Morgunblaðið - 27.01.1990, Blaðsíða 10

Jí
10
OQP.l jIáIVAAI. .VS nUDAOÍÍADUM GIGAimUOKOM
MORGÚNBLÁÐIÐ LAUGARDAGUR 27. JANÚAR 1990
Nýtt umhverfis-
málaráðuneyti?
eftir Birgi ísleif
Gunnarsson
Eitt stærsta málið sem Alþingi
kemur til með að fjalla um á næst-
unni er nýtt umhverfismálaráðu-
neyti. Ríkisstjórnin hefur lagt fram
tvö frumvörp um málið. Annað er
um breytingu á lögum um Stjórnar-
ráð íslands þess efnis að umhverfis-
málaráðuneyti verði bætt við þau
sem fyrir eru. Hitt er um breytingu
á ýmsum lögum þar sem einstök
verkefni eru færð undir hið nýja
ráðuneyti, t.d. náttúruvernd, heil-
brigðiseftirlit, varnir gegn mengun
sjávar, skipulags- og byggingarmál
o.s.frv.
Ógeðfelld málsmeðferð
Um þessi frumvörp verður vafa-
laust deilt á Alþingi, bæði vegna
málsmeðferðar og efnis þeirra.
Málsmeðferð af hálfu ríkisstjórnar-
innar hefur verið einkar ógeðfelld.
Stofnun þessa nýja ráðuneytis er
liður í hrossakaupum milli Borgara-
flokksins og annarra ríkisstjórnar-
flökka. Það er liður í því að finna
ráðherrum Borgaraflokksins verk-
efni í ríkisstjörninni og bfður for-
maður flokksins óþreyjufullur eftir
því að verða umhverfismálaráð-
herra. Allt setur þetta afar leiðin-
legan svip á málið.
En um þetta nýja ráðuneyti er
einnig mikill efniságreiningur. Um
mikilvægi umhverfismála er ekki
deilt og allir eru sammála um að
samræma þurfi betur stjórn á þess-
um málaflokki. Landsfundur Sjálf-
stæðisf lokksins samþykkti t.d. ítar-
lega ályktun um umhverfismál þar
sem gripið var á mörgum þáttum
þeirra og alþingismenn Sjálfstæðis-
flokksins hafa flutt frumvarp á
SKIPA PLÖTUR - INNRÉTTINGAR
SKIPAPLÖTUR i LESTAR
pw BORÐ-SERVANT PLÖTUR
■ WCHÓLF MEÐ HURÐ
BAÐHERBERGISÞIUUR
LAMETT Á GÓLF - BORÐPLÖTUR
NOfíSK VIÐURKENND HÁGÆÐA VARA
Þ.ÞORGHlMSSON&CO
Ármúla 29 - Múlatorgi - s. 38640
Alþingi um samræmda stjórn um-
hverfismála. Þar er ekki gert ráð
fyrir nýju ráðuneyti, en hins vegar
tilfærslu verkefna milli ráðuneyta í
því skyni að samræma betur stjórn
þessa málaflokks.
Tískustefna
íslendingar eru oft dálítið sein-
heppnir. Tískustefnur frá útlöndum
eru oft lengi að ná ströndum ís-
lands og oft ekki fyrr en þær eru
búnar að ganga sér til húðar í öðr-
um löndum. Þegar fánýti þeirra er
að koma í ljós annars staðar grípa
íslendingar þær oft fegins hendi
og taka til við að framkvæma þær
í gríð og erg. Ýmsar stefnur í skóla-
málum eru dæmi um þetta.
Stofnun umhverfismálaráðu-
neyta var mjög í tísku á síðasta
áratug og slík ráðuneyti hafa verið
stofnuð í ýmsum nálægum löndum.
Nú er svo komið að miklar efasemd-
ir eru uppi um gagnsemi þeirra.
Þessi ráðuneyti hafa reynst afar
mikil skriffinnskubákn. Sem dæmi
má nefna að umhverfismálaráðu-
neytið er langstærsta ráðuneytið í
Danmörku. Þó eru allir sammála
um að stjórn umhverfismála hafi
ékki tekist vel í Danmörku, enda
er þar mikil mengun og margir
spyija sig að því hvort ekki hefði
náðst betri árangur með annars
konar stjórnunaraðferð.
Umhverfismálin einangrast
Sérstök umhverfismálaráðuneyti
hafa einangrað þennan málaflokk.
Mörg ráðuneyti, eins og t.d. þau
sem fara með atvinnumál, líta á
umhverfismálaráðuneyti sem and-
stæðing sinn en ekki sem sam-
starfsaðila. Jafnframt hefur verið
vaxandi tilhneiging til að varpa allri
ábyrgð á umhverfismálum yfir á
þetta sérstaka ráðuneyti. „Þetta er
þeirra mál en ekki okkar", er hugs-
unarháttur sem er orðinn ríkur í
mörgum ráðuneytum á Norðurlönd-
um. Þetta álit mitt byggi ég m.a.
á viðtölum við marga stjórnmála-
menn á Norðurlöndum, sem nú sjá
eftir því að þétta skref skuli hafa
verið stigið.
Miðstýringarhugmyndir
Eitt allsheijar umhverfismála-
ráðuneyti byggir á hugmyndum um
21150-21370
LÁRUS Þ. VALDIMARSSON framkvæmdastjori
EINAR ÞÓRISSON LONG, solumabur
KRISTINN SIGURJONSSON, HRL. LOGGILTURFASTEtGNASAU
Til sýnis og sölu meöal annarra eigna:
Glæsilegt einbhús - skipti möguleg
Nýtt steinh. tvær hæðir 104 + 108 fm með 6-7 herb. íb. íbhæft ekki
fullg. bílsk. 31,5 fm. Mikil og góð langtlán. Húsið stendur á næstum
frág., rúmg. ióð í Seljahverfi. Skipti æskil. á íb. í nágr. m/4 góðum
svefnherb.
Góð eign á góðu verði
4ra herb. hæð 96,9 fm nettó v/Snorrabraut. Vel með farin. Sérinng.
Nýtt Danfosskerfi. Skipti mögul. á minni eign. Verð aðeins kr, 5,5-5,7 millj.
Ennfremur til sölu við:
Dunhaga 3ja herb. íb. á 3, hæð 88 fm. Nýtt bað. Nýtt gler.
Langholtsveg 4ra herb. aðalhæð í þríb. Nokkuð endurn. Gott verð.
Dalsel 4ra herb. glæsil. endaíb. Sérþvottah. Bílhýsi. Góð lán.
Hlemmtorg 2ja herb. íb. á 3. hæð. Nýtt gler o.fl. Laus strax.
Hringbraut 2ja herb. á 1. hæð. Öll nýendurb. Góð geymsla.
Sporhamra 3ja herb. stór og glæsil. íb. í smíðum. Sérþvottah. Bílsk.
Fullgerð sameign. Frábær greiðslukjör.
Glæsileg sér efri hæð
6 herb. við Digranesveg, Kóp. Stór og góður bílsk. Fráb. útsýni.
Þurfum að útvega meðal annars:
5 herb. íb. í Fossvogi eða nágr.
2ja herb. íb. á 1. eða 2. hæð í borginni. Rétt eign verður borguð út.
Góða sérhæð 5-7 herb. í borginni eða á Nesinu.
Nýl. einbhús með 6-8 herb. ib.
Opiðídag kl. 10.00-16.00
Fjöldi fjárst. kaupenda.
AIMENNA
FASTEIGHAStUH
LAUGAVEG118 SIMAR 21150-21370
miðstýringu. Slíkar hugmyndir
reynast alltaf illa því að margföld
reynsla er fyrir því að dreifing
ábyrgðar sé farsælust.
Nýlega kom út svokölluð Brundt-
land-skýrsla, en það er skýrsla
nefndar sem starfaði á vegum Sam-
einuðu þjóðanna undir forystu Gro
Harlem Brundtland, sem þá var
forsætisráðherra Noregs. Þetta er
allmikil skýrsla sem grípur á ýms-
um þáttum umhverfismála. Þegar
skýrslan er lesin má segja að hún
sé ein samfelld viðvörun gegn mið-
stýringu í umhverfismálum. Þar er
varað við tilhneigingu undanfarinna
ára til að loka þennan málaflokk
inni í ákveðnum stofnunum. Það
er vakin sérstök athygli á því að
umhverfismál séu svo víðfeðmur
málaflokkur að hann sé samofinn
og samþættur fjöldamörgum öðrum
málum þannig að þar verði ekki
greint í sundur.
Birgir ísleifur Gunnarsson
„Stofiiun umhverfis-
málaráðuneyta var
mjög í tísku á síðasta
áratug og slík ráðu-
neyti hafa verið stofiiuð
í ýmsum nálægum lönd-
um. Nú er svo komið
að miklar efasemdir
eru uppi um gagnsemi
þeirra.“
Mörg álitaefni
Auk ágreiningsins um það hvort
stofna skuli sérstakt umhverfis-
málaráðuneyti eru mörg álitaefni í
frumvörpum ríkisstjórnarinnar. Þau
lúta fyrst og fremst að því hvort
umhverfisþátturinn í viðkomandi
málaflokki sé svo yfirgnæfandi að
það réttlæti að málaflokkurinn
verði rifinn úr sínu rétta samhengi
og settur undir stjórn sérstaks
umhverfismálaráðuneytis. Menn
hljóta t.d. að spyija sjálfan sig:
Hvort skyldi nú skipulag sveitarfé-
laga eða byggingarmála eiga frekar
heima með öðmm sveitarstjórnar-
málum eða umhverfismálum? Hvort
skyldi heilbrigðiseftirlit, þ. á m.
rannsóknarstofur vegna matvæla-
eftirlits, eiga betur heima með heil-
brigðismálum eða umhverfismál-
um? Spurningar af þessu tagi eru
fjölmargar og hvern slíkan mála-
flokk þarf auðvitað að athuga sér-
staklega. Það bendir hins vegar
allt til þess að ríkisstjórnin og f lokk-
ar hennar séu búnir að binda sig
svo í þessu máli vegna hrossakaup-
anna við Borgaraflokkinn að engu
verði um þokað í þeim frumvörpum
sem nú liggja fyrir Alþingi og að
reynt verði að keyra þessi mál í
gegn óbreytt.
Höfmuhir er einn af
alþingismönnum
Sjálfstæðisflokksins fyrir
Reykja víkurkjördæmi.
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
Charles Egill Hirt í Reykjavík
5 og 6):
„Frá því ég man eftir mér
hefur fólk eldra en ég sett út á
orðalag á borð við „ógeðslega
fallegur“, „óhugnanlega gott“
eða „viðbjóðslega þægilegt“.
Gjarna er sagt að þetta orðalag
einkenni málfar unglinga, sbr.
„orðabók“ Morgunblaðsins fyrir
skemmstu, en það vill gleymast
að orðaval á borð við „ægilega
gaman“ og „ógurlega fínt“ heyr-
ist sjaldnast hjá fólki fætt eftir
lýðveldisstöku."
Athugasemdir umsjónar-
manns: Hann myndi í fyrsta lagi
ekki segja „fætt eftir lýðveldis-
töku“. Orðmyndin „fætt“ ætti
að vera í þágufalli, og orðið „lýð-
veldistaka" er óhæft að smekk
umsjónarmanns, minnir einna
helst á tanntöku, og ættum við
heldur að tala um lýðveldis-
stofnun.
Um áhersluorð er það að
segja, að þau slitna fljótt, og
menn eru sífellt að reyna að
finna sér eitthvað nýtt til þess
að vekja athygli. Verður slíkt
ekki alltaf tekið alvarlega eða
mælt á sömu stiku og annað
málfar.
Ágætur íslenskukennari minn
fyrir löngu gaf okkur stílsefnið
vorhret. Einn Reykvíkingur,
sem var með mér í bekk, vissi
víst ekki meira en svo hvað vor-
hret var, og eftir stuttan stíl og
vandræðalegan um þetta fyrir-
brigði setti hann með stórum
stöfum: „Mikið djöfulli eru Dan-
ir vitlausir." Ekki man ég hvað
hann fékk fyrir stílinn.
Charles Egill Hirt aftur:
„Einhvers staðar var rætt um
hvort rétt væri að setja eignar-
fornafn á undan nafnorði í
ákveðnum tilfellum. Einn dró í
efa að_slíkt mætti nokkurn tíma
gera. Ég held það sé nokkuð ljóst
að talsverður merkingarmunur
er á því að segja: „Megas er
minn maður“ og „Megas er
maður minn“.“
Umsjónarmaður vísar til þess
sem oft hefur birst um þetta
efni áður í þættinum.
Oftast þegar enginn sér
og enginn maður heyrir
og brennivínið búið er,
þá bið ég guð að hjálpa mér.
(Kristján Níels Júlíus Jónsson
(1859-1936); stikluvik.)
★
Heyrt í sjónvarpsviðtali:
„Ástandið á loðnunni virðist
vera betra en í fýrra varðandi fitu-
innihald." Þetta heldur umsjónar-
maður að þýði: Loðnan virðist
feitari en í fyrra.
★
Vitnisburðir eru teknir að ber-
ast um „Fjörðurnar". Magnús
Lyngdal Stefánsson á Akureyri
segir mér eftir föður sínum, Stef-
áni Halldórssyni sem var sex ár
á Kaðalsstöðum í Hvalvatnsfirði,
að hann heyrði þá ekki annað
sagt en út í „Fjörður".
Sama segir Páll Helgason á
Akureyri sem var fjóra vetrar-
parta (1937-40) kennari í Grýtu-
bakkahreppi. Hann heyrði aldrei
annað en út í „Fjörður".
Nýr pistill Jónínu Margrétar
Guðnadóttur, ritstjóra Flugorða-
safhs:
„Flugorðanefnd er þessa dag-
ana að fást við hugtök sem lúta
að hegðun loftfars í loftinu og
þeim kröftum sem þar eru að
verki, þ.e.a.s. þá fræðigrein sem
á ensku nefnist aerodynamics.
Hefur hún stundum verið nefnd
loftaflfræði á íslensku t.d. í Orða-
bók Arnar og Örlygs. Nefndar-
mönnum féll þetta heiti heldur illa
og sættust á heitið lofthreyfi-
fræði þess í stað með það í huga
að enska hugtakið dynamics hef-
ur verið nefnt hreyfifræði, en
andstæða hugtakið statics nefnt
kyrrufræði.
Kraftarnir sem orka á loftfar á
flugi hafa fyrir löngu fehgið
íslensk heiti, en þó er hætt við
að sletturnar „lift“, „þröst“ og
„drag“ heyrist oftar en lyftikraft-
ur, kný og viðnám. Þyngdar-
krafturinn fær þó sennilega oftast
að heita sínu nafni. Auk þessara
fjögurra aðalkrafta hefur loft-
streymið umhverfis vængina
stóru hlutverki að gegna um f lug-
eiginleika loftfars. Þar kemur við
sögu hugtak sem á ensku heitir
relative wind sem merkir að-
steðjandi loftstraum á vænginn
523. þáttur
og er notað m.a. til að skilgreina
áfallshorn vængsins. Orðanefndin
kom sér saman um heitið
ástreymi um þetta fyrirbæri og
er sú orðasmíð í góðu samræmi
við nýyrðin ofanstreymi (eða af-
streymi) og neðanstreymi fyrir
ensku hugtökin downwash og
upwash.
í lofthreyfifræðinni þarf líka
að huga að ásum loftfars þegar
skilgreina á hreyfingar þess á
flugi. Ásar þessir nefnast langás
(longitudinal axis), þverás (lat-
eral eða transverse axis) og lóð-
ás (normal axis) en hreyfingar
loftfars um þessa ása heita að
velta (roll), kinka (pitch) og
geiga (yaw) í sömu röð. Engin
þessara heita eru nýsmíði flug-
orðanefndar, en hreyfingarnar
voru ræddar nokkuð lengi þar sem
sumir voru ekki alls kostar
ánægðir með kink eða geigun.
Ekki datt nefndin þó niður á neitt
betra og var ákveðið að láta á það
reyna hvort þessi heiti næðu að
festa rætur. Ef lesendum koma
snjallari heiti í hug, yrðu þau vel
þegin.
Loks skal sagt frá nýyrði um
blindlendingarkerfið, á ensku ILS
eða instrument landing system
og oftast kallað „æelless" í mæltu
máli. Þetta vill nefndin kalla hnit-
lendingarkerfi og aðflug með
slíku kerfi hnitaðflug. Jafnframt
skal rifjað upp að blindaðf lug sem
framkvæmt er með talstýringu
flugumferðarstjóra og styðst við
svonefnda nákvæmnisratsjá, á
ensku PAR eða precision-appr-
oach radar, nefnist nákvæmnis-
aðfiug.
Sem fyrr eru lesendur eindreg-
ið hvattir til að hugleiða tillögur
f lugorðanefndar og hafa samband
við ritstjóra orðasafnsins. Síminn
er 694442 á skrifstofunni í Ara-
götu 9.“
★
Unglingur útan kvað (og er nú
svona humm-humm):
Hann Ólsen, sem át ekki slátur,
fór einskipa vestur í Látur.
En hamingjan góð,
hann fékk lifur og blóð,
svo til Hornstranda heyrðist ’ans grátur.
P.s. Spennandi fréttir af
Kaprasíusi birtast í næsta
þætti.