Eimreiðin - 01.01.1909, Blaðsíða 68

68
þess hefur hann ritað meir en nokkur annar íslenzkur biskup. Hin
vísindalega starfsemi hans á yngri árum hefur ekki litla þýðingu á
sínum sviðum, en aðalrit hans, hina iatneska kirkjusögu Islands 1740—
1840, ber þó, eins og kirkjusögu Finns biskups, fremur að skoða sem
merkilegt safnrit, ómissandi sögufróðum mönnum, en sem eiginlega
kirkjusögu, er skygnist djúpt í menn og málefni. Hin alþýðlegu rit-
störf hans eru nátengd störfum hans i þjónustu kirkjunnar. Um þau
hefur íb Th. ekki ritað mikið sjálfur, en fengið ónefndan prest til að
segja álit sitt (bls. 258—69), og er sú grein vel samin og góð rök
færð fyrir dómum; væri óskandi að hann hefði látið nafns sins getið,
því ritgjörðin er honum til sóma, hver sem hann er. — Annars má
það um alþýðurit og guðfræðisrit Péturs biskups segja, að þó hann
líklega sjaldan sé frumlegur né ryðji nýjar brautir, þá er hann al-
staðar þarfur, og yfir öllu er einhver hreinn og elskulegur blær, —
að lesa beztu rit hans vekur samskonar tilfinningu, eins og að koma
inn á heimili með gömlu og góðu sniði, þar sem heimilis-fólkið er
vel mentað, alt í sinni röð og reglu og snyrtimenska í smáu og stóru,
en prúðmannlegur hugsunarháttur eitthvað sjálfsagt. Hvaða áhrif þessi
rit hans hafa haft á íslenzka alþýðu, er ekki hægt að segja með vissu,
en ekki getur hjá því farið, að þau hafa hlotið að vera talsverð
og góð.
regar maður hugleiðir þetta, verða hinar svæsnu árásir, er tveir
merkir prestar í Vesturheimi gerðu á Pétur biskup í elli hans, næstum
því óskiljanlegar. því hann átti þær sízt allra manna skilið. Langri
og merkri æfi hafði hann varið í þjónustu kristninnar og menningar-
innar, sístarfandi að heill þjóðar sinnar af öllum þeim kröftum, sem
honum voru léðir. Svo var honum brugðið um dugleysi, andleysi og
hirðuleysi, stundum í orðatiltækjum, sem tæplega eru hafandi eftir.
Sumt, sem afvega fór í kirkjunni, og hann hafði barist á móti eins vel
og hann gat, var honum beinlínis kent um. — En þessar árásir voru
of svæsnar, og gerðu Pétri biskupi sízt mein; hann virti þær ekki svars,
en ekki gat hjá því farið, að honum gremdist þær. En hann hafði
góða samvizku, og f’. Th. tilfærir fallega vísu, sem honum varð á
munni eitt sinn, er hann sá, að síra Friðrik Bergmann hafði brugðið
honum um að nota orðatiltæki, sem væru steingjörfingar:
jÞegar hrynja háreistir
hroka veggir þínir.
standa munu stöðugir
steingjörfingar mfnir«.
Sumir íslenzkir prestar tóku ósleitilega svari biskups, eins og vænta
mátti, bezt síra Þorkell Bjarnason. Það má telja víst, að einustu
varanlegu áhrifin af árásum þessum hafa orðið þau, að margir, sem
voru farnir að gleyma ágæti Péturs biskups á elliárum hans, mintust
nú þess alls, sem hann hafði gert, og sannfærðust kröftuglega um
verðleika hans. Þessu til sönnunar skal ég hér setja orð íslenzks
merkisprests og gáfumanns, síra Arnljóts Olafssonar, sem Þ. Th. tilfærir.
Arið 187 5 skrifar hann í »Norðling« um hugvekjur Péturs biskups, og