Morgunblaðið - 10.04.1994, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 10. APRÍL 1994
Mafían og ríkið
VIÐ ERUM stödd í Moskvu, nánar tiltekið í bankaútibúi í miðborg-
inni. Þetta er nýr banki og hér er ekki farið með hinar sífellt
rýrnandi rúblur, heldur gjaldeyri. Það er í bönkum eins og þess-
um sem fólk geymir raunverulegt sparifé sitt, það sem ekki eyð-
ist því það er í erlendri mynt.
Sérsveitir lögreglu handtaka glæpamenn grunaða um mafíutengsl.
Mafían alls staðar
Slangur af fólki stendur í bið-
röð, aftast ung kona og fyrir
framan hana þrekvaxinn maður í
leðuijakka og íþróttagalla, hefð-
bundnum búningi þeirra sem fást
við viðskipti í Moskvu um þessar
mundir, lögleg og ólögleg, allt frá
sjoppurekstri til olíuviðskipta.
Þegar kemur að honum tilkynnir
hann konunni í gjaldkerastúkunni
að hann hafí hug á að opna gjald-
eyrisreikning og leggja inn á hann
bandaríska dollara. Hann virðist
ekki hafa mikla hugmynd um
hvaða skilyrði þurfi að uppfylla,
engu að síður reynist hann hafa
alla tilskilda pappíra meðferðis.
Það er útbúin handa honum
bankabók og svo er hann spurður
hvað hann hyggist leggja mikið
inn á hann. Hann segist nú reynd-
ar ekki vita það nákvæmlega, en
skellir tuðru á skenkinn og opnar
hana. Hún er þá barmafull af
seðlabúntum, rennisléttum hund-
rað dollara seðl-
um.
Gjaldkerinn
fölnar. Hún
fálmar eftir sí-
manum á borð-
inu hjá sér og
segir eitthvað í tólið, í sömu andrá
spretta tveir menn í einkennisbún-
ingi og með vélbyssur fram um
dyr í afgreiðslusalnum. Annar
tekur sér stöðu við útidyrnar en
hinn stillir sér upp við afgreiðslu-
borðið. Áhyggjufullur maður í
jakkafötum birtist við hlið gjald-
kerans og tautar eitthvað um að
það hefði nú kannski verið vitur-
legt að gera boð á undan sér,
með svona mikla peninga. „Nei
það hefði nú verið vitlausast af
öllu,“ hreytir sá þrekvaxni út úr
sér. En hér er ekki verið að spyrja
spurninga. Gjaldkerinn og maður-
inn í jakkafötunum byija að telja
uppúr töskunni. Þegar þau eru
komin í 350 þúsund tekur gjald-
keripn eftir ungu konunni sem
stóð fyrir aftan þrekvaxin mann-
inn í röðinni og dettur í hug að
kannsi væri rétt að koma hennar
málum af. Það hafa sko verið
framin tvö rán hérna frá því að
við opnuðum í vetur, segir hún
afsakandi um leið og hún tekur
við bankabókinni.
Ræningi í Moskvu, að minnsta
kosti ef hann veit hvar hann á
að leita fanga, getur haft miklu
meira uppúr velheppnaðri aðgerð
en kollegi hans í New York. í
Moskvu eru peningar peningar,
ekki bara tölur á blaði eða tölv-
uskjá. Munurinn á kaupsýslu-
manni og glæpamanni er líka oft
óljós í Rússlandi og ekki síður
munurinn á lögreglumanni og
bófa. Allir vita að lögreglan er
vita gagnslaus ef kemur til vopna-
viðskipta og það sem verra er,
henni er ekki treystandi. Viti lög-
reglan af peningaflutningum er
eins víst að ein-
hver glæpa-
hringurinn viti
það þar með.
Glæpir eru
orðnir svo snar
þáttur í öllum við-
skiptum, að það þykir hreinasti
barnaskapur eða kjánaleg þrjóska
að reyna að stunda þau án sam-
ráðs við skipulagða glæpahringi.
Útlend fyrirtæki geta að vísu enn
komist hjá því að greiða mafíunni
toll, en öll atvinnu- og viðskipta-
starfsemi sem stunduð er af inn-
fæddum er háð velvilja og vernd
undirheimakónganna. Ef nýtt fyr-
irtæki er sett á fót í Moskvu líður
ekki á löngu áður en hringurinn
sem hefur lögsögu yfir svæðinu
þar sem fyrirtækið er staðsett
gerir vart við sig og skýrir ffá
verndarskilmálunum, hversu mik-
ið þurfi að borga fyrir að vera
látinn í friði, hvaða vernd gagn-
vart hugsanlegum kröfuhöfum
kosti og svo framvegis.
Óþægilegasta aðstaðan sem
hægt er að komast í er að verða
bitbein glæpahringa sem báðir
gera kröfu til sama svæðis. En
venjulega gengur allt friðsamlega
fyrir sig. Mafían á staðnum tekur
sinn toll, kannski 10 %, kannski
20 eða 30% af innkomu, enginn
er drepinn og byssurnar sjaldan
teknar úr hulstri. Gott samband
við mafíuna er líka drjúgt þegar
kemur að því að menn standa
ekki í skilum. Handvirk rukkun
er hvort eð er eina úrræðið og
þá er gott að hafa sér við hlið
vopnaða og vel þjálfaða bófa.
Þess eru meira að segja dæmi að
mafían sjái um að gæta lágmarks-
réttlætis. Ef tvö fyrirtæki eiga í
deilum gerist það stundum að
verndarar beggja gera samkomu-
lag sín á milli. um hvernig leysa
skuli málin án ofbeldis.
Yfirvöld eru gjörsamlega mátt-
vana. Það er engin stofnun til í
öllu Rússlandi sem getur gert
meira en að krafsa í mafíuna, öll
löggæsla er í molum og þar að
auki vantar sjálf lögin: Rússnesk
löggjöf er enn svo skammt á veg
komin, að það er nánast útilokað
að ráðast gegn glæpasamtökum
á lagalegum forsendum nema ver-
ið sé að versla með eiturlyf eða
vopn eða drepa fólk. Þess vegna
eru líkurnar á því hverfandi að
stjórnvöld í Rússlandi nái áþreif-
anlegum árangri gegn skipulagðri
glæpastarfsemi á næstunni.
Áhrifin sem þessi gríðarsteku
ítök mafíunnar hafa á efna-
hgsþróun eru háskaleg. Fyrir
tveimur vikum samdi Tsjerno-
myrdin forsætisráðherra um eins
og hálfs milljarðs dollara lán við
Alþjóða gjaldeyrissjóðinn. Sam-
kvæmt lánaskilmálunum eiga
Rússar ekki bara að draga úr rík-
isútgjöldum heldur líka að bæta
mjög alla efnahagslöggjöf og þó
einkum og sér í lagi skattheimtu.
BAKSVID
Það gerir mafían nánast ókleift.
Sem stendur er talið að ríkið inn-
heimti innan við 15% þeirra skatta
sem því ber af atvinnu- og fjár-
málastarfsemi og það er leikur
einn að svíkja undan skatti miðað
við hættuna af því að sýna glæpa-
samtökum lítilsvirðingu.
Óviðráðanlegt verkefni
Myndin er tiltölulega skýr í allri
sinni óreiðu: Það virðist óviðráð-
anlegt verkefni að koma reglu á
athafnalíf í Rússlandi með nokkru
sem kalla mætti venjulegar að-
ferðir. Fyrir þann sem kemst yfir
fé, hvort sem það er þrekvaxni
maðurinn í bankanum eða hver
annar kaupsýslumaður, er aðalat-
riðið að koma því undan, leika á
kröfuhafana hvort sem þeir eru
ríkið eða mafían; ekkert er látið
af hendi af fúsum og frjálsum
vilja, enginn réttur er viðurkennd-
ur, aðeins aflsmunur. Á meðan
engin sátt ríkir um sameiginleg
verkefni ríkisins og fólksins í land-
inu breytist þetta hugarfar ekki.
Ríkið hefur ekkert að bjóða hinum
almenna borgara og hann hefur
því enga ástæðu til að viðurkenna
nokkurn rétt þess yfir sér. Þess
vegna er lítill munur á ríkinu og
mafíunni. Báðir heimta sitt, en á
meðan mafían býður vernd í stað-
inn er hið gjaldþrota ríki ekki einu
sinni fært um lágmarksþjónustu.
Kannski er hér komin ástæðan
fyrir þeirri djúpu bölsýni sem svo
víða virðist vera að grípa um sig
um framtíðina í Rússlandi. Enginn
veit hvað ber að gera. Allt þjóðfé-
lagið er í heljargreipum afla sem
huga aðeins að eigin stundarhags-
munum. Er nema von, þótt sumir
ímyndi sér í örvæntingu sinni að
„sterkur leiðtogi" sé það eina sem
geti bjargað Rússlandi? En það
er eftirtektarvert að þeir sem þóst
hafa hugsanlegt efni í þennan
sterka leiðtoga, svo sem skrípið
Zhirinozskíj og varafosetinn fyrr-
verandi Rútskoj, hafa ekkert að
segja um efnahagsmál um þessar
mundir. Það eina sem kcmst að
hjá þeim er fólska Vesturlanda
og niðurlæging rússnesku þjóðar-
innar gagnvart umheiminum. Það
er örugglega rétt að Rússlandi
verður bjargað með því einu að
bjarga efnahag þess. En aldrei
hafa ráð góðra manna um hvern-
ig eigi að gera það verið jafn fá-
tækleg og nú.
• —Skátaskeyti----------------------------------------------n
KVEÐJA SEM 6LEÐUR
A FERMINGARDAGINN
Fermingardagana taka skátafélögin við
SKEYTAPÖNTUNUM Á EFTIRTÖLDUM STÖÐUM!
Akranes:.....Skf. Akraness — Skátaheimiliö v/ Háholt.93-11727
I Borgarnes:...Skf. Borgarness — Skátaheimilið.........93-71798
ísafjörður:..Einherjar/Valkyrjan — Mjallargata 4......94-3282
Sauðárkrókur: ....Eilífsbúar — Gúttó og Gagnfræöaskólinn.95-36103
I Akureyri:....Klakkur — Hvammur og Lundur.............96-12266
J Þórshöfn;....Skf. Þórshafnar-Grunnskólin.............96-81164
l Höfn:........Frumbyggjar — Bjarnarhóll 7.............97-81507
I Vestm.eyjar:.Faxi — Skátaheimilið Faxastíg...........98-12915
Selfoss:.....Fossbúar — Gamla bókasafnið.............98-21987
I Hverageröi:..Strókur — Austurmörk 9..................98-34805
J Eyrabakki:...Birkibeinar — Háeyrarvellir 14..........98-31403
I Stokkseyri:..Ósverjar — Iragerði 12..................98-31244
Keflavfk:....Heiðabúar — Hringbraut 101..............92-13190
Njarövík:....Víkverjar — Stapi Njarðvík..............92-12895
I Hafnarfjöröur:.Hraunbúar — Hraunbyrgi, Hraunbrún 57........91 -650900
Bessastaöahr.: ...Svanir — Skátaheimiliö v/ skólann......91-650621
{ Garöabær:.....Vífill — Hraunhólar 12..........91 -658989 / 658820
Kópavogur:...Kópar— Borgarholtsbraut 7.......91-44611 / 44075
J Reykjavík:...Garðbúar — Búðargerði 10......................91 -678099
Ægisbúar— Neshagi 3 (íþróttahús Hagaskóla)..91-23565
Skjöldungar — Sólheimar 21A.....91-686802 / 678909
Segull — Tindasel 3.........................91-670319
Vogabúar — Skátah. Logafold 106.91-683088 / 682510
VlNSAMLEGST HAFIÐ SAMBAND VIÐ
SKÁTAFÉL.ÖG1N Á VIÐKOMANDI STOÐUM
Almennt opið: Milli kl.IO og 17
Dr. Jónas Kristjáns-
son prófessor sjötugur
Afmæliskveðja frá íslenskri
málnefnd
Jónas Kristjánsson hefur starfað
í íslenskri málnéfnd frá því hún var
stofnuð árið 1964. Á þeim tíma sem
síðan er liðinn hefur málnefndin
breyst frá því að vera þriggja
manna nefnd, þar sem Jónas var
varamaður, í fímm manna nefnd frá
1980-1988 og í fimmtán manna
nefnd frá 1989. Á þessu síðasta
skeiði hefur Jónas verið tilnefndur
af háskólaráði í nefndina og skipað-
ur í stjórn hennar af menntamála-
ráðherra. Þó að Jónas hafi verið
varamaður í málnefndinni fyrst
framan af hefur hann jafnan tekið
fullan þátt í starfi hennar og því
komið við öll meiriháttar mál á
þessum tíma. Þau varða bæði skipu-
lag og starfshætti málnefndarinnar
sjálfrar og þau meginviðfangsefni
sem nefndinni er ætlað að fást við,
varðveislu og eflingu íslenskrar
tungu. Of langt mál yrði að gera
grein fyrir því öllu hér en segja
má að á þessym tíma hafi mál-
nefndin vaxið úr nefnd fárra
manna, þar sem bækistöðin var á
vinnustofu þess sem með for-
mennsku fór hveiju sinni, í stofnun
þar sem stunduð er málleg ráðgjöf,
iðkuð íðorðastarfsemi og gefin út
orðasöfn og leiðbeiningarrit um ís-
lenskt mál. í starfi sínu í nefndinni
hefur Jónas jafnan reynst tillögu-
góður allra hinna stærri mála.
Þekking hans á íslenskum bók-
menntum, tilfinning fyrir íslenskri
tungu og trú hans á endurnýjunar-
mátt hennar hefur hefur komið að
góðum notum í starfi nefndarinnar.
íslensk málnefnd vill þakka Jón-
asi Kristjánssyni vel unnin störf í
þágu íslenskrar málræktar á und-
anförnum árum og árnar honum
og fjölskyldu hans allra heilla í til-
efni dagsins.
Gunnlaugur Ingólfsson.