Morgunblaðið - 27.11.1987, Blaðsíða 8

cj ' |
8 C
' 'POOf tj'n<jfi/rrnr^\7/r no f ryYt-T * Trr> ^rnrr'-.'
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 27. NÓVEMBER 1987
Má
skipan
Hér fer á eftir síðari hluti erindis sem Hallgerður
Gísladóttir safnvörður í Þjóðminjasafninu flutti s.l.
haustá sýningunni „Hvað erá seyði" í
Þjóðminjasafninu. í síðustu viku varfjallað um
máltíðaskipan í íslenskum sveitum, en hér verður
greint frá hvers kyns matur var borðaður, hvernig
hann var matreiddur og hver voru helstu
séreinkenni á íslensku mataræði, en lýsingar eiga
þó einvörðungu við hvefedagsmat bændafólks.
Málamatur
Ég ætla nú aA drepa stuttlega
á þaA hvaA helst er taliA aA menn
hafi lagt sér til munns á áAurnefnd-
um málum. MiAaldaheimidir um
matreiAslu hérlendis eru fremur
dreifAar og erfiAar viAfangs og
ekki síst hvaA varAar málamat.
Þær er helst aA finna frá því tíma-
bili þegar menn skrifuAu sögur.
Ég gerAi örlitla samantekt á því í
íslendinga sögunum og Sturlungu
hvar þess er getiA sem snætt var
í dagverö og náttverö. Skemmst
er frá því aö segja aö þeir staöir
eru örfáir og erfitt aö draga af
þeim almennar ályktanir, því aö
matvæli eru helst ekki nefnd í
þessum bókmenntum nema þau
þjóni á einhvern hátt söguþræöin-
um, oft á táknrænan hátt. Þannig
gefur húsfreyja körlum sínum sviö
í Jagverö til aö minna þá á aö
þeir eigi óhefnt brennumáls. Önn-
ur ber þeim yxnisbóg þríhlutaöan
til aö geta komiö því á framfæri
aö þeir hafi stærra melt, þar sem
þeir hafi látiö óhefnt manns sem
þeim bar skylda til aö hefna. Soön-
ing á kjöti til dagveröar er nefnd
til aö einn geti núiö öörum upp úr
því aö hann sé 'fimastur við mat-
reiðuna", en slíkt voru aö sjálf-
sögöu meiriháttar brigsl. — Sú
hvimleiða kvenfyrirlitning sem
kemur fram þegar körlum/konum
þykir lítilsvirðandi að vera bendluð
við eldhúsverk er reyndar furðu
lífsseig —. Menn fá osta eina, eða
flautir einar í náttverð þeim til háð-
ungar (flautirnar voru a.m.k. á
seinni öldum fátækramatur og
þeyttar með þyrli úr hleyptri und- (
anrennu eða nýmjólk, þannig að
hún óx verulega að fyrirferð en>
ekki næringu). Allt þetta var látið
draga dilk deilna og vígaferla á
eftir sér.
Þá ályktun er þó hægt að draga
af þessu, að þeir sem máttu sín
það mikils að taka þótti að segja ,
af þeim sögur vildu helst fá kjöt á
málum en engar refjar. Þeir vildu
að tekinn yrði upp fyrir sér eldur
og soðið kjöt þar sem þeir komu
á málum. Ef eitthvað er virðist þó
heldur meira vera lagt í dagverð
en náttverð, öfugt við þaö sem
tíðkast nú um stundir.
Harðfiskur, smjör,
skyr og kjöt
Vafalítið hefur verið borðað
meira af kjöti á miðöldum en
seinna, eins og ég hef áður drepið
á. Einnig virðist hafa verið meira
um slátrun á öðrum tímum en á
haustin og því meira étið af nýju
keti en á seinni öldum. Það stafar
ef til vill af mildari veðráttu, sem
gerði mögulegan útigang sauða
og geldneyta án þess að á þeim
sæi að ráði. Matur þeirra miðalda-
manna á málum hefur einkum
verið harðfiskur og mjólkurmatur
eins og á seinni öldum, soðið og
eöa súrsað kinda-, nauta- eða
svínakjöt og soðinn fiskur. Þeir
fornmenn hafa borðað mikið skyr
eins og alla tíð var venja hér. Einn-
erlendir aðrir aðilar inn í.
Hvað ensku útgáfuna varðar,
þá leggja þessi norsku fyrirtæki til
fjármagn sem er einhverstaðar á
bilinu 16 til 18 milljónir íslenskra
króna og það eru peningar sem
renna beint í eftirvinnslu myndar-
innar, þ.e. ensku útgáfunnar. í
raun er ekki um beint fjárframlag
að ræða, heldur felst þessi upp-
hæð (vinnuframlagi, tæknivinnslu,
raddsetningunni og þvíumlíku.
Með þessu móti eignast Norö-
mennirnir 50% hlutdeild á móti
Frostfilm í öllum ágóða sem verður
af ensku útgáfunni en íslenska út-
gáfan er þeim meö öllu óviðkom-
'andi. Það má segja að þeir taki
þarna talsverða áhættu því það
líða kannski tvö ár þar til einhver
ágóði verður og kannski kemur
aldrei til þess, en það er afskap-
lega gott til þess að vita að menn
séu reiðubúnir að leggja fjármagn
í kvikmynd eftir að hafa lesiö hand-
ritið og treysti þeim aðilum sem
leggja út í ævintýrið. Og á sama
hátt að það fjármagn sé aukið eft-
ir að kvikmyndatökur samkvæmt
handritinu liggja fyrir. Ég held að
íslenska kvikmyndaævintýrið sé
rétt að byrja og að það eigi allt
þetta unga fólk sem er að koma
þar inn eftir að sanna með fram-
bærilegu efni fyrst og fremst, en
ekki kjaftagreinum í dagblöðum,"
segir Jón Tryggvason.
„Hitt er svo aftur annað mál í
þessu ævintýri öllu, að lögum um
Kvikmyndasjóð íslands verður að
fylgja, þingmenn og ráðherrar eru
ekki að reka neitt einkafyrirtæki í
þeim efnum, heldur hljóta þeir að
vera skyldugir til að framfylgja
landslögum í þeim efnum sem
öðrum. Borgi ég ekki reikning í
Byko sem ég er búin aö skuldbinda
mig til, þá fer skuldin beinustu leið
í lögfræðing. Fyrir aðra í þessu
landi hljóta að gilda sömu lög hvort
sem skuldin er við Byko eða Kvik-
myndasjóð. Ég hef þá trú að
forvígismenn Kvikmyndasjóðs geti
gert stóra hluti í íslenskri kvik-
myndagerð, en þeir vita eins vel
og aðrir að það er ekki hægt að
rétta manni hundraðkall og segja
honum að fara og gera meistara-
verk," segir Jón og bætir við: „Mín
skoðun er sú að það ætti að breyta
lögum Kvikmyndasjóðs á þann veg
að sjóðurinn eigi hlut í þeim mynd-
um sem fé úr honum rennur í og
fari nú svo að íslensk kvikmynd
komi út í gróða, þá eigi sjóöurinn
einhverja ákveðna hlutdeild þar í.
Með því móti gæti Kvikmyndasjóð-
ur með tímanum orðið sjálfstæðari
og ætti sitt ekki nema að litlu leyti
undir því sem ég vil kalla skap-
gerðargalla ráðherra."
-Ef við víkjum aftur frá Kvik-
myndasjóði til kvikmyndarinnar
Foxtrott. Ef framlag Norðmann-
anna er lagt saman við annan
kostnað við myndina, hvað sjáið
þið fram á að myndin kosti endan-
lega?
„Eins og mál standa nú þá verö-
ur kostnaöur við myndina 36
milljónir. Myndin kostar þetta
punktur og basta. Skuttogari kost-
ar sitt,“ segir Karl. Hlynur Óskars-
son, framkvæmdastjóri myndar-
innar tekur undir þau orð og segir
það víst aö kostnaður fari ekki yfir
töluna 36 milljónir króna. „Það er
endanleg tala,“ segir Hlynur, en
bætir því við að miöaö við það
aukna framlag sem komið er inn í
eftirvinnslu myndarinnar, hefði
þurft aukna peninga í kvikmynda-
tökurnar í sumar, „til að sú vinna
hefði staðið jafnfætis eftirvinnsl-
unni. Við hefðum þurft að geta
sett fimm milljónum meira í mynd-
ina í sumar. Hins vegar er ótrúlegt
hvað þetta stóra dæmi hefur geng-
ið vel upp, bæði kvikmyndalega
séð og hvað varöar fjármálin. Eg
held að mér hafi aldrei á ævinni
iiðið eins vel og núna þegar mynd-
in er komin á filmu og eftirvinnslan
á fullan skriö.
Við áttum í talsverðum erfiðleik-
um um tíma í sumar með fjármála-
hliðina, en sigruðumst á þeim og
ég held að sú reynsla sem af
hlaust, fyrir utan bara reynsluna
af því að vinna í jafn víðtækum
viðskiptum og kvikmyndagerð er,
sé ómetanleg fyrir okkur nú og
ekki síst hvað varðar kvikmynda-
gerð af okkar hálfu í framtíðinni,"
segir Hlynur, en kvikmyndin Foxt-
rott er fyrsta kvikmynd fyrirtækis-
ins Frostfilm, sem til þessa hefur
alfarið unnið að sjónvarpsauglýs-
inga-og rokkmyndbandagerð, þó
meðlimir þess hafi komið talsvert
við sögu annarra íslenskra kvik-
mynda.
-Hvenær verður eftirvinnslunni
lokið?
„Þessa dagana er verið að vinna
við að klippa myndina og um það
verk sjá þeir Skapti Guðmundsson,
sem hefur lært klippingu í Finnl-
andi og svo Russel Lloyd, sem er
gamalreyndur klippari á sjötugs-
aldri og hefur m.a. klippt myndir á
borð við önnu Kareninu, Moby
Dick „Man who would be King"
og „Mackintosh Man", svo eitt-
1