Vísir - 16.06.1964, Blaðsíða 7

V í SIR . Þriðjudagur 16. júní 1964.
7
Þjóðleikhúsið — Listahútíð
KRÖFUHAFAR
eftir August Sfrindberg
Leikstjóri: Lárus Pálsson — Þýðing: Loftur Guðmundsson
Rúrik Haraldsson og Gunnar Eyjólfsson í hlutverkum sfnum.
aS var vel til fundið af
þjóðleikhússtjóra og for-
stöðumönnum Iistahátíðarinnar
að velja þennan annan kunnasta
einþáttung snillingsins Strind-
bergs, ,,Kröfuhafa“ til sýningar
í Þjóðleikhúsinu í sambandi við
listahátíðina. Flutningur
hans er nefnilega háður þeim
annmörkum, að hann er sjaldan
settur á svið nema af einhverju
sérstöku tilefni — of stuttur, til
kvöldsýningar einn sér, en of
langur til þess að annað efni sé
flutt með honum til tímaupp-
fyllingar, nema þá kannski tón-
verk í skemmra lagi. Er það illa
farið, því að tvímælalaust er
þetta átakamesti einþáttungur
sem eftir Strindberg liggur, ef
til vill átakamesti einþáttungur,
sem saminn hefur verið á Vest-
urlöndum að minnsta kosti.
Þegar „Ungfrú Júlía“ er með
réttu talin frægara verk, þrátt
fyrir svipaðan annmarka, gerir
það baggamuninn fyrs't og
fremst, hve freistandi eldskírn
aðalhiutverkið í þeim einþátt-
ungi er sérhverri mikilhæfri og
metnaðargjarnri „prímadonnu",
og kannski eru persónurnar þar
líka meir við almennings hæfi.
„Kröfuhafar" gera aftur á móti
ekki einungis hinar fyllstu kröf-
ur til leikaranna, allra þriggja,
og ieikstjóra, heldur líka á-
horfenda — og þó að kvenhlut-
verkið sé þar ekki undanskilið
getur það aldrei kailazt þakk-
látt, eða líklegt til að afla leik-
konunni vinsælda nema í þröng-
um hring, þar sem listmatið er
hærra sett tilfinningaþóknun
eða vanþóknun.
Það eitt mundi nægja til að
skipa „Kröfuhöfunum“ fremst í
röð merkilegustu leikhúss-
verka, að þó að þar sé um ein-
þáttung — að vísu í lengra lagi
— að ræða, koma þar óumdeil-
anlega til skila öll þau kynngi-
mögnuð sérkenni, sem gerðu
Strindberg að áhrifamesta og
umdeildasta leikritahöfundi
sinnar samtíðar og læriföður
þeirra leikritahöfunda, sem
hæst bar af næstu kynslóð eft-
ir hann — og kannski enn frek-
ar þeirra, sem hæst ber af okkar
eigin samtíð. Hitt gerir þá þó
enn merkilegri og forvitnilegri,
að ekkert af verkum Strind-
bergs er vænlegra til náinna
kynna af sjálfum honum sem
manni — viðkvæmum og um
leið stórbrotnum skapsmunum
hans; taumlausri sjálfselsku og
sjálfsdýrkun samfara algeru til-
litsleysi hans gagnvart öllu og
öllum; þeim margslungnu geð-
flækjum, sem jafnan þjáðu hann
svo að jaðraði við sturlun, og
loks hamförum hans sem skap-
andi snillings og þeirri ófresk-
isgáfu, sem gerðu honum fært
að horfa í gegnum öll vöf og
umbúðir félagslegra og menn-
ingarlegra formsáhrifa, beint
inn I innstu og leyndustu hug-
skot mannssálarinnar — „skera
hana upp“, eins og hann lætur
Gustav segja — og svo misk-
unnarlaus er sú krufning hans,
ekki hvað sízt á sinni eigin sál,
þó að hann gerði sér það alls
ekki sjálfur ljóst, eða öllu held-
ur fyrst og fremst vegna þess,
svo staurblindur sem hann var
i sjálfsdýrkun sinni. Fyrir það
stendur hann naktastur allra
nakinna á leiksviðinu, þegar
„Kröfuhöfum" lýkur og tjaldið
fellur. Kannski hljómar hið æð-
iskennda, bölmyrka og óm-
stríða stef, sem ýmist er uppi-
staðan í velflestum öðrum meiri
háttar verkum hans, eða ívaf í
ótal tilbrigðum mynsturs og lita,
hvergi af jafn upprunalegum
styrkleika og einmitt í þessu
samanþjappaða og meitlaða
formi einþáttungsins.
Að sjálfsögðu var flytjendum
og leikstjóra þarna ærinn vandi
á höndum, ekki hvað sízt þar
sem tíminn til undirbúnings var
alltof naumur. En Strindberg
gamli er ekki einungis erfiður
viðfangs, hvað túlkun verka
hans snertir; sá dulræni eigin-
leiki hans lifir hann dauðan,
að ná svo sterkum tökum á
þeim, sem komast í kast við
hann, að þeir hljóta að ganga
honum skilyrðislaust á vald
hvort sem þeim líkar betur eða
verr. Kannski var það þessi ó-
sjáifráða mögnun, sem fyrst og
fremst einkenndi flutning verks
ins þegar tii kom, þessi skilyrð-
islausa sefjunarkennda uppgjöf
fyrir hamsieysi snillingsins, sem
ofurseldi leikendur og leikstjóra
hinum allt að því óhugnanlegu
átökum. Víst er um það, að ekki
er það hversdagsiegur atburður
hér, að sjá svo heilsteyptan og
samstilltan leik á sviði. Þar
gerði hver öðrum betur, og er
leitt ef þetta verk verður ekki
flutt hér oftar, svo eftirminni-
iegt sem það verður öllum þeim,
er sáu það f Þjóðleikhúsinu um-
rætt kvöld — jafnvel þó að
smávægilegt óhapp yrði til að
dreifa athygiinni nokkuð um
stund.
Gunnar Eyjólfsson hefur gert
stórvel í vetur, en að mínum
dómi þó fátt eða jafnvel ekk-
ert, sem jafnast á við túlkun
hans á hinu vandmeðfarna
hlutverki Adolfs, þessum „full-
trúa“ Strindbergs á sviðinu, þó
að allar persónurnar þrjár séu
að meira eða minna leyti hold af
hans holdi. Túlkun hans á sjúk-
legu sálarstríði hans, tortryggni
og örvæntingu og þó sér
í lagi flogaköstunum, var
í senn óhugnanlega raun-
sæ og djúptæk. Rúrik Haralds-
son lék Gustav af meiri átaka-
þrótti, en ég hef áður séð hann
sýna á sviði; túlkun hans á
kaldrifjaðri hefnd og slóttugu
miskunnarleysi fyrri eigin-
mannsins var með ágætum, og
mundi annar vart hafa þar eins
vel gert — hvað þá betur. Eins
og áður er getið, er Helgu
Valtýsdóttur ekki einungis mik-
ill vandi á höndum í hlutverki
Teklu, heldur er og hlutverk
hennar vanþakklátt — og jafn-
vel því vanþakklátara, sem leik-
konan nær fastari tökum á því.
Ekki er ég frá þvf, að meðvit-
undin um þetta, og þó kannski
öliu fremur ónógur tími til
nauðsynlegrar innlifunar hafi
háð leikkonunríí nokkuð, en þó
var túlkun hennar með sjald-
gæfum tilþrifum á köflum, og
féll hvergi svo að það drægi
úr heildaráhrifunum. Leikstjórn
Lárusar verður varia vegin og
metin sérskilin frá frammistöðu
leikendanna; hann nauðþekkir
Strindberg og veit af hvílíkri
varfærni verður að umgangast
hann. Leiktjöld Gunnars Bjarna-
sonar féllu vel að stílblæ leiks-
ins, skópu honum umgerð, þar
sem ekkert var of eða van.
Að lokinni leiksýningu var
leikendum og leikstjóra þakkað
með áköfu og inniiegu lófataki,
enda höfðu þeir vel til þess
unnið.
Loftur Guðmundsson.
ERUM FLUTTIR
é Laugaveg 53
Bókhalds og skrifstofuvélar.
GUNNAR V. MAGNÚSSON.
Sími 23843.
Spjall
0 Tíminn uppgötvar
listastefnu
Alkunna er, að Tíminn telur
sig vera þriðja aflið í fsienzkri
pólitík og berst jafnframt fyr-
ir þriðju stefnunni f alþjóða-
málum, sem liggur einhvers
staðar mitt á milli hlutleysis-
ins og varnarbandalaga og hef
ir ekki enn fengizt nákvæm-
lega skilgreind. En blaðið læt-
ur ekki þar við sitja. Þau
undur hafa nú skeð, að í list-
málum hefir Tíminn uppgötvað
„þriðju stefnuna". Skilst
manni að hér sé um þjóðlega
listastefnu að ræða, sem gædd
sé framsóknareigindum og
horfi til framfara og endurnýj-
unar fyrir fólkið f sveitunum.
Er þessi uppgötvun vitanlega
mikill listaviðburður í sjálfu
sér og einkar vel til fallið að
þriðja listastefnan skyldi upp-
götvast svona á miðri Lista-
hátíð. Hefur þá Framsóknar-
flokkurinn eignazt sína eigin
Iistastefnu og má búast við að
hann taki nú að sópa til sfn
fylgi listamanna þjóðarinnar.
En jafnframt kemur í ljós í
Tímagreininni, að þessi stefna
er tengd stjórnmálunum — og
skilst þá hvar fiskur liggur
undir steini.
9 Mið en ekki
fótakefli!
Grein Timans nefnist hin
þjóðlega list. Þar segir:
Það getur orðið erfitt líf ís-
lenzkum listamanni, að ætla
að fylgja stefnum og straum-
um umheimsins. Þótt alltaf sé
gott að vita af stefnum og
straumum f listum, ber þess
að gæta að í listum eru dæg-
urflugur á kreiki eigi sfður en
í öðrum málum. Og þessar
dægurflugur geta verið horfn-
ar og gleymdar áður en við er
litið. Af ýmsum ástæðum hag-
ar svo til í heiminum í dag, að
hægt er að tala um „þriðju
leiðina" f iistum, djarfa þjóð-
lega list, sem byggð er á því
bezta í fari samtímans, og leit-
ar endurnýjunar sinnar f hon-
um. í slíku tilfelli smíða menn
sér mið úr stefnum og straum-
um f stað fótakeflis. Það er
stefnan inn á við, sem skiptir
mestu máli, og varðar mestu
um framgang og sjálfstæði
þessarar þjóðar, en ekki hvað
við getum flutt inn af lista-
stefnum.
0 Orð Jónasar
Öh, þetta er listastefna sem
mér líkar, er sagt að Jonas
frá Hriflu hafi mælt, er hann
las þessa Tímagrein á sunnu-
daginn.