Morgunblaðið - 17.09.1995, Page 26

Morgunblaðið - 17.09.1995, Page 26
26 SUNNUDAGUR 17. SEPTEMBER 1995 STOFNAÐ 1913 ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík. STJÓRNARFORMAÐUR: Haraldur Sveinsson. RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. AT VINNULE Y SIS- MENNING Hér á íslandi er atvinnuley§i svo mikið, að við höfum verulegar áhyggjur af því, en jafnframt er svo mikill skortur á ' vinnuafli í sumum starfsgreinum, að atvinnurekendur telja óhjá- kvæmilegt að þeir hafi leyfi til að ráða útlendinga til starfa. Þegar betur er að gáð kemur í ljós, að þetta er ekki séríslenzkt fyrirbæri. Töluverður hópur Is- lendinga hefur leitað til Norður- landa og fengið vinnu, þótt at- vinnuleysi sé víðast hvar meira þar en hér. Hvernig má þetta vera? Hvers vegna geta íslend- ingar fengið vinnu á öðrum Norð- urlöndum, þrátt fyrir mikið at- vinnuleysi þar? Hvers vegna geta útlendingar fengið vinnu hér þrátt fyrir mikið atvinnuleysi hér? í fyrradag birtist hér í blaðinu viðtal við framkvæmdastjóra dönsku iðnrekendasamtakanna, Hans Skov Christensen. Hann segir m.a.: „Hér er hægt að fá atvinnuleysisbætur í Kaup- mannahöfn, þó að það vanti vinnuafl á Jótlandi, þar sem vöxt- urinn hefur verið mun meiri en á Sjálandi. Svæðisbundið atvinnu- leysi og svæðisbundinn skortur á vinnuafli í sama landi er ekkert séreinkenni í Danmörku. Þess gætir í Noregi og mér skilst að það sama sé á íslandi, þar sem það er atvinnuleysi á Reykjavík- ursvæðinu en vantar fólk í vinnu úti á landi.“ Þegar framkvæmdastjóri dönsku iðnrekendasamtakanna var spurður, hvernig ætti að bregðast við, var svar hans m.a. þetta: „Þarna er hægt að bregð- ast við með tvennum hætti, ann- ars vegar að stytta þann tíma, sem atvinnuleysisbætur eru greiddar, eða að veita fólki styrki til að flytja þangað, sem atvinnu er að fá, aðstoða með húsnæði, barnagæzlu og annað slíkt. Það hefur þó sýnt sig að það getur verið mjög erfitt að lokka fólk til Jótlands eða Norður-Noregs, Hka af því það hjálpar ekki ef makinn missir þá atvinnuna. . . Það ætti að byija á því að huga að bótun- um, bæði að stytta þann tíma, sem hægt er að fá atvinnuleysis- bætur, hugsanlega að lækka þær fyrir ákveðna hópa og eins að krefjast þess að fólk, einkum ungt fólk, vinni fyrir bótunum. Ef unga fólkið sér fram á, að það verði skikkað til að vinna, mun það nokkuð .örugglega leiða til þess að það kýs sjálft að finna sér vinnu." Það er gagnlegt fyrir okkur íslendinga að átta okkur á, að það sérkennilega fyrirbæri skuli finnast víðar en hér, að atvinnu- leysi sé umtalsvert en jafnframt skortur á vinnuafli í ákveðnum atvinnugreinum. En jafnframt er áreiðanlega tímabært að umræð- ur um þann vanda, sem atvinnu- leysi fylgir, komist í nýjan far- veg. í fyrsta lagi er ástæða til að ræða þá leið, sem hinn danski framkvæmdastjóri bendir á, að auðvelda fólki að flytja til þeirra landshluta, þar sem vinnu er að fá. í öðru lagi er full ástæða til að ræða alvarlega þann mögu- leika, að ungt fólk sérstaklega leggi fram ákveðið vinnuframlag á móti atvinnuleysisbótum. í þriðja lagi fer ekki á milli mála, að nauðsynlegt er að gera átak í að auka menntun sumra þeirra, sem eru á atvinnuleysisskrá. Þeir standa verst á vinnumarkaðanum í dag, sem hafa minnsta menntun. Atvinnuleysi er tiltölulega nýtt fyrirbæri hér a.m.k. þegar litið er til þriggja síðustu áratuga en afleiðingar þess eru margvísleg-- ar, ef það verður langvarandi. Hans Skov Christensen lýsti því með þessum orðum í samtalinu við Morgunblaðið: „Við stöndum nú uppi með ungt fólk, sem er af annarri kynslóð atvinnulausra. Með öðrum orðum þá er það at- vinnulaust, er börn atvinnulausra og hefur alizt upp í atvinnuleysis- menningu með tilheyrandi lifnað- arháttum. Þessu höfum við ekki efni á lengur. Skattaokið er þungt, en samt er opinberi geirinn ekki sérlega stór í Danmörku. Skólar og sjúkrahús eru í niður- níðslu af því peningarnir fara í bótakerfið. Önnur hlið þessa kerf- is er svo, að fólk hefur komizt upp á að hafa bætur, en drýgja þær með vinnu, sem ekki er gefin upp til skatts. Með öðrum orðum, þá er kerfið hið ábatavænlegasta fyrir þá, sem kunna að nota sér það, en brýtur um leið niður allt siðferði. Þetta gat gengið í ein- hvern tíma en ekki lengur. Við erum ekki svo sterkir á siðferðis- svellinu að við þolum slíkar freist- ingar án þess að misnota þær.“ Er ekki alveg ljóst, að við þurf- um að koma í veg fyrir að svona ástand skapist hér? ÍGREINsem • Sigrún Dav- íðsdóttir ritar í Morg- unblaðið 9. ágúst ’95, segir m.a.: „í Bretlandi hefur und- aitfarin ár geisað hálfgert ljóðafár eftir margra ára áhugaleysi. Útgáfufyrirtæki gleðjast yfir vaxandi sölu og lestri Ijóðabóka, einkum meðal ungs fóíks. Upplestrar með listrænu ívafi glæða áhugann.“ Ég hef víða lesið upp erlendis á undanfömum misserum og áram og kynnzt þessum mikla áhuga af eigin raun; bæði víða í Noregi, Þýzkalandi, Frakklandi, Gautaborg, New York — og þá ekki sízt í Bretlandi. Allsstaðar hefur verið harla ánægjulegt að lesa ljóðin; ekkisízt í Barbican Centre og Poetry Society í Lund- únum, Colchester, Cambridge, háskólanum í Kent, Kantaraborg og Durham-háskóla. Allsstaðar áhugasamt fólk *og þakklátt; áhuginn á íslandi og arfleifð okk- ar einstakur og uppörvandi. Það er augljóst ljóð eiga sterk- ari ítök í fólki en maður hefði ætlað að óreyndu. Aðvísu verð ég að viðurkenna ég hef aldrei þurft sem ljóðskáld að kvarta í þessum efnum svo vel sem Almenna bóka- félagið kom ljóðabókum mínum á framfæri á sínum tíma, eða áður- en krakkið mikla varð og þetta bijóst borgaralegrar menningar fékk þau svöðusár sem um mun- aði. En ég hef haldið að ljóð væra á undanhaldi fyrir skemmtiiðnað- inum. Nú kemur það aftur á móti í ljós í nýlegri og stórmerkri könn- un sem gerð var í Bandaríkjunum að ljóðið virðist halda velli — og vel það. Nær annar- hver Bandaríkjamað- ur les ljóð samkvæmt þessari könnun og milljónir Bandaríkja- manna kaupa bækur á hveiju ári fyrir meira en 4.000 krónur, en íslend- ingar standa sig þó miklu betur í þessum efnum og er það raunar augljóst ef litið er á neyzlukönnun Félagsvísindastofnunar sem gerð var í ágúst 1994. Þar segir að 85,6% aðspurðra fullyrði þeir lesi bækur, en einungis 14,4% svara því neitandi. Þá segjast svarendur lesa u.þ.b. eina bók á mánuði að meðaltali og keyptu milli fímm og sex bækur næstu tólf mánuði á undan könnuninni. Ekki er hægt að segja annað en það sé nokkuð athyglisverð niðurstaða. Samkvæmt bandarísku könnun- inni sem birt var í Time 6. febr- úar ’95 höfðu 62% aðspurðra lesið skáldsögu á árinu og 46% ljóð, en 39% farið í leikhús og 36% á listasafn. En einungis 15% höfðu skoðað klámmiðla. Mikill meiri- hluti Bandaríkjamanna hefur áhyggjur af menntunarástandinu óg mættum við svo sannarlega einnig hafa áhyggjur af því, svo mjög sem íslenzkukunnáttu hefur hrakað á síðarihluta aldarinnar. Við megum raunar þakka fyrir ef íslenzkan heldur velli einsog horfir. í ÞRIÐJA KAFLA Walden • gagnrýnir Thoreau menn- ingarástand bæjarfélags síns, Concord. Hann segir þar séu ekki lesnar góðar bækur — og alls ekki sígild verk. Þar mundu þó allir beygja sig niður eftir silfur- dal. En í þessum bókum séu gull- in orð og engum detti í hug að beygja sig eftir þeim. Hann hafn- ar því að góðar bækur geti verið leiðinlegar. Segir að ekki séu allar bækur jafnleiðinlegar og lesendur þeirra. VIÐ EIGUM AÐ LESA •jörðina einsog sígild verk; hún er einsog þau, gömul og gef- andi. Það gerði Thoreau í Walden- skógi. Hugmyndafræðingar á miðöldum töldu sköpunarverkið fyrri bók Guðs. Síðari bók hans væri Biblían. Sögðu hún væri eins- konar skýringar við fyrri bókina. Kalvín sagði ómögulegt væri að skilja sköpunarverkið án Biblíunn- ar. Hún væri einskonar stækkun- argler sem skýrði sköpunarverið. Og þannig var litið á náttúruna um og eftir daga Dantes. Lýðurinn í Grikklandi og Róma- veldi las ekki þau sígildu verk sem þá vora til. Hann skorti tungutak til að skilja þau. Við eigum ekki að lesa jörðina einsog nánast ólæs lýður fomaldar umgekkst klassík- ina. Við eigum að hafa hana í fylgd með okkur, geyma hana á dýrmætum stað einsog Alexander mikli sem hafði Illiónskviðu með sér á löngum 'herferðum og lét gæta hennar vandlega enda var hann lærisveinn Aristótelesar að sagt er og kunni að meta slík verk. Klassísk rit era einsog nýr morgunn og náttúran veitir okkur einnig unað og fegurð slíkra morgna. Thoreau naut þeirra ríku- lega í skóginum í Walden. M (meira næsta sunnudag) HELGI spjall 4- MORGUNBLAÐIÐ MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. SEPTEMBER 1995 27 PÓLITÍSKA ANDRÚMIÐ í landinu hefur gjör- breytzt á einni viku. Frá því að kosningum lauk og núverandi ríkisstjórn var mynduð má segja, að ríkt hafi pólitískur friður. Hin nýja ríkisstjórn hefur haft hægt um sig og stjórnarandstöðuflokk- amir hafa leitað eftir fótfestu, sem þeir hafa ekki fundið enn sem komið er. Nú ríkir ekki lengur pólitískur friður og ríkis- stjórn Sjálfstæðisflokks og Framsóknar- flokks stendur frammi fyrir hugsanlegum átökum við verkalýðshreyfinguna, sem minnir um sumt á upphaf hinna hörðu átaka á milli sömu aðila veturinn og vor- ið 1978. Kveikjan að þessum breyttu viðhorfum er að sjálfsögðu úrskurður Kjaradóms, sem birtur var fyrir rúmri viku um launa- kjör þingmanna, ráðherra og æðstu emb- ættismanna svo og ákvörðun forsætis- nefndar Alþingis um fyrirkomulag á kostnaðargreiðslum til alþingismanna. Á margan hátt hefur ákvörðun forsætis- nefndar þingsins vakið meiri reiði en úr- skurður Kjaradóms, þótt ákvarðanir beggja aðila eigi hlut að máli. Forystumenn verkalýðshreyfíngarinn- ar hafa brugðizt hart við. Mikill fjöldi fólks sótti útifundi í Reykjavík, á Akur- eyri og í Vestmannaeyjum sl. fímmtudag. Þar voru samþykktar ályktanir, þar sem þess var krafízt, að hækkanir á launum fyrrnefndra aðila yrðu teknar til baka og að þeir fengju sömu 2700 krónur og sam- ið var um á hinum almenna markaði í febrúarmánuði sl. Ella yrðu öll laun hækk- uð um sömu prósentutölu og ráðherrar, þingmenn og æðstu embættismenn hefðu fengið. Jafnframt hafa forystumenn verkalýðshreyfingarinnar gefið til kynna, að þeir mundu stefna á riftun samninga á haustmánuðum. Til þess að skilja þessa hörðu afstöðu verkalýðshreyfíngarinnar er nauðsynlegt að hafa forsöguna í huga. Haustið 1989 hófust óformleg samtöl á milli Ásmundar Stefánssonar, sem þá var forseti ASÍ, Guðmundur J. Guðmundssonar, formanns Dagsbrúnar, sem þá var einnig formaður Verkamannasambands íslands og Einars Odds Kristjánssonar, sem þá var formað- ur Vinnuveitendasambands íslands. Þau samtöl leiddu til þess, að þáttaskil urðu í efnahagsmálum þjóðarinnar með kjara- samningunum í febrúar 1990. Þeir samn- ingar brutu verðbólguna á bak aftur. Allt frá dögum vinstri stjórnarinnar, sem tók við völdum sumarið 1971, hafði ríkt óðaverðbólga, sem engri ríkisstjórn hafði tekizt að stöðva. Það tókst hins vegar að leggja grann að stöðvun verðbólgunn- ar með samningunum 1990 og aftur um tveimur árum síðar. Þessir kjarasamning- ar ásamt minnkandi verðbólgu í nálægum löndum, efnahagssamdrætti bæði hér og þar, og aðgerðum ríkisstjórna á þessu tímabili hafa tryggt þann stöðugleika, sem ríkt hefur í efnahags- og atvinnumál- um á þessum áratug. Margir höfðu áhyggjur af því, að ekki mundi takast að ná áþekkum kjarasamn- ingum í þeim samningaviðræðum, sem stóðu yfir snemma á þessu ári. Það var þess vegna mikið gleðiefni að það skyldi takast. Forystumenn verkalýðshreyfing- arinnar verða ekki sakaðir um það ábyrgðarleysi, sem þeir sýndu á áram áður. I hveijum kjarasamningum á fætur öðrum frá því í ársbyijun 1990 hafa þeir að lokum verið tilbúnir til að gerá samn- inga, sem hafa tryggt áframhaldandi stöðugleika og lága verðbólgu. Það er með þessa forsögu í huga, sem þeir telja sig illa svikna með ákvörðunum Kjaradóms og forsætisnefndar Alþingis og raunar einnig að einhveiju leyti af þeim samningum, sem síðar vora gerðir m.a. af hálfu ríkisins og af þessum sökum eru viðbrögð þeirra svo harkaleg, sem raun ber vitni. Hins vegar er erfitt að sjá á hvaða forsendum þeir hyggjast rifta samningum í haust. Kjarasamningarnir sjálfir gera ráð fyrir, að sérstök launa- nefnd skipuð fulltrúum frá verkalýðsfé- lögum og vinnuveitendum fylgist með framvindu mála og að hvorum aðila um sig sé heimilt að segja samningum laus- um, ef marktæk frávik hafi orðið frá þeim forsendum, sem lágu til grundvallar samningunum skv. 14. grein þeirra en þar segir m.a.: „Forsenda samnings þessa er yfirlýsing ríkisstjórnarinnar, sem fylgir samningi þessum. Þá er jafnframt á því byggt, að verðlagsþróun á samningstímanum í heild verði áþekk því, sem gerist í helztu sam- keppnislöndum, þannig að stöðugleikinn í efnahagslífínu verði tryggður.” Samkvæmt þeim tölum, sem fram hafa komið um verðlagsþróun hér og annars staðar verður ekki séð að þessar forsend- ur kjarasamninganna séu að bresta. Þórð- ur Friðjónsson, forstjóri Þjóðhagsstofnun- ar benti á í Morgunblaðinu sl. miðviku- dag, að verðbólgan hefði numið um 1,8% á síðustu tólf mánuðum en verðlagsbreyt- ingar í nálægum löndum hafí verið 2-2,5%. Miðað við þær tölur verður ekki séð, hvernig verkalýðshreyfingin á að geta sagt samningum upp. Þess vegna m.a. vakti ályktun framkvæmdastjórnar Vinnuveitendasambands íslands, sem gerð var sl. þriðjudag og birt hér í blað- inu sl. miðvikudag, athygli en þar er sagt, að „forsendur gildandi kjarasamninga (kunni) að bresta“. í ályktun VSÍ er bent á, að verðlagshækkanir á síðustu þremur mánuðum svari til ríflega 4% verðbólgu á heilu ári og síðan sjegir: „Stærsti hluti þessa stafar af stórfeildum hækkunum á verðlagi landbúnaðarvara, sem skýra lið- lega 2/3 hluta allrar verðlagshækkunar- innar á þessu tímabili. Þessi verðþróun er fullkomlega úr takti við aðra verð- myndun í landinu og, verður ekki skýrð með öðra en þeim sérstöku samkeppnisað- stæðum, sem stjórnvöld hafa skapað inn- lendri búvöruframleiðslu." Morgunblaðið bað Þórarin V. Þórarins- son, framkvæmdastjóra VSÍ, að rökstyðja þá skoðun samtakanna, að forsendur kjarasamninganna kunni að bresta í ljósi þeirra upplýsinga, sem komið höfðu frá forstjóra Þjóðhagsstofnunar. Hann svar- aði þeirri spumingu með eftirfarandi hætti hér í blaðinu í gær, föstudag:„Ef það er varanleg breyting að verðlag hækki um 0,3%-0,4% í hveijum mánuði þá er hægt að fara að leiða að því rök, að verð- bólga hér á landi sé ekki sambærileg við það, sem gerist í nálægum löndum en forsenda kjarasamninganna er sú,, að verðbólga hér verði sambærileg og í ná- lægum löndum. Þar eram við kannski að tala um 2,5%-3,5%.“ Til rökstuðnings þessum áhyggjum VSÍ segir framkvæmdastjóri samtakanna: „Við höfum miklar áhyggjur af því, þegar landbúnaðarverðið fer svona upp, vegna þess, að annað verðlag hefur tilhneigingu til að fylgja á eftir . . . Við höfum líka miklar áhyggjur af þeirri hækkunar- skriðu, sem okkur sýnist, að sveitarfélög- in undir forystu Reykjavíkurborgar séu að hella fram og horfum á það í undran, að hvorki fulltrúar meirihluta eða minni- hluta í borgarstjórn Reykjavíkur ræða um hagræðingu, útboð á rekstrarverkefnum eða annað, sem gæti orðið til þess að lækka kostnað við þjónustu til að mynda Strætisvagna Reykjavíkur." Þótt erfitt hafí verið að sjá, hvernig verkalýðsfélögin gætu rift samningum með hliðsjón af ákvæðum þeirra og verð- lagsþróun í landinu breytir það auðvitað miklu fyrir verkalýðshreyfínguna, að hinn samningsaðilinn skuli einnig telja, að for- sendur samninganna kunni að vera að bresta. REYKJAVIKURBREF Laugardagur 16. september Hversu sanngjörn er gagnrýn- in? Þegar horft er til þeirra alvarlegu og víðtæku afleiðinga, sem úrskurður Kjaradóms og ákvörðun forsætis- nefndar Alþingis um kostnaðar- greiðslur kunna að hafa á þróun efna- hags- og atvinnumála og stöðugt verðlag er eðlilegt að spyija hversu sanngjörn sú gagnrýni er, sem beint hefur verið að ráðherrum, þingmönnum og æðstu emb- ættismönnum af þessu tilefni. Morgunblaðið hefur kannað réttmæti þeirra fullyrðinga, sem settar hafa verið fram þess efnis, að launakjör þingmanna hafi ekki batnað meira en launþega al- mennt frá árinu 1989 og í ljós kom, að þessi fullyrðing er rétt eins og sjá mátti hér í blaðinu í gær, föstudag. Frá 1. maí 1989 og fram í september á þessu ári hefur launavísitalan hækkað um 31,8%. Launavísitalan á að mæla meðallaunaþró- un í landinu. Á sama tíma hefur þingfar- arkaup hækkað um 30,7%. Þetta þýðir að launahækkun þingmanna á því tíma- bili, sem gert hefur verið að umtalsefni í þessu Reykjavíkurbréfi er heldur lægri en sem nemur meðallaunahækkunum í landinu. Hins vegar kemur einnig í ljós, að laun ráðherra hafa hækkað talsvert umfram þessa meðallaunahækkun eða um 42,2% og ekki óeðlilegt að menn velti því fyrir sér, hvers vegna launakjör ráðherra hækka svo mjög umfram laun þingmanna. í þessu sambandi er ekki úr vegi að nefna athugun Morgunblaðsins á raun- verulegum kjörum ráðherra og þing- manna, en niðurstöður þeirrar athugunar vora birtar hér í blaðinu í gær föstudag. Þar voru lögð til grundvallar bein laun ráðherra og þingmanna en jafnframt voru lífeyrisréttindi þessara aðila metin til launa svo og bifreiðahlunnindi þeirra. Þótt lífeyrisréttindi séu launakjör, sem ekki koma til útborgunar fyrr en síðar er eðlilegt að reikna þau með vegna þess, að þetta eru þau heildarkjör, sem þjóðin býður þessum sérstöku trúnaðarmönnum sínum og koma úr vösum skattgreiðenda, þótt sumt greiðist ekki fyrr en löngu síðar. Þegar launakjör ráðherra eru reiknuð með þessum hætti nema þau a.m.k. 706 þúsund krónum á mánuði og ef 40 þús- und króna kostnaðargreiðslu, sem forsæt- isnefnd Alþingis hefur ákveðið að skuli einnig ganga til þeirra er bætt við og hún uppreiknuð sem brúttólaun, nema launa- kjör ráðherra á mánuði 755 þúsund krón- um. Rökin fyrir því, að bæta 40 þúsund krónunum við era einfaldlega þau, að þeim er ætlað að greiða kostnað þing- manna, sem telja verður víst, að ráðuneyt- in greiði fyrir ráðherra að langmestu leyti. I þessari heildarapphæð eru lífeyris- réttindi ráðherra metin sem 276.500 krónur á mánuði. Vel má vera, að ein- hver ágreiningur geti verið um þá tölu en á móti kemur hitt að í þessum útreikn- ingum eru bifreiðahlunnindi ráðherra metin skv. þeim ákvörðunum, sem teknar hafa verið um að meta þau með allt öðr- um hætti en almennt gerist, þegar vinnu- veitandi leggur starfsmanni til bifreið. Samkvæmt þessum útreikningum nema heildarkjör almennra þingmanna um 280 þúsund krónum á mánuði en ákveðnir embættismenn þingsins geta komizt upp í um 365 þúsund krónur á mánuði. Þetta eru auðvitað aðrar tölur en almennt er rætt um, þegar fjallað er um launakjör þingmanna og ráðherra og mun nær þeim tölum, sem fram hafa komið í fjölmiðlum um launakjör æðstu stjórnenda stórra fyrirtækja. Á hinn bóg- inn er ljóst, að sérstök lífeyrisréttindi vega mjög þungt í þessum heildartölum. Þegar litið er til hækkunar þingfarar- kaups frá 1. maí 1989 og til þessa dags er ljóst, að þingmenn hafa ekki fengið beina kauphækkun umfram aðra laun þega. Hins vegar er ljóst, að breytingar á þingfararkaupi koma sjaldnar og þess vegna í stærri stökkum en á hinum al- menna vinnumarkaði og það er m.a. eitt af því, sem veldur óánægju. Alla vega er ekki sanngjarnt að gagnrýna þingmenn á þeirri forsendu, að þeir hafi fengið bein- ar launahækkanir umfram aðra. Enda er það svo, að gagnrýni almenn- ings og verkalýðsfélaganna sérstaklega hefur ekki sízt beinzt að ákvörðunum forsætisnefndar Alþingis um kostnaðar- greiðslur. Og þá alveg sérstaklega að greiða þingmönnum og ráðherrum fasta upphæð á mánuði sem er framtalsskyld en skattfijáls og að þessir aðilar þurfi ekki að leggja fram reikninga á móti til þess að sanna gagnvart skattayfírvöldum að peningarnir hafí farið í kostnað. Nú er öllum þeim, sem fylgzt hafa með störfum þingmanna úr einhverri nálægð ljóst, að þeir hafa ekki verið ofhaldnir í launum. Raunar er merkilegt að fylgjast með því hvað framkvæmdavaldið hefur búið vel að ýmsum háttsettari embættis- mönnum sínum bæði í launum og starfs- aðstöðu á sama tíma og öll starfsaðstaða alþingismanna hefur verið með þeim hætti, að aðrir mundu tæpast hafa látið bjóða sér slíkt. Það hefur þurft að fara töluvert langt niður í metorðastigann í embættismannakerfinu til þess að fínna sambærilega starfsaðstöðu og þingmenn hafa búið við. Morgunblaðið hefur áður lýst þeirri skoðun, að æðstu embættismenn Alþingis ættu að búa við sömu starfsskilyrði og ráðherrar bæði í launum og öðrum aðbún- aði. Framkvæmdavaldið sækir umboð sitt til Alþingis en ekki öfugt. Það er alveg ljóst, að þingmenn hafa margvíslegan kostnað af starfi sínu, sem aðrir hafa ekki. Sumir þeirra halda tvö heimili. Ef þingmaður landsbyggðarkjördæmis flytur á höfuðborgarsvæðið vegna þess, að þar starfar hann meirihluta ársins, liggur hann undir stöðugri gagnrýni frá kjósend- um sínum fyrir að hafa flutt á brott. Þess vegna reyna sumir þingmenn að halda uppi tveimur heimilum. Allir þekkja kostnað við eitt heimili, hvað þá tvö! Það er því ekkert óeðlilegt við það, að þing- menn, sem halda tvö heimili fái greiddan kostnað við annað þeirra. Þá er alveg ljóst, að mikil krafa er gerð til þingmanna um að heimsækja kjördæmi sín allt árið um kring. Um leið og þeir slaka á í þeim efnum liggja þeir undir gagnrýni heima fyrir að þeir sjáist aldrei í kjördæminu. Ferðalög um kjör- dæmin kosta hins vegar umtalsverða pen- inga. Flestir landsmenn þekkja hvað það kostar að ferðast um ísland að sumar- lagi. Þingmenn hafa nákvæmlega sama kostnað af ferðalögum sínum. Það er áreiðanlega liðin tíð að langmestu leyti, að þeir geti ætlast til að kjósendur þeirra hýsi þá á ferðum um kjördæmin eins og áður tíðkaðist. Þess vegna er ekkert óeðli- legt við það, að þingmenn fái ferðakostn- að greiddan, hvort sem er vegna almennr- ar yfirreiðar um kjördæmin eða til að sækja sérstaka fundi í kjördæminu. Forsvarsmenn sveitarfélaga, fyrirtækja og margvíslegrar félagsstarfsemi fara í tíðar ferðir til Reykjavíkur til að reka ýmis erindi. Það fer tæpast á milli mála, að til þess er ætlast, að þingmenn sinni þessu fólki með einhveijum hætti og hafi þess vegna einhvern risnukostnað af þess- um sökum. Það er ekki óeðlilegt að slíkur kostnaður sé endurgreiddur. Flest af því, sem hér hefur verið nefnt á við um þingmenn landsbyggðarkjör dæma enda eru kostnaðargreiðslur til þeirra hærri en til þingmanna Reykjavík- ur- og Reykjaneskjördæma. Vilji menn skoða þessi mál af sann- girni er þess vegna hvorki hægt að halda því fram, að almennir þingmenn hafi fengið meiri launahækkanir en launþegar almennt frá 1. maí 1989, né heldur er hægt að halda því fram, að óeðlilegt sé að þingið greiði umræddan kostnað fyrir Dingmenn. Ef slíkt væri talið óeðlilegt jafngilti það ákvörðun um, að þeir einir gætu gegnt þingmennsku, sem væra vel efnum búnir. Það eru hins vegar aðrir jættir í ákvörðun forsætisnefndarinnar sem eru gagnrýnisverðir. Skattameð- ferðin Grundvallarmistök Alþingis eru þau að ætlast til þess, að almennir skatt- greiðendur taki því með þegjandi þögninni, að ráðherrar og íingmenn fái aðra skattameðferð en skattgreiðendur almennt. Og það er fyrst og fremst sá þáttur málsins, sem veldur Jeirri miklu gagnrýni, sem upp er komin. Það geta verið rök fyrir því að greiða jingmönnum ákveðna peningaupphæð í mánuði hveijum til að standa undir marg- víslegum kostnaði, þótt rökin fyrir því að láta sömu upphæð ganga til ráðherra séu ekki jafn augljós, vegna þess að þeir kostnaðarþættir, sem nefndir hafa verið í þessu sambandi eru áreiðanlega að lang- mestu leyti greiddir fyrir þá af ráðuneyt- unum. Það era hins vegar engin rök fyr- ir því, að þeir þurfí ekki að gera skattayf- irvöldum grein fyrir þessum kostnaði. Víða um lönd gera skattayfírvöld mjög ákveðnar kröfur um að gerð sé grein fyrir kostnaði, sem fyrirtæki greiða fyrir starfsmenn sína og þá ekki sízt ferða- kostnaði. Starfsmenn einkafýrirtækja hér á landi, sem fá greiddan svonefndan bif- reiðastyrk verða t.d. að halda sérstakt akstursbókhald til þess að fá þann kostn- að dreginn frá skatti. Með sama hætti og það geta vel verið rök fyrir því að greiða þingmönnum og jafnvel ráðherram ákveðna krónutölu á mánuði til að standa undir ákveðnum kostnaði er eðlilegt og réttmætt að gera þá kröfu á móti, að þeir leggi fram með skattskýrslu sinni yfirlit yfir þann kostn- að, sem þeir hafa greitt með þessum pen- ingum. í raun og veru á hið sama við um al- mennan ferðakostnað, hvort sem um er að ræða innanlands eða erlendis. Morgun- blaðið hefur áður gagnrýnt dagpeninga- greiðslur til ráðherra og maka þeirra á ferðalögum erlendis, þar sem þessir aðilar fá umtalsverða dagpeninga, þegar kostn- aður er að langmestu leyti greiddur þar fyrir utan. Þessar dagpeningagreiðslur geta hins vegar verið réttlætanlegar í einhveijum tilvikum, ef á móti kemur krafa um að lagt sé fram yfírlit um hvaða kostnaður hefur verið greiddur með þess um peningum og annað þá skattlagt. Þingmenn og ráðherrar eiga að búa við viðunandi launakjör og það er alltaf vondur tími til að leiðrétta það, sem úr- skeiðis kann að hafa farið í þeim efnum. En það er auðvitað betri tími til þess í efnahagsuppsveiflu en í samdrætti eins og var 1992. En þeir eiga líka að sitja við sama borð og aðrir landsmenn í skattalegu tilliti. Það er fráleitt af þessum aðilum að ganga á undan og gefa það fordæmi, að einhveijir hópar í þjóðfélag- inu geti búið við aðra skattameðferð en landsmenn almennt. Forsætisnefnd Alþingis og formenn þingflokka hafa setið á fundum og fjallað um viðbrögð við þeirri hörðu gagnrýni sem komið hefur fram. Þetta mál má ekki verða til þess að hleypa hér öllu í bál og brand. Skattalegt jafnræði á öllum sviðum er áreiðanlega lykillinn að lausn þess og þá er sjálfsagt að fjalla ekki ein- ungis þær kostnaðargreiðslur, sem mest hafa verið ræddar að undanförnu heldur einnig aðrar kostnaðargreiðslur, sem umdeildar hafa verið, svo og skattameð ferð t.d. bifreiðahlunninda en ívilnanir þeim efnum snúa ekki einungis að stjórn málamönnum heldur einnig að öllum þeim, sem hafa afnot af bílum í eigum fyrirtækja og félagasamtaka. „Frá 1. maí 1989 og fram í septem- ber á þessu ári hefur launavísi- talan hækkað um 31,8%. Launavísi- talan á að mæla meðallaunaþróun í landinu. A sama tíma hefur þing- fararkaup hækk- að um 30,7%. Þetta þýðir að launahækkun þingmanna á því tímabili, sem gert hefur verið að umtalsefni í þessu Reykjavíkurbréfi, er heldur lægri en sem nemur með- allaunahækkun- um í landinu.“

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.