Morgunblaðið - 18.10.2000, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 18. OKTÓBER 2000 31
LISTIR
TÍMARIT
Bókmenntir og 1 i sti r
TÍMARIT MÁLS
OG MENNINGAR
61. árgangur, 2000, 3. hefti. Mál og
menning, Reykjavík. 128 bls.
Tveggja
heima sýn
Forsíðumynd Tímarits Máls og menningar að þessu sinni
heitir Goðsöguleg friðsæld og er eftir William Heinesen.
ÞRIÐJA hefti Tímarits Máls og menning-
ar á þessu ári er að stórum hluta helgað fær-
eyska rithöfundinum William Heinesen, en
hann hefði orðið hundrað ára á þessu ári.
„Eilíft líf ‘ er fyrirsögn fyrstu greinar heftis-
ins, en það er viðtal sem blaðamaðurinn Else
Lidegaard tók við Heinesen í tilefni af átt-
ræðisafmæli hans árið 1980.1 viðtalinu ræða
þau saman um hugmyndh- hans um skáld-
skapinn og hlutverk hans, tilgang jarðvistar-
innar og viskuna. Þetta eru hin „stóru mál“ í
andlegum skilningi og athyglisvert að kynn-
ast viðhorfum þess mikla vitrings og mann-
vinar sem Heinesen var. Sjálfur segist hann
kunna best við aulabárðana og minnu- sú til-
hneiging hans um margt á Giinter Grass,
sem hér var gestur á bókmenntahátíð fyrir
skömmu, en hann sagðist vera í flokki með
þeim sem tapa.
I vel skrifaðri grein sinni „Stórskáld og
smáþjóð eigast við“ fjallar Þorgeir Þorgeir-
son rithöfundur um kynni sín af skáldinu í
Færeyjum. Honum tekst að lýsa manninum
William Heinesen þannig að hann stendur
lesandanum ljóslifandi fyrir hugskotssjónum
og staðfestir jafnframt þær hugmyndir um
list hans og það sem Þorgeir kallar „ljóðrænt
raunsæi“ er afmælisviðtalið gaf til kynna.
Grein Þorgeirs er fléttuð skáldskap Heine-
sen og spinnur hann textann út frá mynd-
hverfingu Heinesens sjálfs um segl skáld-
skaparins sem kom svífandi utan af hafi
þegar fæðingu hans bar að höndum og var
uppsprettan að þeirri „tveggja heima sýn“
sem svo mjög einkenndi verk hans. Óhætt er
að segja að fengur er að svo skemmtilegi-i
nærmynd af stórum höfundi sem af lítillæti í
garð lands síns hafnaði Nóbelsverðlaununum
af því hann skrifaði á dönsku, eins og fram
kemur í grein Þorgeirs.
Nærlestur Soffíu Auðar Birgisdóttur und-
ir fyrirsögninni „Stormnótt, fæðing og
dauði“ er greining á fæðingarmyndmáli í
smásögunni „Stormnótt", með vísun í aðra
sögu eftir hann, „Jómfrúrfæð-
inguna“. Greiningin er athyglis-
verð og varpar m.a. ágætu ýósi á
siðferðislegan hugmyndaheim
þess smáa samfélags sem var
svo iðulega yrkisefni Heinesen.
Uppruni og ævistarf
„Maðurinn í töfrahringnum"
eftir Oddvöru Johansen er einn-
ig innlegg í umræðuna um
Heinesen, en hún gerir grein
fyrir dönskum þáttum í uppruna
skáldsins og rejmir að ráða í
ástæður þess að Heinesen skrif-
aði á dönsku. Færeyingar kunnu
honum lengst, af litlar þakkir
fyrir ritstörf hans og vísuðu þá
iðulega til þess að hann skrifaði
á útlensku, þó líklegra megi telj-
ast að hann hafi með skáldskap
sínum um færeyska menningu
höggvið of nærri sjálfsímynd
þeirra. Grein Oddvarar er ef til
vill ekki síst athyglisverð fyrir
þá sök að hún markast nokkuð
af tilraun og vilja Færeyinga til
að taka Heinesen í sátt og skapa honum þann
heiðurssess sem honum ber í færeyskri
menningu. Sú skáldlega „tveggja heima
sýn“, sem Þorgeir Þorgeirson gekk út frá í
grein sinni, er ítrekuð í þessari þar sem
Heinesen stendur á landamærum tveggja
menningarheima, tveggja arfleifða og
tveggja tungumála.
„Við eigum William" er fyrirsögn greinar
Malan Marnersdóttur þar sem hún gerir
óljósa stöðu Heinesens í bókmenntasögunni
að umræðuefni sínu. Sjónarmið hennar
markast af fyrirsögninni, en samanburður
hennar og rannsókn leiðir þó ýmislegt mark-
vert í ljós um viðhorf danskrar bókmennta-
hefðar til þess sem hún álítur jaðarmenn-
ingu.
Stuttur texti Gyrðis Elíassonar, „Að öllu
samanlögðu“, er haganlega samansett hug-
leiðing um stefnumót æsku og elli í skemmti-
garði í Færeyjum. Ungur stærðfræðingur
hittir þar hinn aldna Heinesen fyrir tilviljun
og nálgast hann af sjálfstrausti þess sem tel-
ur sig geta reiknað út heiminn. Hann mis-
reiknar sig þó á Heinesen og uppgötvar ekki
fyrr en um seinan helgi þess augnabliks sem
hann upplifði.
Pólitískt ofbeldi
eða skáldarígur
ítarleg grein Árna Bergmann um sambúð
bókmennta og stjórnmála hér á Islandi er
tímabær úttekt á sannleiksgildi hugmynda
um stríðandi fylkingar vinstri og hægri
manna í íslenskum bókmenntaheimi og væri
athyglisvert að heyra frá fleirum um þetta
tímabil íslenskrar bókmenntasögu. Hann
kynnir nýtt sjónarhorn á þær pólitísku svipt-
ingar sem hér urðu á árunum 1930 og fram-
yfir 1960 og nýtir sér þá sögulegu fjarlægð
sem endalok kalda stríðsins hafa skapað í til-
raun til hlutlausara mats.
Árni bendir á að ef til vill hafi sviptingar
þessara ára ekki einungis átt sér pólitískar
rætur heldur jafnframt verið farvegur dæm-
igerðs „skáldarígs“ sem ávallt hafi brotist
fram í gegnum aldirnar, á fleiri stöðum en
fslandi. Þær stóru fullyrðingar sem Árni
nefnir sem dæmi í grein sinni virðast þó sum-
ar hverjar vega þyngra en svo að hægt sé að
skýra þær sem einfalt hagsmunapot, en
grein hans er greinileg tilraun til að brjóta
niður ,járntjöld“ bókmenntaheimsins og er
það vel.
Borgarhugleiðing Péturs Gunnarssonar,
sem hann flutti fyrst á ráðstefnunni „Líf í
borg“ í Háskóla íslands, rekur ekki einungis
það tilviljanakennda hugarfar sem virðist
alltaf hafa legið að baki þróun Reykjavíkur-
borgar, heldur vekur lesandann jafnframt til
umhugsunar um þá þróun sem nú á sér stað í
borginni. Ekki er örgrannt um að lesandan-
um finnist sú líflega minningaborg fimmta
áratugarins, sem Pétur dregur glögga mynd
af, mun áhugaverðari en sú Reykjavík sem
lenti í „Dreifingunni miklu“ og rann stefnu-
laust út eins og amerískur smábær.
Töfraformúla í
menningarlegu samhengi
Grein Onnu Heiðu Pálsdóttur er þarft
framlag í umræðu um barnabókmenntir, sem
iðulega er ekki sinnt sem skyldi. Anna Heiða
reynir að greina þær ástæður sem liggja að
baki vinsældum bókanna um Harry Potter
og tekst ágætlega að setja viðfangsefni sitt í
menningarlegt samhengi er varpar nokkru
ljósi á „töfraformúlu" höfundarins, Joanne
Rowling, og sigurför bókanna.
í TMM er að þessu sinni einnig að finna
ljóð eftir William Heinesen, Christian Matr-
as, Þorgeir Þorgeirson og John Haines, ,Ád-
repu“ Ulfars Þormóðssonai- og ritdóma um
fimm bækur. I heild hefur tekist að skapa ág-
ætan umræðugrundvöll fyrir menningarum-
ræðu af fjölbreyttu tagi í heftinu, enda víða
komið við í áhugaverðu sögulegu samhengi.
Fríða Björk Ingvarsdóttir
Morgunblaðið/Þorkell
Spessi sýnir ljósmyndir sínar í New York.
„Bensínu í Brooklyn
New York. Morgunblaðið.
LJÓSMYNDIR Spessa, Sigurþórs Hallbjörnssonar, af
bensínstöðvum víða um ísland hanga nú uppi í sýn-
ingarsalnum Roebling Hall í Brooklyn. Sýningin sem
opnuð var sl. föstudag hefur fengið jákvæð viðbrögð
og þegar hafa nokkur verkanna verið seld.
Myndirnar á sýningunni eru 13 talsins og fyrir
miðju gólfi salarins standa tveir lúnir bensintankar
sem listamaðurinn varð sér úti um í nágrenninu.
Spessi sýndi fyrst verkin undir yfirskriftinni „Bens-
ín“ á Kjarvalsstöðum fyrir ári. Þá var gefin út bók
með Ijósmyndunum sem m.a. hefur verið fengist í
bókabúð nýlistasafnsins New Museum á Manhattan.
Segir Spessi upphaf kynna sinna af aðstandendum
Roebling Hall megi rekja til þess að bókin með verk-
unum hafi komist í hendur þeirra. Buðu þeir Spessa
þátttöku í samsýningu sem haldin var í marsmánuði
og í framhaldinu til einkasýningarinnar nú, hans
fyrstu í Bandaríkjunum. Þá megi fastlega gera ráð
fyrir að framhald verið á og sýningar hans í Roebl-
ing Hall fleiri. Spessi vinnur nú að ljósmyndaseríu
sem hann nefnir Natura Morte, eða kyrralíf, sem
hann segir í eins konar framhaldi af myndum sem
hann vann fyrir 2 árum og gaf út sein röð jólakorta.
Ein þeirra mynda hefur verið keypt af bandarískum
listaverkasafnara, eiganda Chrystler-byggingarinn-
ar á Manhattan.
fyá.Q&€mfithÍldí
Engjateigi 5, sími 581 2141