Morgunblaðið - 10.05.1998, Blaðsíða 50

50 SUNNUDAGUR 10. MAÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
HUGVEKJA
I DAG
„Heilög geymið
Islands vé“
s
I hugvekju þessa sunnudags segir sr.
Heimir Steinsson m.a.: Reiturinn er
minningarmark um stofnun Lýðveldis-
ins. Vel fer á að gefa mannvirkinu nafn í
samræmi við upphaf sitt og nefna það
„Lýðveldisreitinn“.
FYRIR réttri öld, vorið
1898, hafði Benedikt
Sveinsson, faðir Einars
skálds, forgöngu um
það, að boðað var til Þingvalla-
fundar. Arið áður hafði Alþingi
samþykkt að leggja 2.500 krónur
til byggingar funda- og gistihúss
á Þingvöllum gegn því að jafnhá
upphæð kæmi annars staðar að.
Hið síðamefnda tókst fyrir for-
göngu góðra manna, og var húsið
reist á Köstulum fyrir austan Öx-
ará og vígt 20. ágúst 1898. Var
þetta upphaf nýs tíma á Þingvöll-
um, og hefst með svofelldum
hætti 20. aldar saga þessa „helgi-
staðar allra Islendinga", sem síð-
ar var nefndur að lögum.
Einar Benediktsson orti ljóð í
tilefni af vígslu Þingvallaskálans
eða „Valhallar", eins og húsið var
nefnt á vígsludegi. Þar er þetta
að finna:
Rís hátt og Jýs oss, blysið bjarta,
skín, blíða von, í hveiju Jyarta,
sldn, aftanroái um aldarkvöld,
sldn, árdagsbjarmi af nýrri öld.
„Til fánans“
Átta árum eftir þennan viðburð
hefst barátta fyrir íslenzkum
fána af fullum þrótti. Af því tilefni
yrkir Einar Benediktsson enn,
þessu sinni ljóð, sem þegar í stað
nam land við hjartarætur Islend-
inga, vTil fánans“, eða „Rís þú,
unga Island merld“. Sigfús Ein-
arsson tónskáld samdi lag við
ljóðið, og var það frumflutt í
Bárubúð í Reykjavík 18. nóvem-
ber 1906. „Varð söngflokkurinn
að margendurtaka lagið“, eins og
segir í blaðafregn frá þessum
tíma.
Fánasöngurinn nýi geymir
m.a. eftirfarandi erindi:
Gætum hólmans. Vofi valur
víðskyggn yfir storð og hlé.
Enginn §örður, enginn dalur
augum hauksins gleymdur sé.
Vakið, vakið, hnind og halur
heilög geymið íslands vé.
Eg hef valið niðurlag þessa er-
indis að yfirskrift sunnudagshug-
vekju í dag. Hundrað árum eftir
upphaf nýrrar þingvallasögu
hæfir vel að taka sér umrædd orð
í munn. „Heilög íslands vé“
teygja sig um land allt og Islands
haf, storð og hlé. En þau eiga sér
með einstæðum hætti heimkjmni
að Þingvöllum við Öxará. „Mín
klukka, klukkan þín, kallar oss
heim til sín“ orti Halldór Laxness
á lýðveldisdaginn 1944. Þingvellir
eru heimahagar hvers einstaka
íslendings og helgidómur allra
manna í þessu landi. Hér er „Is-
lands vé“ að finna um aðra staði
fram. Þessa gætir í viðmóti ís-
lenzkra gesta á Þingvöllum,
ungra og aldinna. Bömin, sem
þyrpast hingað vor og haust læra
af kennurum sínum að bera virð-
ingu fyrir þjóðarhelgidóminum.
Verulegur hluti landsmanna á sér
einkaendurminningar frá Þing-
völlum, auk hinna miklu, sameig-
inlegu minninga, sem fjórar stór-
hátíðir á öldinni vekja í brjóstum
Qölda fólks. Nær ellefu alda saga
staðarins er snar þáttur í sjálfs-
mynd alþjóðar.
Lýðveldisreiturinn
Austur af Þingvallakirkju var
árið 1940 hlaðinn upp hringlaga
reitur, og liggja gangstígar um
hann í kross. Þama var Einar
skáld Benediktsson jarðsettur
sama ár og legsteinn lagður á
leiði hans síðar. Árið 1946 vom
jarðneskar leifar Jónasar Hall-
grímssonar fluttar frá Kaup-
mannahöfn í þennan reit. Hefur
staðið við svo búið síðan, eða í lið-
lega hálfa öld.
Skáldin tvö, Jónas og Einar,
standa að tímanum tö á báðar
hendur sjálfstæðisbaráttu Islend-
inga, annar við upphaf hennar,
hinn nær lokum. Báðir vora með
ljóðum sínum stórvirkir þátttak-
endur í þessari baráttu. Jafn-
framt hafa þeir mikla sérstöðu í
hópi íslenzkra ljóðskálda á síðari
öldum, og var annar nefndur
„listaskáldið góða“, en hinn
„skáldkonungur íslands".
Þingvellir eiga sér ekki einung-
is nær ellefu alda sögu sem hinn
fomi höfuðstaður Islendinga.
Þeir búa einnig að einstæðri tutt-
ugustu aldar sögu. Þar ber lýð-
veldisstofnunina hæst. Nátengd
henni var bygging grafreitsins að
baki Þingvallakirkju. Reiturinn
sá er hluti af sögu lýðveldisstofn-
unarinnar. Þetta þótti mönnum
við hæfi um þær mundir, að finna
höfuðskáldum sjálfstæðisbarátt-
unnar legstað í hjarta Þingvalla.
Reiturinn er þannig minningar-
mark um stofnun Lýðveldisins.
Nú nær lokum þeirrar aldar, sem
lýðveldið ól, fer vel á því að gefa
mannvirkinu nafn í samræmi við
upphaf sitt og nefna það „Lýð-
veldisreitinn".
í fimm tugi ára hefur ekki ver-
ið hróflað við Lýðveldisreitnum.
Ekki er ástæða til að ætla svo
munu verða um fyrirsjáanlega
framtíð. Þar munu því eftir öllu
að dæma hvíla á komandi öld of-
angreind tvö höfuðskáld sjálf-
stæðisbaráttunnar og aðrir ekki.
Fyrir margra hluta sakir fer
einkar vel á þessu.
Af lýðveldisreitnum er fyrir-
taks útsýni yfir Alþingisstaðinn
foma. Verið því velkomin á Lýð-
veldisreitinn, góðir þingvallagest-
ir.
Kristnitökuafmælið
Fjórar stórhátíðir hafa íslend-
ingar sem fyrr greinir haldið á
Þingvöllum á 20. öld. Nú er hin
fimmta í vændum í aldarlok og á
morgni nýrrar aldar. Vér munum
minnast þúsund ára afmælis
kristnitökunnar um mánaðamót
júní og júlí árið 2000.
Það er stórfenglegt, að 20. ald-
ar sögu Þingvalla ljúki með minn-
ingarhátíð um kristnitökuna.
Kristnitakan var tvímælalaust
einn mestur viðburður í sögu
staðarins að fomu og nýju. Með
kristnitökunni urðu Þingvellir
„heilög Islands vé“ sem e.t.v.
aldrei endranær. Á þúsund ára
afmæli kristnitökunnar munu
landsmenn safnast saman og taka
hlut með hinum fomhelgu véum í
nafni Drottins vors og frelsara
Jesú Krists, strengja þess heit að
lúta Kristi í dagrenningu nýs ár-
þúsunds.
SKÁK
VELVAKAIVDI
Svarað í síma 569 1100 frá 10-12 og 13-15
frá mánudegi til föstudags
Spurningakeppni framhaldsskólanna
SÚ VAR tíð að skemmtun
var að setjast niður við
sjónvarpstækið og horfa á
Spumingakeppni fram-
haldsskólanna. Nú hefur
stjórnendum keppninnai'
tekist að eyðileggja þá
skemmtun fyrir mér og að
því er ég veit fleirum. Vill-
m- í keppninni í ár voru
með hreinum ólíkindum, í
hverri keppninni á fætur
annarri. Keppendur skól-
anna vissu ítrekað betur en
stjómendur keppninnar.
Villur keppninnar í ár
væm sjálfsagt efni í heila
bók. Eins og allir vita
munaði ekki nema tveimur
orðum, Gunnsteinn Ólafs-
son, að MH færi með sigur
af hólmi. Dómara keppn-
innar skorti skilning á því
hvað var rétt og hvað var
rangt í svömm keppenda.
Söguskilningur hans er
með ólíkindum. Hann
spurði í úrslitaviðureign-
inni um þrjár stofnanir á
Alþingi til forna og vildi fá
í svar: lögrétta, lögsögu-
maðurinn og dómstólarnir
(fjórðungsdómur og
fímmtardómur). Eins og
hann ætti hins vegar að
vita var fjórðungsdómur
og fimmtardómur ekki
sama stofnunin, frekar en
Hæstiréttur og Héraðs-
dómur væri sama stofnun-
in í dag. Svarið er vitlaust
miðað við spurninguna. I
8-liða úrslitum, í keppni
SFU-Hvanneyri hélt hann
því fram að fyrsti lögsögu-
maður Islendinga hefði
verið Hrafn Ketilsson en
sögubækur nútímans
skýra skilmerkilega frá
því að fyrsti lögsögumað-
urinn hét Úlfljótur enda
vora fyrstu lög okkar ís-
lendinga skírð eftir honum
Úlfljótslög. Á Egilsstöðum
í 4-liða úrslitum var fyrsta
verkfallið á íslandi allt í
Um Þjóðbrautina
einu orðið hjá hafnfirskum
fiskverkakonum 1912.
Þetta er rangt. Fyrsta lög-
lega boðaða verkfallið á Is-
landi var eins og keppend-
ur bentu á, hjá hafnar-
verkamönnum í Reykjavík
1913. Hafi dómari keppn-
innar hins vegar verið að
spyrja um fyrsta skiptið
sem menn lögðu niður
vinnu á íslandi var það 874
er þrælar Hjörleifs sner-
ust gegn honum og hættu
störfum.
Vinnubrögð við Gettu
betur 1998 vom mjög
óvönduð, dómari keppn-
innar var augljóslega ekki
starfi sínu vaxinn. Það
ranglæti sem kom fram í
úrslitaviðureigninni ber að
leiðrétta. Eg æski þess að
Sjónvarpið sjái sóma sinn í
því að fórna ekki endan-
lega starfsheiðri sínum.
Gunnar Hallgrímsson,
rafvirki.
Dýrahald
llmsjón Margeir
Pétursson
HVÍTURleikur ogvinnur
UNDANRÁSIR næstu
heimsmeistarakeppni era
hafnar. Á svæðamóti sem nú
stendur yfir í Dresden i
Þýskalandi kom þessi staða
upp í skák Emils Sutovsky
(2.595), ísrael, sem hafði hvítt
og átti leik, og Dragoljubs
Jacimovic (2.480), Makedón-
íu. 19. Rf6+ - gxf6 (19. - BxfB
20. exf6 - gxf6 21. Dh6 - f5 22.
Rg5 var einnig vonlaust) 20.
Dg4+ - Kh8 21. exf6 - Hg8
22. Dh4 og svartur gafst upp.
Keppt er um sjö sæti í
næstu heimsmeistarakeppni
FIDE, sem stefnt er að því
að halda í Las Vegas í
Bandaríkjunum síðar á
þessu ári. 34 keppendur tefla
11 umferðir eftir svissnesku
kerfi. Staðan að loknum 6
umferðum: 1.-2. Ivan
Sokolov, Bosníu og Smirin,
fsrael AVz v. 3.-7. Dautov,
Wahls og Júsupov, Þýska-
landi og Dizdar og Zelcic,
Króatíu 4 v., í hópi næstu
manna með þijá og hálfan
vinning era þeir Viktor
Kortsnoj og Psakhis, ísrael.
Voratskákmót Hellis hefst
mánudagskvöldið 11. maí kl.
20 og verður fram haldið
viku seinna. Umhugsunar-
tími er 25 mínútur á skák.
Tefldar verða 7 umferðir, 4
umferðir fyrra kvöldið og 3
umferðir það síðara. Teflt í
Hellisheimilinu, Þöngla-
bakka 1 í Mjódd (Hjá Brids-
sambandinu).
Pennavinir
PÓLSKUR frímerkjasafn-
ari, sem skrifar á ensku, ósk-
ar eftir að skrifast á við ís-
lenskan safnara með skipti á
íslenskum og pólskum frí-
merkjum:
Stanislaw Pabian,
58-304 Walbrzych,
ul. M. Reja 14 m 2,
Polska.
VELVAKANDA barst
eftirfarandi:
„Kæra Bylgjufólk! Við
erum útvarpshlustendur í
Hafnarfirði og hlustum
mjög mikið á Bylgjuna.
Þjóðbrautin er í sérstöku
uppáhaldi hjá okkur og við
missum helst aldrei af
henni.
Það er samt eitt sem fer
mjög í taugamar á mörg-
um og það er hvað karl-
mennimir grípa oft
frammí fyrir Guðrúnu og
leyfa henni ekki að tala.
Þeir eru mjög góðir út-
varpsmenn en ná þó ekki
með tæmar þar sem hún
er með hælana. Hún hef-
ur ótrúlega góða kímni-
gáfu án þess að vera
nokkum tímann særandi
eða gróf. Strákar mínir,
leyfið nú Guðrúnu að njóta
sín og þá erað þið komin
með einn besta útvarps-
þátt sem hefur verið í
langan tíma.
Kveðja frá Bylgjuaðdá-
endum í Hafnarfirði."
Kt: 111159-4919.
Tapað/fundið
Fatnaður tekinn
í misgripum
á Tunglinu
FYRIR u.þ.b. mánuði var
fatnaður, rauð kápa, her-
mannajakki og tvær peys-
ur, tekinn í misgripum á
veitingastaðnum Tunglinu.
Skilvís finnandi hafi sam-
band í síma 551 3351.
Köttur í óskilum
SVARTA kisan á myndinni
hefur sennilega villst að
heiman fyrir a.m.k. tveim-
ur mánuðum. Getur verið
læða eða geltur fress. Kis-
an er með hvítar loppur,
hvítan kraga undir hálsin-
um og áberandi hvít hár í
andlitinu. Það má sjá far
eftir ól á háranum kringum
hálsinn. Upplýsingar í síma
567 1176 í Birtingakvísl.
Bók örlaganna
ÁRVÖK hafði samband við
Velvakanda og er hún að
leita að bókinni „Bók ör-
laganna", Töfrahringir
greifans af Cagliostro.
Bókin er spádómsbók, gef-
in út 1952 af Ingólfsprenti.
Þeir sem gætu hjálpað
henni era beðnir að hafa
samband við hana í síma
462 5399 eða 462 5970.
Víkverji skrifar...
VIKAN framundan, 10. til 16.
maí, geymir sitt hvað í sagna-
sjóði eins og aðrar vikur. Fyrst er
frá því að segja að 10. dag maímán-
aðar árið 1940, fyrir 58 áram, var
ísland hemumið.
Bresk flotadeild, sem í vora tvö
beitiskip og fimm tundurspillar,
sigldi inn á Reykjavíkurhöfn. Her
var settur á land og dreifði sér um
miðbæinn, braut upp landsímastöð-
ina og tók þýzka ræðismanninn
höndum. í hönd fór sá kapítuli ís-
landssögu, sem stundum er kallaður
„ástandsárin".
Mikill ,;stríðsgróði“ hlóðst upp í
höndum Islendinga, en fljóttekinn
fengur skjótt burt gengur. Árið
1947 var hann uppurinn, en þá
komu Faxaflóasíldin og Marshall-
hjálpin!
xxx
ELLEFTA dag maímánaðar árið
1955 fékk Kópavogur, helzti
vaxtarbroddur höfuðborgarsvæðis-
ins í dag, kaupstaðarréttindi. Kópa-
vogur hefur vaxið svo hratt á líðandi
kjörtímabili að Reykjavík hefur
„misst glæpinn“, ef svo má að orði
komast, sem sterkasta aðdráttaraflið
á landsbyggðarfólk. Reyndar hefur
Kópavogur einnig tekið sinn toll úr
öðram byggðum höfuðborgarsvæðis-
ins, Reykjavík ekki undanskilin.
11. maí er og fæðingardagur eins
mesta fagurkera íslenzkrar högg-
myndalistar, Einars Jónssonar (f.
1874, d. 1954).
XXX
TVEIR forsetar íslenzka lýðveld-
isins fæddust þessa daga: Ás-
geir Ásgeirsson 13. maí 1894 (d.
1972) og Ólafur Ragnar Grímsson
14. maí 1943. ^
Landhelgi íslands var færð út 4
mílur, sem var fyrsta skrefið að 200
mflna útfærslunni, 15. maí 1952. All-
ar útfærslur landhelginnar vora
byggðar á landgrannslögunum frá
1948, sem sett voru í tíð rfldsstjóm-
ar Stefáns Jóhanns Stefánssonar.
Þennan dag fæddist og góðskáld-
ið Grímur Thomsen árið 1820 (d.
1896), sem enn skipar veglegan sess
meðal þeirra er ljóðlist unna.
xxx
Ssveitastjómarkosningar era í
hlaðvarpa. Frambjóðendur fara
mikinn. Kjósendumir, sem ráða
pólitískum örlögum á kjördegi,
halda þó flestir ró sinni. Óróinn er
einkum í fjölmiðlum, sem gera sér
mat eða eigum við heldur að segja
söluvöra úr fyrirbærinu.
Skoðanakannanir era helzta sölu-
vara fjölmiðla á kosningamarkaðin-
um. Hringt er út og suður og spurt
hvem eða hvað viðmælandinn
myndi kjósa, ef kosið yrði í dag eða
á morgun. (Var nokkur að tala um
leynilegar kosningar? Eða nafn-
tengdar upplýsingar?) Svörin era
síðan matreidd samkvæmt þar til
gerðum uppskriftum og seld þeim
sem svöraðu - sem og öðram.
Stundum era þessar skoðana-
kannanir faglega unnar, stundum
ekki, en oftast forvitnilegai-. Það
breytir því á hinn bóginn ekki að
eina skoðanakönnunin, sem skiptir
máli, er sú sem talin er upp úr kjör-
kössunum að kveldi kosningadags.
xxx
STEFNA er nafn á skoðanahópi
yzt til vinstri í Alþýðubandalagi
eða íslenzkum stjómmálum, ef Vík-
verji skilur málið rétt; hópi, sem
ekki vill deila einni pólitískri sæng
með Alþýðuflokki og svokölluðu fé-
lagshyggjufólki. Ögmundur Jónas-
son BSRB-foringi fer fyrir þessum
hópi, sem mun andvígur því að ís-
lenzk stjómmál þróist tfl tveggja
flokka kerfis.
Víkverji gerir því ekki skóna að
R-lista-reynslan í Reykjavík komi
hér við sögu. Hann horfir á hinn
bóginn til þess að allar götur síðan
Kommúnistaflokkur íslands klauf
sig út úr Alþýðuflokknum árið 1930,
eða langleiðina í 70 ár, hafa vinstri-
menn skrifað og talað sleitulaust
um sameiningu - en samt sem áður
haldið áfram að klofna í æ fleiri
hópa. Stefnuhópurinn bendir enn til
þess að þeim var ekki skapað nema
skUja!