Morgunblaðið - 21.07.1999, Page 34

Morgunblaðið - 21.07.1999, Page 34
34 MIÐVIKUDAGUR 21. JÚLÍ 1999 MORGUNBLAÐIÐ MINNINGAR 3? Andrés Pálsson fæddist á Hjálmsstöðum Laugardal hinn 7. júní 1919. Hann lést á Sjúkrahúsi Reykjavíkur 12. júlí síðastliðinn. Foreldrar hans voru Páll Guð- mundsson, f. 14. febrúar 1873, d. 1958, og seinni kona hans Rósa Eyjólfsdóttir, f. 22. október 1888, d. 1971. Andrés átti sex alsystkini, fimm bræður og eina systur. Af þeim lifa nú þrjú, systirin og tveir bræður. Háifsystkinin voru átta, fjögur af hvoru kyni. Þau eru öll látin. Andrés ólst upp að hætti þeirra tíma við öll venjuleg sveitastörf frá ungum aldri allt hvað kraftar leyfðu og síðan eftir föngum aðra vinnu til sjós og lands. Hann fór til náms á Laugar- vatnsskóla og síðan Hólaskóia og lauk þaðan prófi 1941. Eftir það stundaði hann sjómennsku, aðallega á togurum, uns hann tók við búi foreldra sinna og iengur þó með köflum. Formlega hóf hann búskap á Hjálmsstöðum 1946 í félagi við Pálma bróður sinn og ijöl- skyldu hans og síð- an með Páli syni Pálma og Fanneyju konu Páls, þar til þau hjón tóku við öllum búskap á jörðinni 1982, utan hvað hann hélt þó áfram nokkrum hestabúskap til hins síðasta, enda hesta- mennska hans upp- áhalds tómstundaiðja. Andrés var félagslyndur vel en sóttist lítt eftir vegtyilum á þeim vettvangi. Þó varð hann ungur formaður ungmennafé- lags sveitarinnar, nokkur kjör- tímabil í hreppsnefnd, í stjórn búnaðarfélagsins í sveitinni, einn af stofnendum lionsklúbbs, í sóknarnefnd Miðdalskirkju lengi og organisti meðan heilsa leyfði og eru þó ekki upp talin öll þau félagsstörf er hann innti af hendi á langri ævi. títför Andrésar fer fram frá Skálholtskirkju í dag og hefst athöfnin klukkan 13.30. Jarð- sett verður í Miðdal. ANDRES PÁLSSON Mánudaginn 10. júlí hringdi Hilmar Pálsson frá Hjálmsstöðum í mig og sagði að bróðir hans, Andrés, hefði dáið síðastliðna nótt. Vitað var að Andrés hafði ekki gengið heill til skógar hin síðustu ár, en veikindi hans ágerðust uns svona fór. Eg tel mér ljúft og skylt að skrifa nokkur minningarorð um þennan merka mann, æskufélaga minn og skólabróður og alla tíð nágranna. Nú við fráfall Andrésar Pálssonar er margs að minnast á okkar löngu æfi. I uppvexti okkar voru svokall- aðir farskólar í mörgum sveitum landsins þannig að skólakennsla fór fram á stærri heimilum sveitarinnar og þá helst ef þar voru börn á skóla- skyldualdri oft hálfan mánuð í einu, síðan skipt yfir á önnur heimili eftir ástæðum. Hóflegt þótti að nemendur gengju samtals 6-8 km hvem dag til að sækja skólann, oft um vegleysu. Þeir sem áttu ennþá lengri leið var í > sumum tilfellum komið fyrir á þeim stað er skólinn starfaði hverju sinni eða nágrannabæjum. Við skólaböm frá Útey sóttum skóla að Hjálmsstöðum er hann var þar starfandi. Það var löng leið og ýmsar torfærur, svo sem vatn og engjar. En á Hjálmsstöðum var gott að vera. Þar var fyrir stór bamahópur, félagslyndur og góður í leik og starfi. Hjálmsstaðahjónin, Rósa þessi milda og ljúfa húsmóðir og Páll hinn snjalli hagyrðingur og sögumaður. Þau ásamt bömum sín- um, kennara og aðkomnum skóla- börnum gerðu þennan hóp að einni stórfjölskyldu, með glaðværð, sög- um, leik og söng, en námið þó í önd- "Vvegi. Andrés var maður í hærra lagi, herðabreiður og kraftalegur. Eftir- minnilegt var hið hlýlega handtak hans. Hann var sviphreinn og bjart- ur yfirlitum, öllum leið vel í návist hans. Hann var höfðingi heim að sækja og skemmtilegur, hrókur alls fagnaðar, gamansamur, glettinn og skyggn á hið skoplega í lífinu ekki síst í fari fólks. I völdum hópi gat hann hermt svo listilega eftir rödd og látbragði manns, að viðstöddum þótti sem sá væri mættur á staðinn. _ Ævinlega var þó þessi sem önnur * glettni hans græskulaus og meiddi engan. Það kom fljótt í ljós að Andrés var góðum gáfum gæddur. Snemma vaknaði áhugi hans á bókmenntum, fornum og nýjum, ekki síst kveð- skap. Ungur lærði hann á hljóðfæri og fékkst við tónlist alla sína æfi. H^Hann var organisti í marga áratugi í Miðdalskirkju, æfði með kirkjukórnum, en hann var einn af stofnendum hans. Með frændfólki sinu og fleirum var hann með tón- listaræfingar og kom kórinn meðal annars fram á samkomum. Organisti við Miðdalskirkju og víð- ar var hann meðan heilsan leyfði. Eftir barnaskólanám þeirra tíma hóf Andrés nám við Héraðsskólann á Laugarvatni, síðan fór hann í Bændaskólann á Hólum. Mér er kunnugt um að á skólunum hafi hann kynnst fólki er urðu vinir hans æfilangt. Slík var tryggð hans. Andrés var í eðli sínu mikill rækt- unarmaður. Virti og dáði landið mjög í anda eldri ungmennafélag- anna. Eg tel að stjómmálaskoðanir hans hafi ekki fylgt föstum flokkslínum en öllu fremur málefn- um. Það kom í hlut Pálma og Andrés- ar Pálssona að gerast bændur á Hjálmsstöðum, eftir að Páll og Rósa bmgðu búskap þar, með Ijúfu sam- þykki systkina sinna. Systkinahóp- urinn var stór og hafði sterk fjöl- skyldubönd og vom Hjálmsstaðir ávallt þeirra annað heimili. Alla búskapartíð bjuggu þeir traustu félagsbúi og sagt var að þar hefði aldrei borið skugga á. Þeir vernduðu og ræktuðu jörð sína vel. Skóginum var hlíft við ofbeit, túnin stækkuð og búið varð arðsamt. Andrés og Pálmi létu systkini sín og nánustu ættingja fá land undir sumarbústaði norðan við túnið á Hjálmsstöðum. Þar era nú sumar- hús ættarinnar, en ekki fleiri. Andrés giftist ekki en bjó með Þórdísi systur sinni í íbúðarhúsi hans, rétt hjá húsi Pálma og Ragn- heiðar konu hans frá Snorrastöðum. Það hefur löngum verið sagt að geðprýði væri eitt af mörgum góð- um eiginleikum Hjálmsstaðafólks- ins enda gekk félagsbúið vel. Eftir að Andrés hætti búskap sjálfur lét hann af hendi sinn hluta jarðarinnar til Páls bróðursonar síns og Fanneyjar konu hans. Sama vinátta varð milli hins nýja bónda og fjölskyldu hans eins og milli bræðranna áður. Eg kveð nú þennan góða vin minn og votta Þórdísi systur hans og öðru skyldfólki dýpstu samúð mína. Eiríkur Eyvindsson Hvað er hel? Öllum líkn, sem lifa vel. Þessi orð sr. Matthíasar Jochumssonar koma mér í hug við fráfall Andrésar Pálssonar. Hann var fæddur á Hjálmsstöðum 7. júní 1919 og lést á Sjúkrahúsi Reykja- víkur 12. júlí 1999. Honum auðnað- ist að vera á fótum heima á Hjálms- stöðum á áttræðisafmælisdaginn sinn í faðmi fjölskyldu og vina. Andrés var sonur Páls Guð- mundssonar bónda á Hjálmsstöðum og síðari konu hans, Rósu Eyjólfs- dóttur. Hann var þriðji í aldursröð sjö alsystkina, auk þess átti Páll fyrir átta böm með fyrri konu sinni, Þórdísi Grímsdóttur frá Laugar- dalshólum, sem lést 1914. Á Hjálmsstöðum var því mikið að starfa og marga munna að metta. En gáfur og glaðværð voru og era einkenni Hjálmsstaðaheimilisins. Andrés gekk í barnaskóla á Laugar- vatni. Þar var þá kennari Guðrún Þorsteinsdóttir austan úr Múla- sýslu. Hún var afar fjölhæf, kenndi allar námsgreinar, líka söng og nótnalestur. Á Hjálmsstaði kom harmonium 1925 þegar Andrés var sex ára. Þá þegar kom í ljós áhugi hans og tónlistarhæfileikar. Þegar hann var fimmtán ára var hann einn mánuð í orgelnámi hjá Jóni Páls- syni í Reykjavík - föðurbróður Páls Isólfssonar - og svo ári síðar á org- elnámskeiði hjá Páli ísólfssyni. Eft- ir þetta spilaði hann öðra hverju við athafnir í Laugardalnum. - Á Hjálmsstöðum var mikið menning- arheimili. Skáld og listamenn lögðu þangað leið sína, máluðu myndir, ortu um Laugardalinn og fleira. Þarna í barnahópnum var líka jarð- vegur fyrir tónlistina og var Andrés alltaf liðtækur við orgelið, einnig ef gesti bar að garði. Andrés var einn vetur í heimavist Héraðsskólans á Laugarvatni og fór svo á Bændaskólann á Hólum. Síð- an var hann til sjós, m.a. á toguram á stríðsáranum. Hann kom heim 1946 og hóf þá búskap á Hjálms- stöðum í tvíbýli við Pálma hálfbróð- ur sinn. Hann byggði sér nýtt hús og bjó þar fyrst með foreldram sín- um og síðan Þórdísi systur sinni til æviloka. Þangað var ætíð gott að koma. Andrés var mikið náttúrabam. Hann var rómantískur, óvenju nær- færinn og bamgóður. Hann var lag- inn og óþreytandi við að örva til dáða eldri og yngri í söng og hljóð- færaslætti. Hann var einn af stofn- endum Söngkórs Miðdalskirkju 1952. Andrés var organisti í Mið- dalskirkju samfellt frá 1956-1994. Hann sótti námskeið söngmála- stjóra í Skálholti alltaf þegar hann gat og kom svo með ný lög til kórs- ins. Hann var afar næmur og smekkvís á lagaval. Hann mat Hauk Guðlaugsson mikils og veit ég að það var gagnkvæmt. Þeir ferðuðust saman um Þýskaland og suður til Rómar með organistum og naut Andrés þeirra ferða afar vel. Árið 1994 veiktist hann, einmitt þegar hann var að spila við útför sveit- unga síns í Selfosskirkju og kórinn hans að syngja, en Andrés lauk sínu hlutverki þar. Andrés var í sóknarnefnd Mið- dalssóknar í áratugi og tók m.a. virkan þátt í endurbyggingu kirkj- unnar sem lauk 1988. Kirkjugarð- urinn í Miðdal var þá einnig slétt- aður og stækkaður. Kom sér þá vel að Andrés var allra manna fróðast- ur um legstaði í garðinum og skráði þá, ásamt fleirum, með Að- alsteini Steindórssyni, umsjónar- manni kirkjugarða. Þegar ákveðið var að prýða kirkjugarðinn og um- hverfi hans með hlöðnum grjót- garði 1993, tók Andrés þátt í að tína grjót inni á Rótarsandi og vinna síðan að hleðslunni með Sveini Einarssyni frá Hrjóti. Þannig sameinaði hann alltaf hlut- verk erfiðismannsins og organist- ans, öllum til aðdáunar. Andrés var afar félagslyndur. Hann sat í sveit- arstjórn og var liðtækur í ýmsum félögum innan sveitar. Hann var hvarvetna vinsæll og traustur liðs- maður og lífgaði allt í kringum sig með góðlátlegri glaðværð sinni og gamansemi. Nú að leiðarlokum vil ég og fjöl- skyldan á Bala þakka honum allar samverastundir frá fyrstu kynnum 1970. Hann var sönn fyrirmynd, ráðhollur og göfugur maður, sem verður sárt saknað. En mestur er missir Þórdísar systur hans. Megi Guð vaka yfir henni og ástvinum öll- um. Eg kveð með sálmi sem ég veit að Andrés hafði miklar mætur á: Hvað er hel? ÖUumlíkii, semlifavel, engill, sem til lífsins leiðir, Ijósmóðir, sem hvílu breiðir. Sólarbros, er birta él, heitir hel. Þögla gröf, þiggðu duftið, þína gjöf. Annað er hér ekki’ að trega, andinn fer á munarvega, þekkir ekki þína töf, þögla gröf. Eilíft líf, - ver oss huggun, vöm og hlíf, lif í oss, svo ávallt eygjum æðra lífið, þó að deyjum. Hvað er allt, þá endar kíf? Eilíft líf. (M. Joch.) Rannveig Pálsdóttir. Genginn er á fund feðra sinna höfðingi mikOl og góður drengur, Andrés Pálsson, bóndi Hjálmsstöð- um í Laugardal. Það var haustið 1939 sem leiðir okkar Andrésar lágu saman á mennta- og menning- arsetrinu Hólum í Hjaltadal ásamt um tuttugu öðrum ungum mönn- um. Að sjálfsögðu var þessi vaska sveit þama mætt með það að markmiði að nema búvísindi og rækta landið. Síðan þetta var eru senn 60 ár. Já tíminn, þetta ósýni- lega, hefur liðið fram án þess að festar verði á hann nokkrar hömlur og við sem vorum ungir 1939 erum nú orðnir vel við aldur og margur lokið vera sinni hérna megin tjaldsins. Þetta eru víst engin ný vísindi, aðeins kaldur raunveruleiki á gangi lífsins. Fljótlega veittu fé- lagar Andrésar honum athygli fyr- ir hve þróttmikill hann var, líflegur og frjáls í fasi, hann var spaugsam- ur og frjór í ýmsum græskulausum uppátektum. I knattspyrnu var hann erfiður andstæðingur, þá var hann vel liðtækur tH annarra íþrótta og ganga á höndum var hans sérgrein. Næstu þrjú misseri áttum við þama samleið, við nám, starf og leik. En margt fer á annan veg en til er stofnað því meira en helmingur þessa hóps gaf sig að öðram störfum en að yrkja landið. Andrés lagði lykkju á leið sína að loknu búfræðiprófi og gerðist sjó- maður, dáða drengur um tíu ára skeið þar sem hann kynntist háska hafsins og m.a. varð hann fyrir því áfalli að skip hans var keyrt niður og þrír félagar hans fórust. Þótt „Ægir“ gæfi gull í mund stóð hug- urinn til sveitarinnar og heim í Laugardalinn, þar sem vagga hans stóð, og að því kom, um 1950, að hann flutti heim á feðra slóð og hóf búskap á Hjálmsstöðum, þar sem hann undi hag sínum nánast til hinstu stundar og naut ilmsins úr jörðu og niðar lækjarins ásamt hinu venjulega amstri og striti ein- yrkjans í landbúnaði fyrir hinu daglega brauði. Hann hafði mikla ánægju af hestum og búinn að eiga margan léttfættan fákinn og naut þess að þeysa um lendur landsins á „þarfasta þjóninum", sem eitt sinn var. „Bóndi er bústólpi og bú er landstólpi" stendur þar og víst er að Andrés hefur verið sómi sinnar stéttar og stólpi í sinni sveit þar sem hann var virkur þátttakandi í ýmsum sveitarmálum, þ.ám. í sveitarstjórn. Kirkjuorganisti var hann í áratugi og hóf það starf raunar innan við tvítugsaldurinn og var hann góður tónlistarmaður og samdi lög sér til dægrastytting- ar og ánægju. Óhætt er að segja að umræddur árgangur Hólasveina hafi haldið ótrúlega vel saman eftir að skóla lauk og lengi vel komum við saman með ákveðnu árabili og mun Andrés venjulega hafa verið með þeim fyrstu að tilkynna komu sína á þessi mót. Þar hélt hann uppi stemmningunni með söng og glensi. Einhvern tímann snemma á vordögum frétti ég af Andrési á hjúkrunarheimdi Rauða krossins í Reykjavík og gerði ég mér ferð þangað til að hitta þennan skóla- bróður minn. Eitthvað hafði Andrés vikið sér frá svo það fórst fyrir að fundum okkar bæri saman. Kannski hefur þessi misheppnaða ferð orðið mér hvatning til þessara kveðjuorða sem mér er að sjálf- sögðu ljúft að senda. Hér er ekki ætlunin að segja ævisögu Andrésar Pálssonar heldur örfá orð og minn- ingarbrot um þennan eftirminni- lega félaga. Þótt ég hafi ekkert um- boð leyfi ég mér að senda hinstu kveðju frá þeim skólabræðrum sem enn eru ofan foldar, með kærri þökk fyrir ánægjuleg kynni. Við kveðjum þig með virðingu, gamli félagi, og biðjum þann sem öllu ræður að blessa þig og varðveita. Aðstandendum færam við samúð- arkveðjur. Guðmundur Jóhannsson. Það var svolítið skrýtið að þegar ég gekk út og fór tO vinnu mánu- daginn 12. júlí var eins og mér fynd- ist fjöllin sem umlykja Laugardal- inn annars á sinn tignarlega hátt vera hálfhnípin. Veður var hrá- slagalegt og gekk á með skúrum. Þegar ég stuttu seinna frétti að Andrés hefði látist um nóttina fannst mér sem þetta veður væri táknrænt og skógurinn felldi tár annað slagið yfir daginn. Andrés Pálsson var fæddur og uppalinn á Hjálmsstöðum og bjó þar alla tíð. Hann stundaði sjóinn eins og alsiða var má segja á hans yngri áram og lenti þar í mörgum hremmingum og var meðal annars á togaranum Garðari þegar hann sökk norður af Skotlandi á striðsár- unum. En heim kom hann alltaf aft- ur og þar kom að hann byrjaði bú- skap á Hjálmsstöðum í félagi við Pálma bróður sinn - afa minn. Þeir höfðu búið í rúm tuttugu ár áður en ég fæddist en ég sleit bamsskónum ef svo má segja á Hjálmsstöðum og var þar meira og minna fram yfir mín táningsár og heilmikið eftir það. Allan tímann er Andrés órjúf- anlegur hluti af minningunni. Þótt honum yrði ekki barna auðið held ég að við flestöll barnabörnin á vestari bænum höfum litið á hann sem nokkurs konar afa. Hann var stríðinn og hafði alveg sérstaklega gaman af að ganga fram af okkur krökkunum þegar við vorum hjá honum í kaffi eða mat. Þá átti hann til að taka upp á ýmsu sem ævinlega vakti ómælda kátínu og veit ég að allir sem til þekkja og lesa þetta vita hvað ég meina. Það segir til dæmis enginn „hakkona hittína" á sama hátt og Andrési tókst að láta það hljóma þegar það átti við. Og ef við minntumst á að fara eða gera eitthvað sem honum fannst ekki mikið til koma sagði hann einfald- lega með glettnum tón: „Góða ferð, bið að heilsa.“ Allan þann tíma sem afi og Andrés bjuggu á Hjálmsstöðum kom aldrei upp nein misklíð á milli þeirra. Þetta tel ég vera sérstakt á sinn hátt og bera vott um mikið jafnaðargeð þeirra beggja. Kannski var það að hluta til vegna þess að það var eins og væri ákveð- in verkaskipting á milli þeirra sem aldrei þurfti að ræða frekar. Andrés var tO dæmis tæknimaður- inn og hafði vísindalegar skýringar á öllu sem bilaði og hvernig ný tæki unnu. Afi var svo kannski flinkari að girða og fleira í þeim dúr. Þeir voru með kýr og skiptu fjósinu aðeins eftir endilöngu með stétt eftir miðju fjósinu. Féð gekk saman og var skipt í tvö fjárhús sem þeir skiptust á að gefa í og var annað heima við bæ og hitt framfrá eins og kallað er. Þangað er nokk- uð langt og skiptust þeir á að fara þangað og gefa. Minningar um þær ferðir ylja nú þegar þessir sóma- karlar eru nú báðir gengnir. Á vor- in var svo rúningur og sauðburður og þá þurfti að gá að bornu eins og kallað var. Þá var riðið um allar mýrar neðan við veg og mörkuð þau lömb sem komið höfðu í heim- inn um nóttina. Alltaf dáðist ég að því hvað Andrés var vel ríðandi en hestarnir fengu líka á þessum tíma

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.