Morgunblaðið - 11.03.1987, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 11. MARZ 1987
Blómlegt og fjölbreytt atvinnu-
líf undirstaða alls annars
eftir Sigurð E.
Haraldsson
Hér fer á eftir ræða Signrðar
E. Haraldssonar, formanns
Kaupmannasamtaka Islands, á
aðalfundi samtakanna laugar-
daginn 7. mars sl., en Sigurður
lét af formennsku á fundinum:
„Herra fundarstjóri, virðulegu
aðalfundarfulltr., ágætu gestir.
Tvennt telst til nýmæla varðandi
þann aðalfund Kaupmannasamtaka
Islands, sem nú er haldinn. Fýrst
ber að geta þess að ekki hefur áður
verið efnt til aðalfundar samtak-
anna utan Reykjavíkur. og þá má
með sanni segja að ekki sé í kot
vísað. Hið víðfeðma Ámesþing hef-
ur orðið fyrir valinu. Innan vébanda
þess eru þeir staðir, sem rísa hæst
í sögu lands og þjóðar. Nægir þar
að nefna Þingvöll, Skálholt og
Haukadal. En Ámesþing geymir
einnig innan endimarka sinna nokk-
ur fegurstu djásn, sem land okkar
skartar. Hver þekkir ekki Geysi,
Gullfoss og enn ber að nefna Þing-
velli. Hvar sem væri um víða veröld
myndu slík náttúruundur nægja til
að bregða töfrabjarma á umhverfið.
Og nú eru risin af grunni hér í
Hveragerði glæsileg húsakynni, þau
sem við nú gistum. Þannig fer sam-
an ytri glæsileiki héraðsins og
sögufrægð og hús og búnaður, sem
hér býðst og stofnað er til af stór-
hug og bjartsýni.
Ánnað sem ég vil vekja athygli
á er, að á þessum fundi þarf að líta
til baka yfir tveggja ára tímabil, frá
því síðasti aðalfundur var haldinn.
Það er í fyrsta sinn í sögu samtaka
okkar að tvö ár hafa liðið milli aðal-
funda. Þessi breyting er samkvæmt
nýjum ákvæðum í lögum Kaup-
mannasamtakanna. Fjölmargt
hefur við borið á þessum tveim
árum, sem nánari grein verður gerð
fyrir síðar á fundinum.
Þegar þess var minnst á Þingvöll-
um árið 1974 að ellefu aldir voru
liðnar frá því er sögur herma, að
föst búseta hófst í landinu, sagði
dr. Kristján Eldjám forseti m.a. í
hátíðarræðu:
„Landnámsöld hin nýja hófst á
síðastliðinni öld og hún stendur enn
og hún mun lengi standa. Landið
er enn lítt numið. Það er ekkert
óhæfilegt stærilæti eða hátíðaglam-
ur, þótt ég leyfi mér að segja, að
kynslóð vor sé í landnámshug eins
og vorir fomu feður sem námu
landið óbyggt. Sá hugur beinist inn
á við, að voru eigin landi og þjóðlífi.
Islendingar eru elskir að landi sínu
og vilja miða framtíð sína við það.
I huga vor flestra lifir sama tilfinn-
ingin og í orðum hins forna land-
könnuðar: Gott land höfum vér
fengið kostum. Hér er fagurt og
hér vildi ég bæ minn reisa. Vér
óskum oss ekki annars lands feg-
urra eða betra. En hins óskum vér
að oss auðnist að gera þetta heim-
kynni vort enn fegurra og enn
betra. Að því beinist landnáms-
hugur vor.“
Síðar í sömu ræðu drepur dr.
Kristján forsetv á fjölmargar at-
hafnir landsmanna, hann minnir á
orkuveitur, landgræðslu, sam-
göngubætur á landi og sjó, fisk-
rannsóknir og fleira en segir síðan:
„Vér getum á þessari hátíðar-
stundu horft á þetta allt sem
framhald þess verks, sem hafið var
fyrir ellefu öldum, en allt skal það
vísvitandi þannig gert, að ekki verði
á kostnað landsins. Landið og haf
þess eru uppspretta lífsbjargar
vorrar, en það er miklu meira. Vér
erum einnig að nema landið oss til
yndisauka og lífsfyllingar, jafnvel
jöklana og eyðisandana. Þetta land
er heimkynni vort og viðhorf vort
til þess skal vera að varðveita það
sem hamingjuvænlegan bústað fyr-
ir aldna og óboma."
Hér lýkur tilvitnun í ræðu dr.
Kristjáns Eldjáms. Sú landnámstíð.
sem hann, fyrir tæpum þrettán
ámm lýsir svo vel að yfir standi,
stendur að sjálfsögðu enn. Því
skyldi enginn gleyma.
Vísast er það nokkuð með ýmsum
hætti, hvað menn sjá athafnir okk-
ar á síðustu áratugum hinnar
tuttugustu aldar í samhengi og
framhaldi af viðleitni og starfi
þeirra, sem á undan okkur þreyttu
gönguna. Minnumst þess að afar
okkar og ömmur þekktu á sinni tíð
hina erlendu kaupmenn, sem þá
vom á lokaskeiði þess þyrnum
stráða kapítula í sögu lands okkar
og þjóðar. Svo skammt er síðan
verslunin komst í hendur lands-
manna sjálfra. Saga þeirrar baráttu
verður ekki rakin hér. Á okkar dög-
um láta ýmsir svo, að nú sé tími
tii kominn að flytja verslunina aftur
úr landinu, að einhveijum hluta.
Kannski ættu þeir sem gera um
slíkt skipulegt átak, forráðamenn
flugfélaga og ferðaskrifstofa, að
rifla upp málflutning Jóns Sigurðs-
sonar forseta og annarra, sem bám
hita og þunga baráttunnar á sínum
tíma, þeirrar baráttu að tekjur af
verslun landsmanna yrðu til í
landinu sjálfu. Að slíkt væri ein
meginforsenda þess að gott mannlíf
þróaðist í landinu.
í grein sem birtist í Andvara,
tímariti Hins íslenska þjóðvinafé-
lags, árið 1944 eftir dr. Þorkel
Jóhannesson síðar prófessor gerir
hann afskipti Magnúsar Stephensen
síðar yfirdómara af verslunarmál-
um íslendinga við lok átjándu aldar
og upphaf hinnar nítjándu að um-
ræðuefni, þ.e.a.s. á ámnum
1795—1816. Þetta tímabil kom í
kjölfar þess að slakað var á verslun-
arhöftum í orði kveðnu, eftir að
konungsúrskurður var gefinn út 18.
ágúst 1786. Efalaust kemur sú
dagsetning ýmsum kunnuglega fyr-
ir sjónir og minnast þess, að þann
sama dag öðluðust Reykjavík og
fleiri kaupstaðir kaupstaðarréttindi.
Þess var minnst á liðnu ári að 200
ár vom þá liðin frá veitingu kaup-
staðarréttinda þessara, eins og
öllum er efalaust í fersku minni.
Umgetinn konungsúrskurður um
verslunarmál tók gildi í byijun árs
1788. Vonir sem bundnar vom við
þáttaskil í framhaldi af úrskurði
konungs á þessum tíma rættust í
óverulegum mæli. Tímamótin vom
aftur á móti hinn 15. apríl 1854,
þegar verslun í landinu varð í raun
fijáls.
I lok greinar sinnar um Magnús
Stephensen og verslunarmálin birtir
dr. Þorkell Jóhannesson hluta úr
bréfí, sem Magnús ritar Bjama
Thorsteinssyni til Kaupmannahafn-
ar. Magnús hefur þá frétt af
málalyktum, þeim að í raun hefur
lítið breyst og barátta hans öll til
lítils unnin. Vonbrigðin em sár og
koma fram í bréfinu. Það er von-
svikinn baráttumaður sem skrifar:
„Það má einu gilda, hvað menn
hafa spáð Islandi mikilli velgengni,
svona á pappírnum, við þá skipan
verslunarmálanna, er nú hefur ver-
ið gerð. Hversu mikið, sem ritað
er og rökrætt um djúpvisku þessar-
ar ráðstöfunar, er ég, og svo allir
Islendingar hér, fullvissir þess, að
oss endist ekki aldur til þess áð sjá
þessar ónáttúrlegu vonir rætast...
Vér höfum sem nauðafátæk þjóð,
stynjandi langa hríð undir kaup-
þrælkunaroki, vakið undmn ann-
arra þjóða með þrautseigri
þolinmæði vorri. Svo sem hlýðin
þjóð og konungholl, stillt og full
trúnaðartrausts andvörpum vér,
þegar oss er fluttur boðskapur
þessi: Verði þinn náðugi vilji."
Skáldið Einar Benediktsson segir
í ljóði sínu Aldamót:
Að fortíð skal hyggja,
ef frumlegt skal byggja,
án fræðslu þess liðna sést ei, hvað er nýtt.
Það sakar ekki, góðir fundar-
menn, að líta til liðins tíma. Af því
má margt læra og saga verslunar
Sigurður E. Haraldsson
Það hefur komið fram
hjá forystumönnum
Kaupmannasamtak-
anna að undanförnu, að
kaupmenn hafa gengið
svo nærri þjónustu-
gjöldum sínum í hinni
hörðu verðsamkeppni
að lengra verður ekki
komist í þá átt. Það
gefur því augaleið að
menn beina sjónum í
aðrar áttir, og- þá eink-
um að aðf öngum hvers
konar.
í þessu landi ætti að verða öllum,
sem nú koma þar við sögu, hvatn-
ing til átaka. Jafnframt hlýtur
upprifjun sú, sem ég hef hér gert
í örstuttu máli, að vera umhugsun-
arefni ýmsum þeim sem telja það
málstað sínum til framdráttar að
gera þessa mikilvægu atvinnugrein
að bitbeini. Sannleikurinn er auðvit-
að sá, að verslunin er einungis
síðasta stig margvíslegrar fram-
leiðslu. Rógur um verslunarstéttina
á landi hér hefur varla orðið neinum
til framdráttar eða álitsauka. Þó
er það svo, að stjórnvöld sjá ástæðu
til að haga skattlagningu með þeim
hætti að mismuna þessari atvinnu-
grein með ýmsum hætti. Sérskött-
um á húsnæði verslunar viðgengst,
laun verslunarfólks eru sérsköttuð.
Lánasjóðir til hagsbóta verslunar-
rekstri þekkjast ekki í sama formi
og önnur atvinnustarfsemi nýtur.
Svo mætti lengur telja.
Ég hef sagt áður í ræðu á aðal-
fundi Kaupmannasamtakanna að
íslendinga skorti metnað, þegar
skapa þarf hagstæð skilyrði til at-
vinnurekstrar í landinu. Á allra
síðustu misserum hefur orðið á
þessu breyting, sem ber að fagna.
Blómlegt og fjölbreytt atvinnulíf ^r
undirstaða alls annars, sem menn
vilja sjá þrífast og dafna.
Á allra síðustu dögum hefur
mátt sjá frá því sagt, að afkoma í
smásöluverslun væri góð og betri
en áður. Þessar upplýsingar eru
sagðar frá Þjóðhagsstofnun komn-
ar. Fullyrðingar af þessu tagi eru
ekki tímabærar, á meðan rekstrar-
útkoma liggur ekki endanlega fyrir.
Víst skyldi ég fagna því fyrstur
manna, væri góð afkoma í verslun
staðreynd. Eins og bent hefur verið
á í umræðum um þessi mál kemur
bættur hagur í verslun mörgum til
góða, ekki síst þeim stóra hópi sem
hefur lífsframfæri af störfum í
smásöluverslun. Sá hópur hefur um
langt skeið borið fremur skarðan
hlut frá borði, laun verslunarfólks
hafa löngum verið naumt skorin. Á
það má minna að meirihluti kaup-
manna er leiguliðar, sem sæta oft
þungum kostum þegar samið er um
húsaleigu.
Ég mun ekki gera mörg einstök
mál, sem að hefur verið unnið á
liðnum tveim árum, að umræðuefni
í þessum orðum. Af skýrslu fram-
kvæmdastjóra hér á eftir munuð
þið sjá, að mörg jám hafa verið í
eldinum. Og af reikningsskilum
gjaldkera munuð þið einnig sjá að
fjárhagur samtakanna stendur
traustum fótum. Ég tel að fráfar-
andi stjóm skili þeim sem við taka
góðum arfí.
Snemma á starfstíma fráfarandi
stjómar var ráðinn til starfa á veg-
um samtakanna hæfur maður, sem
hefur haft það að aðalstarfí að sinna
og efla eftir mætti félagsstarf kaup-
mannafélaganna, bæði hér í þétt-
býlinu og annars staðar, sem standa
að Kaupmannasamtökunum. Störf
Hreins Sumarliðasonar erindreka
hafa reynst giftudijúg og sérlega
góð viðbót við þá margvíslegu starf-
semi sem fyrir var. Á liðnu ári
gerðust þau ánægjulegu tíðindi að
kaupmannafélög em nú starfandi
um allt land. Yngsta félagið er
raunar félag heimamanna hér á
Suðurlandi, sem stofnað var á Sel-
fossi, og fundarstjóri á þessum
fundi, Kolbeinn Kristinsson, veitir
forystu.
Ég hef ekki minnstu efasemdir
um mikilvægi þess, að slík félög
kaupmanna séu til staðar. Ég er
einnig þeirrar skoðunar að einka-
verslunin hafí sóknarfæri nú, sem
nýta beri. Samtök kaupmanna eru
réttur vettvangur til umfjöllunar
um hvers kyns málefni kaupmanna.
Kaupmenn í þéttbýlinu við Faxaflóa
hafa sýnt skilning á því að mynda
órofa heild með starfsbræðrum
sínum, hvar sem er á landinu.
Góðir fundarmenn: I upphafsorð-
um á þessum aðalfundi mun ég
ekki, eins og ég hef áður drepið á,
ræða einstök mál sem fram-
kvæmdastjóm hefur haft til
meðferðar eða ráðið til lykta á liðn-
um tveim árum. Það er þó næsta
óhjákvæmilegt að minnast nokkr-
um orðum á það sem kalla mætti
mál málanna, eins og þróunin hefur
orðið í kjölfar afnáms verðlags-
ákvæða og mjög harðnandi sam-
keppni á hinum þrönga markaði í
landi okkari Það hefur komið fram
hjá forystumönnum Kaupmanna-
samtakanna að undanfomu, að
kaupmenn hafa gengið svo nærri
þjónustugjöldum sínum í hinni
hörðu verðsamkeppni að lengra
verður ekki komist í þá átt. Það
gefur því augaleið að menn beina
sjónum í aðrar áttir, og þá einkum
að aðföngum hverskonar. Augljóst
virðist að svo verði áfram. Kaup-
mannasamtökin hljóta að hafa
forystuhlutverki að gegna um alla
málsmeðferð hér eftir sem hingað
til. Vekja má athygli á lærdómsrí-
kri ferð sem hópur matvörukaup-
manna fór að tilstuðlan
FÉLAG íslenskra bifreiðaeig-
enda hefur i samvinnu við
Ferðaskrifstofu ríkisins og Flug-
leiðir ákveðið að bjóða upp á
námskeið fyrir ferðalanga sem
hyggjast aka um Evrópu, en sá
ferðamáti verður sífellt vinsælli.
Helstu þættir sem námskeiðið
spannar eru:
1. Undirbúningur ferðar, 2. Fjár-
hagsáætlun, ferðakostnaður og
tryggingar, 3. Skipulagning,
áfangaskipting og gististaðir, 4.
Notkun korta og upplýsingaöflun,
5. .Upprifjun almennra reglna og
kynning helstu sérákvæða erlendis,
6. Akstur á hraðbrautum og í þétt-
býli erlendis, 7. Nokkrar hagnýtar
ráðleggingar, 8. Kynning.
Fyrirhugað er að halda nám-
skeiðin á þriðjudagskvöldum og á
laugardögum í Reykjavík, á Akur-
Kaupmannasamtakanna til Noregs
og Danmerkur á sl. ári. Sú ferð
leiddi menn í margvíslegan sann-
leika. Ýmsir viðmælenda okkar í
þessari ferð létu svo ummælt, að
ef einstakir kaupmenn tækju ekki
þátt í samstarfí um kaup á að-
föngum til verslana sinna, í því
augnamiði að ná hagstæðum skil-
málum, gætu þeir eins vel axlað sín
skinn strax. Staða þeirra án sam-
starfs væri dauðadæmd.
Eftir að heim kom úr þessari
ferð höfum við látið heyra frá okk-
ur. Því er ekki að leyna að af
ráðnum hug beittum við hvössum
orðum til að vekja athygli á því sem
betur má fara að okkar mati. Það
sem máli skiptir er að málefnalegar
umræður fylgi í kjölfarið. Við höf-
um þegar átt viðræður við stór-
kaupmenn um þessi mál.
Kaupmenn sjálfir standa raunar
þannig að vígi, að þeir ráða sjálfír
fyrirtækjum í heildsöludreifíngu,
sem nú þarf að styrkja eins og föng
eru til.
Kaupmannasamtökin hafa frá
upphafí verið samningsaðili um-
bjóðenda sinna í ótölulegum málum
við stjómvöld ríkis og sveitarfélaga.
Sú skipan mun haldast áfram. En
nú hlýtur meginviðfangsefni sam-
takanna að verða að fjalla um hvers
konar fagleg málefni, sem varða
félagsleg og rekstrarleg vandamál
og snúa að kaupmönnum. Aldrei í
sögu samtakanna hefur svo stór
hópur þétt raðir sínar innan vé-
banda Kaupmannasamtakanna.
Þessi fjölmenni fundur er glöggur
vitnisburður um þann styrk sem í
samtökum okkar býr.
Herra fundarstjóri.
Ég mun nú senn ljúka máli mínu.
Ég á að baki fjögurra ára setu sem
formaður Kaupmannasamtaka ís-
lands. Það er margs að minnast á
þessum árum. Ég hef ekki þurft
að kvarta undan verkefnaskorti í
þessu starfí. Ég á fjölmörgum þökk
að gjalda: Ykkur starfsbræður
mínir, starfsfólki á skrifstofu, ótölu-
legum fjölda manna, sem ég hef
átt samskipti við um málefni kaup-
manna. Þorri þessa alls skilur eftir
ljúfar minningar um gott fólk, heið-
arlegt og drengilegt. Ég leyfí mér
að þakka sérstaklega Guðjóni Odds-
syni kaupmanni, sem setið hefur
með mér í framkvæmdastjórn þessi
fjögur ár, hin síðari tvö sem vara-
formaður. Um einlægni hans og
drenglund mætti hafa mörg orð,
en þau bíða betri tíma. Þess ber
að geta að ég tjáði kjörnefnd sam-
takanna á sl. ári, að ég gef ekki
kost á mér til endurkjörs formanns.
Ég hef áður í þessum orðum
minnt á Aldamótaljóð Einars Bene-
diktssonar skálds. Má ég gera orð
hans, sem tekin eru úr Aldamóta-
ljóðum, að lokaorðum mínum:
Sjálft hugvitið, jiekkingin hjaðnar sem blekking,
sé hjarta ei með sem undir slær.
Hver þjóð, sem í gæfu og gengi vill búa,
á guð sinn og land sitt skal trúa.
Ég óska aðalfundi Kaupmanna-
samtaka íslands 1987 velfarnaðar
í starfí."
eyri, Egilsstöðum og ísafirði.
Samráðsaðili er Umferðarráð, en
umsjón og kennslu annast Guð-
mundur Þorsteinsson námsstjóri og
Hilmar Viktorsson viðskiptafræð-
ingur. Einnig verða til kvaddir á
námskeiðin gestir sem áður hafa
ekið erlendis og segja frá reynslu
sinni.
Fyrsta námskeiðið verður í
Reykjavík 14. mars, en hámarks-
fjöldi þátttakenda er 30 hveiju
sinni.
Innifalið í námskeiðsgjaldi eru
vegakort og létt máltíð meðan á
námskeiði stendur. Námskeiðs-
gjaldið er 900 kr., en 700 kr. til
félagsmanna FÍB.
Nánari upplýsingar eru veittar
hjá Félagi íslenskra bifreiðaeig-
enda, á söluskrifstofum Flugleiða,
Ferðaskrifstofu ríkisins og Austfar
hf. á Seyðisfirði.
Námskeið fyrir þá sem
ætla að aka um Evrópu