Morgunblaðið - 10.05.1998, Blaðsíða 34

34 SUNNUDAGUR 10. MAÍ 1998
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
ENDURREISA BER STOFN
ÞIN GVALL AURRIÐ AN S
LöGÐ hefur verið fram á Alþingi
þingsályktun af þingmönnunum
Óssuri Skarphéðinssyni, Guðna
Ágústssyni og Ama M. Mathiesen
um að endurreisa stofna Þing-
- vallaurriðans. Þingsályktunin felur
í sér að efla og vemda hinn sérís-
lenska ísaldarstofn Þingvallaurrið-
ans.
Loksins hafa augu manna opnast
fyrir því að Þingvallaurriðinn er í
útrýmingarhættu verði ekkert að
gert til að byggja stofninn upp og
þar með eitt af séreinkennum
Þingvallasvæðisins.
Þingvallavatn verður aldrei samt
fyrr en búið er að endurreisa því
sem næst í fyrri stofnstærð þennan
séríslenska urriðastofn, sem synti
fyrrum jafnvel í torfum með
strandlengju Þingvallavatns og þar
inn á milU feiknstórir og silfur-
bjartir urriðar.
Ekki er lengur þráttað um þá
staðreynd að í Þingvallavatni var
mikið magn af stórarriða og jafn-
framt talið fulivíst að urriðastofn-
inn hafi haldið uppi vissu jafnvægi
á murtustofni vatnsins.
Sérstæð hegðun murtunnar er
talin hafa markast af þessari miklu
urriðagengd, það er með torfu-
myndun, til að verjast þessum öfl-
uga og útsjónarsama miðherja
vatnsins, sem sótti stærstan hluta
fæðu sinnar í murtustofninn.
Ekki er til staðar óyggjandi svar
við hrani á murtustofni Þingvalla-
vatns árið 1986, þrátt fyrir að bent
hafi verið á að hugsanlega hafi
stofninn verið orðinn of stór og
fæðu því skort.
Jafhframt hefur verið bent á
ýmsa aðra þætti sem gætu hafa
raskað aðalfæðustofni murtunnar
og jafnvel öðra lífríki vatnsins. Öll
breyting í vötnum getur haft alvar-
legar afleiðingar á lífríki vatna og
oft þarf ekki mikið til eftir því sem
vísindamenn segja.
Alkunnugt er með hinar miklu
yfirborðssveiflur í Þingvallavatni
nú til síðustu ára sem og breytt
framrennsli. Jafnframt koma ýms-
ir aðrir þættir þar einnig til greina
eins og fyrr er getið.
Þegar Steingrímsstöð var byggð
var sá skilningur og þekking, sem
nú er almenn, ekki til staðar, það
er varðandi ýmsa þætti er varða
lífríki og náttúravemd.
Staðkunnugir menn, til dæmis
hinir miklu fræði- og veiðimenn í
Kaldárhöfða og fleiri bændur við
vatnið, bentu á, þegar verið var að
undirbúa byggingu Steingríms-
stöðvar og stíflugarðinn við Efra-
Sog, að slík fi-amkvæmd hefði í för
með sér eyðileggingu á aðalhrygn-
ingarstöð Þingvallaurriðans.
Þessir framsýnu bændur fengu
ekki áheym sem skyldi og því fór
þessi sérstæði veiðistaður við Efra-
Sog sem og hrygningarstöð undir
steinsteypu og annað jarðrask,
sem framkvæmdunum fylgdi.
Það færðist því mikill dapurleiki
yfir þá félaga sem þá vissu að aðal-
hrygningarslóð stórurriðans var
þar með eyðilögð og jafnframt dag-
ar Þingvallaurriðans, sem hélt sig
við Efra-Sog og víðar, yrði ekkert
að gert til að spoma við þessari
miklu röskun. Framkvæmdaaðilar
viriguninnar hafa sjálfsagt ályktað
■ sem svo að Þingvallavatn væri stórt
og því næg svæði fyrir urriðann
sem og aðrar hrygningarstöðvar til
staðar í vatninu og því þyrfti ekki að
hafa áhyggjur af þessari fram-
kvæmd. Að vísu er mér kunnugt um
nokkra aðra staði í Þingvallavatni,
þar sem urriði hrygndi fyrrum og
þá einna helst á grunnsævi.
Þingvallasvæðið verður
aldrei samt, segir
Omar G. Jónsson, fyrr
en búið er að endur-
reisa hinn séríslenska
stórurriðastofn, sem
vatnið geymdi.
Við miklar yfirborðssveiflur í
vatninu til margra ára fóra þessar
hrygningarstöðvar því sem næst á
þurrt ár eftir ár og þar með sú von
að þar héldust við staðbundnir ur-
riðastofnar.
Hefðu þessar yfirborðssveiflur
ekki verið í vatninu má ætla að
staðbundnu stofnamir hefðu haldið
velli, a.m.k. þeir stofn-
ar sem ekki áttu líf sitt
undir afkomu í ánum
umhverfis vatnið. Með
tilkomu stórs stofns
minks á Þingvalla-
svæðinu hafa hrygn-
ingarstöðvar í ánum
einnig brostið, þar sem
minkurinn hefur drep-
ið og étið upp að mestu
þá seiðastofna.
Samhliða nefndum
yfirborðssveiflum í
vatninu fóra bleikju-
stofnar vatnsins ört
þverrandi.
Því er augljóst að
þetta mikla hran á
fiskstofnum Þingvallavatns hefur
einnig haft mikil áhrif á afkomu
bænda við vatnið samhliða hrani á
mörkuðum t.d. varðandi murtu,
sem búið var að afla
með miklum tilkostn-
aði til margra ára.
Hvað er þá tö ráða
tö að endurvekja hinn
séríslenska stórarriða-
stofn sem og annað
jafnvægi á lífríki Þing-
vaöavatns? Ég tel að
fyrir það fyrsta þurfi
að spoma við því með
öllum ráðum að miklar
yfirborðssveiflur eigi
sér stað í vatninu, nú
þegar lífríki vatnsins
virðist vera að ná sér
aftur á strik, sem ég tel
vera vegna þess að á
síðustu áram hefur yf-
irborði vatnsins verið haldið mun
stöðugra en áður var. Því ber ég
veralegan ugg til þess þegar farið
verður að keyra Sogsvirkjanir aft-
AXEL Jónsson, einn þekktasti urriðaveiðimaðurinn við Þingvallavatn.
TVEIR 14 og 16 punda Þingvallaurriðar sem Axel veiddi síðla hausts á djúpmiðum.
Ómar G.
Jónsson
ur með fullum afköstum eftir gagn-
gerar endurbætur á sl. tveimur ár-
um.
Það má vera að þessar áhyggjur
mínar séu ástæðulausar, að ný
tækni og meiri kunnátta komi í veg
fyrir að miklar yfirborðssveiflur
geti átt sér stað í Þingvallavatni og
Soginu á komandi áram.
Jafnframt þarf að hafa sérstakar
gætur á öllu framrennsli í vatnið,
sem þangað á greiða leið gegnum
gljúpt hraun og jarðveg sem um-
lykur það að stóram hluta.
Eins og fyrr er getið er hin
minnsta breyting sögð geta haft
skaðleg áhrif og jafnvel eyðilagt líf-
ríki vatna, þótt stór séu. Eigi að
vernda Þingvallasvæðið fyrir frek-
ari röskun en orðið er þarf jafn-
framt að hafa gætur á stóraukinni
umferð um það, sem og varðandi
framkvæmdir og að svæðið verði
betur búið undir þá umferð, sem
það er talið þola í reynd. Svæði
sem þetta er takmörkunum háð,
eigi það að haldast í núverandi
mynd eða í betra ástandi.
Þingvaöasvæðið verði búið undir
að sem flestir geti notið þess án
aukins átroðnings, t.d. með því að
lagt verði bundið sötlag á veginn
umhverfis vatnið með útsýnisstæð-
um, þar sem yfirsýn er góð.
Skoðun mín er sú að endurvekja
megi á löngum tíma staðbundna
stofna Þingvaöaurriðans með
stöðugra yfirborði í vatninu.
Jafnframt þarf að vemda með
öllum ráðum þær hrygningarstöðv-
ar sem til staðar era á grannsævi,
svo framarlega sem riðmöl og aðr-
ar aðstæður hafa ekki raskast við
ísa- og öldurót, þegar hvað lægst
var í vatninu.
Hugsanlega má gera breytingar
á stíflunni við Efra-Sog og hleypa
vatni um gljúfrið og lagfæra botn-
inn fyrir ofan stífluna með tilliti til
hrygningarsvæðis og endurvekja
þannig hluta af hinni fomu aðal-
hrygningarstöð Þingvaöaurriðans.
Að mörgu þarf að gæta í þessu
sambandi, t.d. varðandi botnlokur
á stíflunni o.fl.
Jafnframt þarf að vemda urriða-
stofninn í fyrstu fyrir of mikilö
ásókn, komist stofninn aftur á
skrið. Leggja þarf áherslu á að
veiða árvíst mink á svæðinu, sem
er mjög skæður að éta upp seiði í
ánum og er jafnframt mikill skað-
valdur öllu fiiglaöfi við Þingvalla-
vatn og reyndar á Þingvallasvæð-
inu öllu.
Gæta þarf að öllu framrennsö í
vatnið og bæta úr þar sem þess er
þörf.
Kanna þarf hvort hægt sé að
koma upp ötlum klakstöðvum við
vatnið og koma þannig staðbundn-
um urriðastofnum af stað og laga
þá að sínu heimasvæði og hrygn-
ingarslóð.
Vísi að klaki var komið á legg
um 1990 og fyrr, en þrátt fyrir mis-
jafnar skoðanir manna varðandi
þann þátt vora þau seiði sem
sleppt var í vatnið vorið 1992 ein-
göngu úr Þingvadaurriða og til-
raunin gerð undir ströngu eftiröti
fískifræðinga.
Hvort sú aðferð sem þá var við-
höfð hentar eða er æskdeg skal ég
ekki dæma um, en ég tel þó heppi-
legra að farið verði út í klak og eldi
á urriðaseiðum úr Þingvaöaurriða,
og það verði gert við vatnið og með
mikidi aðgæslu.
Það virðist ekki þurfa miklar
framkvæmdir tö varðandi klak og
eldi urriðaseiða, eftir að hafa lesið
og heyrt um aðferð og góðan ár-
angur Þingvallaklerks varðandi
það fyrr á öldum. Yfirmenn Lands-
virkjunar gáfu góð orð á fundi sem
ég sat fyrir nokkram áram að
stuðla að endurreisn Þingvallaur-
riðans og vænti ég þess að sá vilji
sé enn tö staðar.
Þras og þrætur um þann skaða
sem orðinn er þarf að leggja til
hliðar. Heldur skal viðurkenna
staðreyndir og úr að bæta eftir því
sem hægt er, því til mikils er að
vinna.
Eins og ég hef áður getið hafa
bændur við Þingvadavatn orðið