Morgunblaðið - 01.12.1988, Blaðsíða 57

57
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 1. DESEMBER 1988
Dr. phil. habil. Sveinri
Bergsveinsson—Minning
Fæddur 23. október 1907
Dáinn 17. október 1988
Sveinn Bergsveinsson prófessor
í Austur-Berlín lést mánudaginn 17.
október síðastliðinn, þá tæplega 81
árs að aldri. Hann fæddist í Ara-
tungu í Staðardal í Steingrímsfirði
23. október 1907. Foreldrar hans
voru Bergsveinn Sveinsson bóndi
þar og kona hans, Sigríður G. Frið-
riksdóttir húsfreyja.
Svo til strax eftir fæðingu var
Sveinn fluttur til frændfólks síns
sem bjó á Kirkjubóli í sömu sveit.
Þar ólst hann upp við þau skilyrði
sem í þá daga tíðkuðust og vann
hann flest störf sem til féllu eftir
bestu getu og samvisku.
Sveinn var fljótur að læra lestur
og skrift og hneigðist hugur hans
í aðra átt en að búskap frænda
sinna. Sautján ára fór hann til sjós
við Steingrímsfjörð og einnig vann
hann í Hnífsdal við beitingar og
aðgerð. En á 20. aldursári kveður
hann heimabyggð sína og heldur
til Akureyrar og lætur innrita sig
í menntaskólann þar. Til að standa
straum af skólaverunni vann hann
á sumrin við vegavinnu eða á
síldarplönunum á Siglufirði. Sveinn
las 5. bekk utanskóla og lauk svo
stúdentsprófi frá Akureyri vorið
1932. Þá um haustið innritaðjst
hann í íslensk fræði í Háskóla Is-
lands. Árið 1936 lauk hann þar
cand. mag.-prófi og hélt til fram-
haldsnáms í Berlín. í miðju kafi
námsins skall seinni heimsstyrjöldin
á og lokaðist Sveinn inni á hemáms-
svæði Þjóðverja. Það voru erfiðir
tímar, en honum tókst að veija
doktorsritgerð sína, skrifaða á
þýsku, um íslenska setningahljóð-
fræði, við Kaupmannahafnarhá-
skóla árið 1941.
Snemma árs 1944 veiktist Sveinn
af berklum og lá nokkurn tíma sjúk-
ur innan um rústirnar í Berlín, en
náði um síðir að komast til Kaup-
mannahafnar. Þar lá hann veikur
í tæp tvö ár. Til íslands sigldi hann
í september 1945 og var lagður inn
á Vífilsstaði. Þaðan kom hann út í
júní 1946.
Er Sveinn losnaði af Vífílsstöðum
fékk hann styrk úr ríkissjóði til að
fara á bemskuslóðir sínar og rann-
saka umhverfið sem hafði haft svo
djúp áhrif á skáldskap Stefáns frá
Hvítadal. Að því verki loknu kenndi
Sveinn þýsku við Menntaskólann í
Reykjavík og íslensku við Gagn-
fræðaskóla Vesturbæjar og starfaði
jafnframt við Orðabók Háskóla ís-
lands. Hann vann árið 1952 við
nýyrðasöfnun á vegum mennta-
málaráðuneytisins og kom afrakst-
ur þess starfs út á bók 1953 (Ný-
yrði I).
Sveinn sótti á þessum árum um
kennarastöðu við Háskóla Islands
en var synjað. Nokkm seinna var
honum boðið að verða gistiprófessor
við Humboldt-háskólann í Austur-
Berlín og þangað fór hann árið
1953 og dvaldist þar til dauðadags.
Fyrst var Sveinn gistiprófessor og
seinna „Professor Ordinarus" við
norrænudeild Humboldt-háskólans.
Sveinn sótti reyndar á ný um starf
við Háskóla íslands 1958 en hlaut
ekki embætti þá fremur en í hið
MEÐ STJÖRNUMVNSTRI
fyrra sinn.
Þau 35 ár sem Sveinn var búsett-
ur í Austur-Berlín var hann iðinn
við skriftir. Hann gaf út íslensk-
þýska orðabók, sem mjög er rómuð,
og skrifaði margar fræðigreinar um
hljóðfræði í erlend tímarit, svo og
skáldskap, ljóð, sögur, smásögur
og leikrit sem sumt hefur birst á
prenti á þýsku og dönsku.
Sveini gekk alltaf illa að fá rit-
verk sín gefin út á ísiandi. Honum
þótti bæði Ríkisútvarpið og bókaút-
gefendur skella á sig dyrum. Slíkt
kom Sveini reyndar ekki á óvart,
því að skáldskapur hans var hvorki
hugsaður sem söluvara né eftir-
hermur af viðurkenndum skáld-
skap, heldur sem innlegg frá eigin
bijósti. Það kunnu íslenskir menn-
ingarvitar ekki að meta að hans
dómi. Sveinn ákvað því að reyna
að gefa út hluta verka sinna á eig-
in kostnað. Þannig hafa komið út
Stutt ljóð árið 1983, sem til urðu
er hann vann við Spegilinn, og
smásagnasafnið Eylönd árið 1987.
Eftir að Sveinn settist að í Berlín
kom hann til Islands nær á hveiju
sumri og fékk inni á Hótel Garði.
En hin síðari ár fækkaði þessum
ferðum hingað, enda átti hann erf-
itt um gang og gat ekki ferðast
einn. En þau sterku tengsl sem
Sveinn átti við ísland héldu þó ætíð
við þeirri von hans að geta eytt
síðustu dögunum á íslandi. En það
gekk ekki. Gamall og veikburða hóf
hann baráttu við kerfin á íslandi
og í Austur-Þýskalandi. Austur-
þýsku yfirvöldin neituðu að yfirfæra
eftirlaun hans til íslands og á ís-
landi átti Sveinn ekki rétt á lífeyri,
nema að litlum hluta. En vinir
Sveins lifðu lengst af í þeirri von
að hægt væri að finna lausn á þessu
máli, því að hér var um að ræða
mann sem í tugi ára hafði eytt öll-
um starfskröftum sínum til að
kynna íslenska menningu erlendis
og rannsaka íslenskt mál, gamlan
mann, heilsulausan og upp á guð
og góða menn kominn í útlandinu.
En lagabókstafurinn er sjaldnast
sniðinn fyrir slíka menn. Og enn
beið Sveinn Bergsveinsson eftir
heimferð sinni þegar kallið kom,
ferðinni sem aldrei var farin, síðast
á hrörlegu og yfirfullu elliheimili í
Austur-Berlín.
Sveinn var mikill húmoristi og
sá jafnan hinar spaugilegu hliðar
lífsins. Þótt hann léti angur og
lífsstrit ekki beygja sig, var hann
engu að síður alvörumaður og hafði
sínar ákveðnu skoðanir á lífinu og
tiigangi þess. Þess vegna var ætíð
skemmtilegt að heimsækja Svein.
Hjá honum, á heimili hans í Aust-
ur-Berlín, á margur landinn góðar
minningar um skemmtilegar og
uppfræðandi samræður, litríkar
sögur og mikinn hlátur. Þær góðu
stundir gleymast seint.
Hinn 10. nóvember sl. fór fram
minningarathöfn um Svein í Aust-
ur-Berlín að viðstöddum nokkrúm
vinum, starfsbræðum og opinberum
fulltrúum. í dag, 1. desember, verða
jarðneskar leifar hans lagðar í
íslenska mold.
Dætur Sveins, Guðrún, Edda og
Sinja, mega vera sérstaklega stoltar
af minningu föður síns.
Jón Bernódusson
Verökr. 36^835-

• HQkerfitryggirtullkominmyndgæöi
• Mjög góð kyrrmynd
• Hægurhraði
• Leitarhnappur
• Fullkomin sjálfvirkni í gangsetningu, endur-
spólun og útkasti snældu
• Sjálfvirk endurstilling á teljara
i Fjarstýring á upptökuminni
i 365 daga upptökuminni
i Upptökuskráning í minni samtímis fyrir
8 dagskrárliði
i Sextán stöðva geymslurými
< 20 minútna öryggisminni
Ótal fleiri möguleikar sem aðeins Philips kann