Dagur - 10.07.1999, Blaðsíða 7

LAUGASDAGUR 10. JÚLÍ 1999 - 7
RITS TJÓRNARSPJALL
í skólamun...
I fyrra sumar kom sjötugur
frændi minn, sem er virtur vís-
indamaður í Ameríku, í heim-
sókn hingað til Akureyrar ásamt
konu sinni, sonum, tengdadætr-
um og barnabörnum. Hann hef-
ur dvalið nánast alla sína starfs-
ævi erlendis og unnið víða um
heim fyrir virtar stofnanir, en
lengst af haft fasta búsetu í Am-
eríku. Hann virðist þó alltaf jafn
upprifinn yfir Islandi og öllu sem
íslenskt er. Eg held að það sé al-
gegnt um íslenskt fólk sem íleng-
ist erlendis.
„Heim“
Þessi frændi minn var einmitt 50
ára stúdent frá Menntaskól-
anum á Akureyri í fyrra og notaði
tækifærið til að lokka syni sína
sem allir búa í Ameríku, „heim“.
Við „yngri“ frændurnir, ég og
synirnir, höfðum að sjálfsögðu
um margt að tala og þeim þótti
Island merkilegt land, en fljót-
lega kom þó í Ijós að Island var
kannski ekki alveg jafn fullkomið
og faðir þeirra hafði lýst því fyrir
þeim. Hér var eitt og annað að!
Þjóðfélagsvandamál fundust hér
svipuð því sem þekktist í Amer-
íku; það er ekki alltaf gott veður
á sumrin á Akureyri; (!) og
Menntaskólinn á Akureyri - þessi
„einn besti skóli í heiminum" -
var heldur Iágreistari en þeir
höfðu séð hann fyrir sér. Fjar-
lægðin gerir fjöllin blá. En eitt af
því sem frændi hafði líka talað
um og lofað, var almenna skóla-
kerfið, sem væri bæði gott og
tryggði öllum sambærilega og
trausta undirstöðu menntunar
óháð stétt og stöðu.
Stéttleysið
Mér fannst ég svosem geta stað-
fest að þetta með skólakerfið
væri alveg rétt þegar við yngri
frændurnir vorum einhverju
sinni að spjalla um þessi mál.
Það hefur jú oft verið haft til
marks um stéttleysið á Islandi að
börnin lendi í bekkjum hvert
með öðru algerlega óháð stétt
eða virðingarstöðu í samfélag-
inu. Prests- og sýslumannsbörn-
in Ienda í sama bekk og sonur
sjómannsekkjunnar og dætur
kaupmannsins sitja við hliðina á
dætrum daglaunamannsins.
Þannig er í það minnsta myndin
sem mjög margir sjá fyrir sér af
skólakerfinu á Islandi og því
þjóðfélagi sem það þrífst í. Auð-
vitað vitum við öll að þetta er
ekki alveg svona stéttlaust, en
engu að síður hef ég að minnsta
kosti tilhneigingu til að sjá þetta
svona fyrir mér. En núorðið á ég
í vaxandi erfiðleikum með þessa
sýn mína. Ég velti því fyrir mér
hvort þetta sé ekki bara hilling -
kannski eitthvað í ætt við
fjarskasýn frænda míns á vanda-
mál íslenska þjóðfélagsins.
Krreppa skólans
Nú berast okkur fréttir af því að
grunnskólinn standi frammi fyrir
enn einni kreppunni. Fjöldaupp-
sagnir í Reykajvík - sem reyndar
munu ekki vera fjöldauppsagnir -
hafa sett skólastarf næsta vetrar
í gríðarlega óvissu. Kennarar eru
óánægðir með kjör sín og telja
sig hafa orðið eftir í lífsgæða-
kapphlaupinu þegar samanburð-
arfræði kjaramála er beitt á kjör
kollega þeirra annars staðar á
landinu. Borgin er tilbúin til að
borga fyrir breytt vinnufyrir-
komulag og endurskipulagninu -
en manni skilst að allt strandi á
endanum á skilgreiningu á því
hversu mikinn kennsluafslátt
eldri kennarar eiga að fá. I öllu
falli er niðurstaðan sú að ein-
ungis 30-40 umsóknir bárust í
um 250 Iausar kennarastöður í
borginni. Flestar þeirra umsókna
sem borist hafa eru frá leiðbein-
endum. Að óbreyttu verða því
íjölmargir skólar hálfmannaðir í
haust og hlutfall leiðbeinenda
verður að sama skapi hátt.
Neyðaráætlun
Borgarstjóri hefur þegar gefið út
að sett verði í gang neyðaráætlun
þar sem leiðbeinendur muni
ganga í störf kennaramenntaðra,
bekkjum slegið saman o.fl.
Raunar er það laukrétt hjá Ingi-
björgu Sólrúnu, að út af fyrir sig
þarf það ekki að boða heimsendi
þó til kennslu komi leiðbeinend-
ur - í þeim hópi eru margir ákaf-
lega góðir kennarar, fólk sem auk
þess hefur góða menntun. Gall-
inn er hins vegar sá að það mun
ekki verða neitt auðveldara að fá
leiðbeinendur til vinnu en kénn-
ara. Astandið á vinnumarkaði er
einfaldlega þannig að erfítt er að
fá fólk til hvaða starfa sem er.
Umframeftirspurn eftir vinnuafli
- eins og það heitir á fínu máli -
gerir það líka að verkum að þessi
krísa sem skólakerfið stendur
frammi fyrir nú er alvarlegri en
oft áður. Því lengur sem hún
dregst á Ianginn í sumar, því lík-
legra er að þessir 250 kennarar
(og aðrir sem sjá fram á mikið
vinnuálaag í neyðaráætlun borg-
aryfírvalda) verði búnir að finna
sér aðra vinnu og skili sér ein-
faldlega ekki inn í skólann, þeg-
ar og ef menn ná samkomulagi.
Viðlagaskólar
I stuttu máli sagt, stefnir í að í
höfuðborginni verði boðið upp á
einskonar viðlagaskóla £ haust.
Það mun að sjálfsögðu fyrst og
fremst bitna á börnunum, sem í
auknum mæli munu þurfa að
reiða sig á bakstuðning að heim-
an. Raunar hefur á síðustu tutt-
ugu eða þijátíu árum tekist að
koma því inn hjá bæði kennur-
um og mörgum foreldrum að
skólaganga barnanna komi þeim
ekki við. Skólinn sjái bara um
þetta og þá séu foreldrarnir stikk
frí og kennarar þurfí ekki að
sinna einhveiju leiðinda kvabbi
fólks, sem ekkert vit hefur á
kennslu! En nú hljóta menn að
þurfa að kalla úr varaherinn -
foreldra barnanna. Það mun
draga fram ólíkan bakgrunn og
mismunandi félagslegar aðstæð-
ur meira en áður.
Nýtt kerfi etukaskóla?
Það mun líka auka þrýsting á að
breyta skólakerfinu. Ef menn
eru vanir því að borða nýjan og
góðan físk gera þeir eitthvað í þvf
ef þeim er allt í einu boðinn
gamall togarafiskur. Dragist
þessi deila á langinn geta menn
gengið út frá því sem vísu að
krafan um og ásóknin í hvers
kyns einkaskóla mun margfald-
ast. Auðvitað munu margir for-
eldrar bregðast við og senda
börnin sín í einkaskóla - jafnvel
þó það þýði að þeir þurfí að aka
um á Gallopper jeppa í staðinn
fyrir Pajero. Frumkvæðið og við-
skiptavitið er til staðar, varla þarf
að efast um það, þannig að nýir
einkaskólar munu líta dagsins
Ijós. Samhliða mun þrýstingur á
lausn í almenna skólakerfinu
minnka. Slagkraftur þeirra sem
sitja eftir í almenna skólanum
verður ekki eins mikill.
Og gerist þetta á höfuðbólinu
má búast við að fyrr eða síðar
fylgi hjáleigan eftir. Landsbyggð-
in hefur átt í vök að veijast f
skólamálum til þessa, og ólíklegt
er að þar muni menn fara mikið
öðruvísi að.
Aðal málið
Þegar grannt er skoðað erum við
því í raun ekki nema að litlu
leyti að tala um réttmæti þess að
reyndir kennarar í Reykjavík
haldi kennsluafslætti, sem borg-
in telur sig hins vegar vera að
kaupa af þeim með tilboði sínu.
Aðalatriði málsins er að sjálf
hugmyndin um hinn almenna
grunnskóla fyrir alla, óháð stétt
og stöðu riðar til falls. I sjálfu sér
er það kaldhæðni örlaganna að
það skuli vera Reykjavíkurlist-
inn, sem stendur frammi fyrir
þessum vanda - stjórnmálafl sem
kennir sig við félagshyggju! Allt
kostar þetta jú peninga og
kannski ætluðu menn sér of
mikið í skólabyggingarmálum og
einsetningu á of stuttum tímar
Það hefur ekki skort á draumana
í þeim efnum og metnaðurinn er
fyrir hendi. En einhvers staðar
fóru menn alla vega út af réttu
lestarspori og tókst ekki að
tryggja skólastarfíð sjálft - sem er
aðalatriðið.
MiMl ábyrgö
Gera verður ráð fyrir að kennar-
ar hafi kosið fagnám sitt af
áhuga á kennslu og þeim finnist
ævistarfí sínu vel fyir komið með
því að koma ungviðinu til vits og
þroska. Sem fagstétt þjóðarinnar
á þessu sviði bera þeir því milda
ábyrgð. Þeir geta heldur ekki
lengur haldið því fram að í kjara-
málum hafi verið komið fram við
þá af óbilgirni. Við erum jú öll
meira og minna óánægð með
kaupið sem við höfum, en kenn-
arar hafa hækkað meira en flest-
ir.
Einhvern tíma mun dr. John-
son hafa útkljáð umræður um
það hvort viljinn væri fíjáls eða
lögmálsbundinn með þessum
orðum: „Viljinn er fíjáls - svo
einfalt er það!“ Eins mætti segja:
„Þessa deilu þarf að leysa - svo
einfalt er það!“ Ég fyrir mitt leyti
hef f það minnsta ekki áhuga á
að þurfa eftir nokkur ár að út-
skýra fyrir frændum mínum í
Ameríku, að það sem pabbi
þeirra sagði þeim um hinn góða
almenna grunnskóla á Islandi,
og ég staðfesti, sé nú Ifka orðið
að hillingu, sem helst varðveitist
í huga þess sem dvelur langdvöl-
um erlendis - og finnst allt ís-
lenskt æðislegt.