Skírnir - 01.12.1912, Blaðsíða 14

302
Skáldspekingurinn Jean-Marie Guyau.
siðgæðið, en ekki trúin, sem alt er undir komið. Og nú
er einmitt trúin hjá hinum göfugustu trúræknismönnum
orðin að mannást, meðaumkun og ósérplægnu starfi i þarfir
annara. En slík viðleitni getur auðvitað þróast og jafn-
vel magnast, þótt kreddutrúin hverfi. Því að ekki ættum
vér síður að vilja hjálpa öðrum, ef óvíst er, að þeir eigi
nokkuirar annarar hjálpar að vænta; og sé ekkert himna-
ríki til, verðum vér sjálfir að skapa það. En til þess
þurfum vér fremur siðgæði en trú; enda á sá, sem getur
ekki komist við af neyðarkjörum annara og hjálpað
þeim án þess að trúin teymi hann til þess, enga sáluhjálp
skilið.
Þá er listin. Listin hefir, eins og menn vita, löng-
um stutt að því að fegra og frjóvga trúna. En ekki er
hætt við að listin hverfi, þótt kreddutrúin hverfi úr sög-
unni. Eru t. d. ekki sumar af tónsmíðum Bach’s fegri
og háleitari en nokkur guðsþjónustugjörð ? Og skyldi
ekki myndalistin, þótt hún hætti að búa til dýrlingamyndir,
halda áfram að búa til ímyndir alls þess, sem háleitt er
og fagurt? Eða mundi skáldskapurinn ekki jafnan reyna
að búa sér til einhverjar þær hugmyndir um heimsgátuna,
er komið geti í stað trúarbókstafsins ? Vissulega. Og þetta
er nú eins og við höfum séð aðalvon Guyau’s, að einmitt
skáldskapurinn láti frjóvgast svo af heimspeki og
vísindum, að hann geti gefið oss haldgóða, ókreddu-
kenda trú.
En hvað er það þá helzt í heimspeki og vísindum,
er komið getur í stað trúarlærdómanna, og hvernig verður
því að vera varið? Það verður á annan bóginn að geta
fullnægt trúarþörf manna að meira eða minna leyti; en
á hinn bóginn má það ekki koma í bága við neitt það,
er vísindin hafa þegar leitt í ljós og þykir fullsannað.
Hér verður nú ekki greint frá nema nokkrum af þeim
hugsanamöguleikum, sem Guyau rekur í þessu riti sínu,
og þá auðvitað helzt þeim, sem hann virðist sjálfur hafa
hallast að.
Þegar við lítum á heiminn, þá sjáum við, að mikil