Morgunblaðið - 31.12.1987, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 31. DESEMBER 1987
31
a ogfonnaður Siálfstæðisflokksinm-
Þorsteinn Pálsson forsætisráðherra
aukaskatt sem upp verður tekinn í ársbyijun 1989
þegar gamla söluskattskerfið verður afnumið verður
lokið umfangsmestu þáttunum í endurskoðun skatta-
kerfisins.
Þess meginsjónarmiðs var gætt þegar ákvörðun var
tekin um tollabreytinguna að hagsmuna heimilanna
yrði gætt, einkanlega heimila barnmargra fjölskyldna
og ellilífeyrisþega. Verðhækkun vegna söluskatts á
matvæli var eytt að verulegu leyti með því að greiða
niður ýmsar af mikilvægustu neysluvörum heimilanna.
Ákveðið var að verja 600 millj. kr. til að hækka bæt-
ur lífeyristrygginga og barnabætur.
Kerfisbreytingin hefur engin áhrif á framfærslu-
vísitölu. Hins vegar leiðir hún til þess að byggingar-
vísitala lækkar frá þvi sem ella hefði orðið sem og
lánskjaravísitala. Að auki koma ofangreindar hækkan-
ir á barnabótum og lífeyrisbótum sem ekki mælast í
þessum vísitölum.
Erfið staða útflutningsgreina, einkum í sjávarút-
vegi, mun krefjast mikillar athygli stjórnvalda á
næstunni. Þróun kostnaðar og tekna útflutningsgreina
hefur verið óhagfelld á síðustu mánuðum, annars veg-
ar vegna mikillar spennu og launaskriðs á vinnumark-
aði og hinsvegar vegna sviptinga á alþjóðlegum
gjaldeyrismarkaði. Samdráttur í afla á næsta ári gerir
stöðuna enn erfiðari. Ekki er annað að sjá en að gengi
Bandaríkjadals muni verða lágt á næstunni, og ýmsir
spá því að hann kunni að lækka enn frekar á næsta ári.
Hræringar á alþjóðlegum gjaldeyrismarkaði marka
breytt ytri skilyrði sem við fáum vitaskuld engu um
ráðið. Breytingar á afstöðu milli helstu mynta eru stað-
reynd, sem atvinnurekstur, sem á hag sinn að einhveiju
eða öllú leyti undir útflutningi, verður að laga sig að.
Þetta er viðamesta verkefnið, sem glíma þarf við
að teknum ákvörðunum um ríkisfjármál og fiskveiði-
stefnu. En jafnljóst er að verulegt álitamál er hveiju
gengisbreyting fengi áorkað til að bæta um í þessu
efni. Gengislækkun yki tekjur útflutningsgreina í
íslenskum krónum en hætt er við að helstu kostnaðar-
liðir fylgdu fast á eftir. Gengislækkun yrði því
skammgóður vermir og skilaði litlum árangri og hætt
er við að hún myndi hprða á hraða verðbólguskrúfunn-
ar. Hér þarf annað og meira að koma til.
Hagur sjávarútvegs hefur verið allgóður á undan-
förnum árum og raunar betri en um langt skeið þó
syrt hafi í álinn síðustu vikur. Lengi hefur verið rætt
um nauðsyn þess að jafna tekjur milli ára í svo sveiflu-
kenndri greii] sem sjávarútvegurinn er. Verðjöfnunar-
sjóður hefur ekki reynst þess megnugur að rækja þetta
hlutverk sem skyldi, og kemur þar margt til.
Verðjöfnunarsjóður stendur því á tímamótum að
þessu leyti og er brýnt fyrir greinina að teknar verði
ákvarðanir um framtíð hans. Sýnt er í ljósi reynslunn-
ar að skilyrði þess að sjóðurinn starfi áfram er að
einstök fyrirtæki leggi hvert inn á sinn reikning í sjóð-
inn, þannig að framlög í hann séu tryggilega aðgreind
eftir því hver innt hefur þau af hendi. Sjóðurinn þarf
og að njóta aukins fijálsræðis til að ávaxta það fé sem
hann hefur yfir að ráða.
En það er jafnframt íhugunarefni hvort sveiflujöfn-
un væri ekki allt eins vel komin í höndum fyrirtækjanna
sjálfra þannig að þau ákvæðu sjálf hvert og eitt fyrir
sig hvernig búið yrði í haginn fýrir mögru árin.
Það er umhugsunarefni að hagur fiskvinnslu fer
versnandi samtímis því sem verð á fiskmörkuðum helst
mjög hátt. Hátt verð á uppboðsmörkuðum stafar óefað
meðfram öðru af þeirri samkeppni sem ríkir á milli
fiskvinnslu og ferskfiskmarkaða erlendis. Fiskvinnslan
þarf vitaskuld að búa við þau skilyrði að hún geti
keppt við þessa markaði um hráefni. Ganga þarf að
því með opnum augum að treysta rekstrarstöðu þessar-
ar undirstöðugreinar í þjóðarbúskap okkar sem og
útflutningsgreinanna í heild.
Sífellt aukin sókn í takmarkaða auðlind gerði óhjá-
kvæmilegt haustið 1983 að setja aflamark á einstök
skip samvæmt ákveðnum reglum. Framkvæmdin hefur
um margt verið erfið og hefur leitt af sér umdeilan-
lega niðurstöðu í ýmsum tilvikum. Önnur leið hefur
þó ekki fundist heppilegri.
En hún er ekki hugnanleg tilhugsunin um að
skömmtunarstjórn eða haftakerfi verði við lýði um
langa framtíð í sjávarútvegi. Atvinnufrelsi og einstakl-
ingsframtak sem um langan aldur hefur verið burðarás
íslensks atvinnulífs verða að fá að njóta sín í sjávarút-
vegi sem og í öðrum atvinnugreinum íslendinga.
Þegar þjóðin öðlaðist óskoraða lögsögu yfir fiskveiði-
landhelginni axlaði hún jafnframt þá skyldu að vernda
fiskstofna á miðunum umhverfis landið. Með verndun-
arsjónarmið að vopni unnum við sigur í deilum um
yfirráðarétt yfir landhelginni. Það er engu minni nauð-
syn nú en þá að halda sjónarmið vísindalegrar verndun-
ar fiskimiða landgrunnsins í heiðri.
Meginmarkmið efnahagsstefnunnar á komandi ári
er jafnvægi og gróska í þjóðarbúskapnum, hjöðnun
verðbólgu og skaplegt jafnvægi í viðskiptum við-.út-
lönd. Kaupmátt heimilanna þarf að veija svo sem
frekast er unnt, og jafnframt að skapa skilyrði þess
að vextir lækki. Miklu skiptir að farsæl lausn fáist á
vinnumarkaði. Mikil ábyrgð er lögð á herðar samtaka
vinnumarkaðar. Ríkisstjórnin er fýrir sitt leyti reiðubú-
in að greiða fyrir gerð kjarasamninga verði eftir því
leitað af hálfu samningsaðila enda verði samningar í
samræmi við efnahagsmarkmið ríkisstjórnarinnar og
ytri skilyrði þjóðarbúsins.
Margt hefur orðið til að gera það verkefni sem sam-
tök vinnumarkaðarins standa frammi fyrir erfiðara en
ella. Þar á meðal má telja lækkun Bandaríkjadals og
þá staðreynd að draga verður úr sókn í ýmsa mikil-
væga fiskstofna. Á móti kemur að velmegun hefur
aldrei verið jafn mikil og almenn og nú. Hvert sem
litið er má sjá merki þess að þjóðin hefur brotist með
myndarlegum hætti til bjargálna og nýtur nú Iífskjara
sem jafnast á við það sem best gerist meðal nágranna-
þjóðanna. Hér á landi þekkist ekki sú mikla misskipting
auðs og tekna sem tíðkast með flestum öðrum þjóðum.
í því felst mikil gæfa sem og því að stéttaskiptingu
þekkjum við ekki nema af afspum. Þessu íslenska
sérkenni megum við ekki glata.
★
Mikil tíðindi gerðust í desember þegar forseti Banda-
ríkjanna og aðalritari sovéska kommúnistaflokksins
undirrituðu í Washington fyrsta samkomulag sögunnar
um gagnkvæman niðurskurð á kjamorkuvopnum í
framhaldi af Reykjavíkurfundi þeirra fyrir rúmu ári.
Þessi atburður vakti bjartsýni og vonir um nýja tíma.
Miklar umræður hafa verið um frið og afvopnun á
undanförnum ámm. Ágreiningur hefur verið um leiðir
en ekki markmið. .
Tímamótasamkomulag stórveldanna má fyrst og
fremst þakka staðfestu Vesturlanda í varnarmálum.
Það er hún sem knýr Sovétmenn til að setjast niður
og semja, en ekki starfsemi friðarhreyfinga vítt um
heim. Samstaða og samstarf vestrænna ríkja í Atlants-
hafsbandalaginu, sem hefur tryggt frið í Evrópu í fjóra
áratugi, hefur sjaldan verið mikilvægara en nú og
engin ástæða til að ætla að það bresti.
Ríkisstjórnin mun áfram fylgja þeirri gmndvallar-
stefnu í utanríkismálum að taka þátt í vestrænu
varnarsamstarfi á grundvelli aðildar íslands að Atlants-
hafsbandalaginu og varnarsamningsins við Bandaríkin.
Evrópubandalagið er nú mjög að eflast og nauðsyn-
legt er fyrir okkur íslendinga að auka til muna allt
samstarf við bandalagið og marka okkur framtíðar-
stefnu í þeim málum þó að aðild sé ekki á dagskrá.
Við munum njóta fríverslunarsamsíarfsins í þessu til-
liti og mörkun sameiginlegrar stefnu og stuðnings
ríkjanna í Fríverslunarsamtökum Evrópu (EFTA) við
íslensk sjónarmið í viðræðum við Evrópubandalagið.
Hjá fámennri þjóð í stóm landi skipar einstaklingur-
inn hærri sess en hjá stórþjóðum og hver og einn
verður að leggja meira af mörkum. Við íslendingar
búum við meiri velmegun og almennari menntun en
annars staðar þekkist. í vaxandi mæli emm við að
ná árangri á alþjóða vettvangi á hinum ólíkustu svið-
um. Ef fram fer sem horfir mun nafn íslands ekki
aðeins kalla fram hugsun um fornbókmenntir, fiskveið-
ar og Reykjavíkurfund leiðtoga stórveldanna, heldur
tengjast afreksmönnum í ýmsum greinum.
Þjóðin hefur fagnað árangri íslenskra ópemsöngv-
ara á erlendri gmnd á árinu og ber þar hæst samning
Kristjáns Jóhannssonar við hina þekktu Scala-ópem.
Sama má segja um frábæran árangur íslenskra skák-
manna en íslenska þjóðin uppsker nú í ríkum mæli
árangur af brautryðjandastarfi Friðriks Ólafssonar í
þessum efnum.
Tveir ungir íslendingar, Hannes Hlífar Stefánsson
og Héðinn- Steingrímsson, urðu heimsmeistarar í skák
hvor í sínum aldursflokki, Margeir Pétursson varð
Norðurlandameistari og Jóhann Hjartarson vann milli-
svæðamót í sumar'og þar með réttindi til að tefla í
áskorendaeinvígi á næsta ári.
Þetta hlýtur að vekja metnað og stolt með þjóðinni
auk þess sem það er skáklistinni mikil lyftistöng. •
Loks má minna á frammistöðu íþróttamanna, ekki
síst íslenska landsliðsins í handbolta sem komið er í
röð fremstu handboltaþjóða heims. íslenskir vísinda-
menn og fræðimenn hafa einnig getið sér gott orð
víða á erlendum vettvangi.
Við íslendingar eigum mikið af atgervisfólki sem
við þurfum að styðja við bakið á, því frammistaða
þess er allri þjóðinni brýning til betri og meiri v'erka.
Afreksmenn okkar auka hróður og virðingu landsins
í samfélagi þjóðanna.
★
Eitt mikilvægasta verkefni sem bíður úrlausnar er
mótun heildarstefnu í skólamálum. Efla verður skóla-
starf eftir föngum og laga það að breyttum aðstæðum
í þjóðfélaginu.
Fljótlega eftir að ríkisstjórnin var mynduð skipaði
hún sérstaka fjölskyldunefnd sem gera á úttekt á stöðu
fjölskyldunnar í þjóðfélaginu með velferð barna fyrir
augum og leggja fram úrbótatillögur. Meðal verkefna
nefndarinnar er að koma með tillögur um hvernig laga
megi skólastarf að heimilislífi nútímafjölskyldu þar sem
báðir foreldrar starfa utan heimilis.
Fyrstu tillagna fjölskyldunefndarinnar er að vænta
í mars.
★
Fijáls fjölmiðlun hefur verið mikið til umræðu á
árinu. Nokkuð hefur borið á því að frelsinu hefur ver-
ið kennt um það sem aflaga hefur þótt fara. Þetta
er mikið vanmat á sjálfstæðri mannlegri hugsun.
Frelsi má skilgreina með ýmsum hætti eins og önnur
orð, en menn mega aldrei missa sjónar á því að frelsi
og ábyrgð haldast í hendur. Miklu frelsi fylgir mikil
ábyrgð, og minna frelsi minni ábyrgð. Þess vegna eru
þeir sem veigra sér við ábyrgð stundum reiðubúnir til
að afsala sér frelsi í skiptum fyrir forsjá. Það er í
raun það sem vinstri stefnan snýst um; að hafa vit
fyrir öðrum og losa þá undan að bera ábyrgð á sjálfum
sér.
Ef við kunnum ekki með frelsið að fara, er það
ekki vegna þess að frelsið hafi á einhvern hátt misst
gildi sitt, heldur vegna þess að við erum ekki reiðubú-
in að horfast í augu við ábyrgðina sem fylgir því.
Við þurfum nú að sækja fram af festu og einurð
fyrir íslenska þjóð. Sjálfstæðisflokkurinn er reiðubúinn
að hafa forystu um að leita þeirra sátta og þess sam-
starfs, sem nú er þörf.
Landsmönnum öllum óska ég árs og friðar og Guðs
blessunar.