir nokkm spurð
hvort hún teldi að flokkur hennar
gæti orðið Ershad skeinuhættur
í einhverri alvöm. Hún svaraði
því til að verði svo ekki sé ástæð-
an einföld: „Við emm sett í
steininn ef við segjum eitthvað
sem gæti komið Ershad í veruleg-
an bobba. Enn sitja margir
flokksmenn mínir í fangelsum.
Það sýnir auðvitað að Ershad er
dauðhræddur.“
Kannski er fullmikið sagt að
Ershad sé dauðhræddur. En
margir telja að Bangladesh verði
í sviðsljósinu á næstunni, ekki
bara vegna þess að ár flæði yfír
bakka sína og feijur farist í fár-
viðmm, heldur vegna forseta-
kosninganna og hversu langt
Ershad leyfir konunum tveimur
að ganga í gagniýni.
(Heimild: Far Easteni Economic Re-
view)