Dagur - 22.07.1999, Side 7

eV!V> VAUl . S. K HUUMlU'l W.MiVA- ð
FIMMTUDAGUR 2 2 .~TuTT 1 9 9 9 - 7
~JVrSil.O -
Oagur-
ÞJÓÐMÁL
Iðnaður eða náttúru-
vemd í Mývatnssveit?
INGÓLFUR
ÁSGEIR
JÓHANNES-
SON
dósent skrifar
Voveiflegur var jólaboðskapurinn
úr Mývatnssveit, sem fram kom í
viðtali við oddvita Skútustaða-
hrepps í sjónvarpsviðtali örfáum
dögum fyrir jólin 1998. Hann
sagði að þar sem Bjarnarflag væri
hvort sem er orðið iðnaðarsvæði,
þá væri rétt að reisa þar gufuafls-
virkjun. Viðbáru um að Kísiliðjan
hefði ekki starfsleyfi nema áratug
í viðbót svaraði hann því hversu
skelfilegt væri að náttúruvernd-
arsinnar vildu slátra 250 manna
byggð til að láta náttúruna njóta
vafans. Og mátti á honum skilja
að náttúruvernd væri trúarbrögð
og af samhengi mátti best ráða
að trúarbrögð væru neikvæð. En
sennilega rugluðust nú oddvitinn
og sjónvarpsmaðurinn á trúar-
brögðum (dæmi um þau eru
kristin trú og íslam) og sannfær-
ingu (dæmi um sannfæringu eru
stjórnmálaskoðanir, þ.m.t. af-
staða til náttúruverndar, virkjana
eða stóriðju).
Við þennan málflutning er
mjög margt að athuga, t.d. er það
ólíklegt að 250 manna byggð sé í
raunverulegri hættu að mást út
þegar starfsemi Kísiliðjunnar
leggst af. Líklegra er að lítilfjör-
leg eða engin fækkun verði í
Reykjahlíðarþorpi. Fyrir utan að
það gæti líka verið að einhveijir
náttúruverndarsinnar hefðu,
þrátt fyrir viðleitni sína til varnar
náttúru Mývatnssveitar, áhyggjur
af atvinnuleysi meðal Mývetn-
inga. En það sem er mikilvægast
í þessu samhengi er hvað „iðnað-
arsvæði í Bjarnarflagi“ raunveru-
lega merkir.
Mývatn er einstakt
Mývatns- og Laxársvæðið er ein-
stakt í sinni röð í veröldinni fyrir
náttúrufegurð og lífríki. Fyrir
aldarfjórðungi voru sett sérstök
Iög um verndun svæðisins þar
sem almennu náttúruverndarlög-
in þóttu ekki duga. Auk þess er
Mývatns- og Laxársvæðið á sér-
stakri skrá um votlendi sem þyk-
ir mikilvægt að varðveita og
kennd er við
Ramsar, enda
einstakt votlend-
issvæði sem
þrátt fyrir allt er
ekki enn þá
óbætanlega mik-
ið skemmt af
dælingu úr
vatnsbotni og
skurðgreftri í
engjum. Því er
Ijóst að þetta
svæði ber að
umgangast með
sérstakri varúð.
En hvað er
það annars að
láta náttúruna
njóta vafans?
Fyrst og fremst
að gera ekki
neitt nema sann-
að megi teljast
að náttúran bíði
ekki af því skaða.
Og hvenær telst
það sannaðr Er yfirleitt unnt að
sanna það? Er þetta skynsamleg
regla? Má yfirleitt nokkuð gera?
Þessum spurningum er sjaldan
hægt að svara með jái eða nei.
Miða verður við aðstæður. Gufu-
aflsvirkjun getur verið jafnsjálf-
sögð í Svartsengi og hún er fráleit
í Bjarnarflagi sem er innan fjalla-
hrings Mývatnssveitar. Albræðsla
í Reyðarfirði er heldur ekki jafn-
fráleit og námugröftur úr botni
Mývatns af náttúruverndarástæð-
um - þótt ég telji hana ekki skyn-
samlegan kost í atvinnu- og
byggðamálum.
Varúðarreglan, þ.e. að Iáta
náttúruna njóta vafans, felur í sér
að sönnunarbyrðin er þess sem
vill framkvæma. Kísiliðjan þarf að
sanna að dæling úr botni vatnsins
valdi ekki skaða. Hún þarf að
sanna að hún breyti ekki neinu.
Eins er með fleiri borholur í
Bjarnarflagi: sanna þarf að þær
valdi ekki óbætanlegum skaða.
Raunar er búið að sanna með
rannsóknum, sem ríkisstjórnin
hefur ákveðið að vefengja, að
Kísiliðjan veldur vatninu skaða
því að allt er á fleygiferð í vatns-
botninum. Og við verðum að
muna að það var einmitt til að
finna jafnvægi á milli náttúru-
verndar-, varúðar- og atvinnu-
sjónarmiða sem Kísiliðjan fékk
fyrir nokkrum árum leyfi til þess
að dæla kísilgúr af afmörkuðu
svæði á vatnsbotninum í tiltek-
inn tíma, leyfi sem engan veginn
þjónaði ströngum friðunarhags-
munum.
Hverjum þykir vænt um fólk-
ið í Mývatnssveit?
Okkur oddvita Skútustaðahrepps
er báðum mjög annt um sveitina
okkar og fólkið sem þar býr - þótt
okkur greini á
um leiðir til
þess. Hann hef-
ur núna meiri
áhyggjur af fleira
fólki en ég þegar
starfsemi Kísil-
iðju verður hætt
og setur meinta
hagsmuni þess
ofar en vafann
sem túlka á nátt-
úrunni í hag.
Hins vegar eru
sumar aðgerðir
hans sem odd-
vita til þess
fallnar að efast
um þessa vænt-
umþykju. Dæmi:
Þegar meirihluti
hreppsnefndar,
undir forystu
hans, ákvað fyrir
fáeinum árum
að fella niður
skólahald á
Skútustöðum, í harkalegri and-
stöðu við vilja fólksins í suðvest-
ursveitinni, virtust áhyggjur af
þeim hagsmunum, sem þá voru í
veði, ekki vera efstar í hugum
þess meirihluta. Hins vegar vil ég
ekki trúa því að þetta hafi verið af
illvilja, heldur því að meirihluti
hreppsnefndar hafi verið nægi-
lega sannfærður um að langtíma-
hagsmunir fælust í því að sam-
eina skólahald strax og því væri
rétt að ganga gegn skammtíma-
hagsmunum minnihlutans. Á lfk-
an hátt trúi ég því að það sé rétt
að fórna minni hagsmunum
(skammtíma atvinnuhagsmun-
um) fyrir meiri (framtíðar nátt-
úruvernd) þegar kemur að náma-
greftri í Mývatni og virkjun í
Bjarnarflagi. I hvorugu tilvikinu
getur þetta orðið sársaukalaust.
Boðskapur úr Mývatnssveit um
Bjarnarflag sem iðnaðarsvæði er
raunalegur með hliðsjón af nátt-
úruverndargildi Mývatns- og
Laxársvæðisins og óskynsamleg-
ur sem leið til að efla atvinnu- og
mannlíf í sveitinni. Því er þessi
„jólaboðskapur" rifjaður hér upp
að nýlega heyrði ég á einhverjum
vettvangi sams konar rök fyrir
gufuaflsvirkjun í Bjarnarflagi: þar
væri hvort sem er iðnaðarsvæði.
Sveitaryfirvöld og stjórnvöld ís-
lenska ríkisins hafa ekki svo mjög
leitað úrræða í atvinnumálum -
og það þurfa þau að gera á þess-
um fáu árum sem Kísiliðjan hef-
ur námaleyfi og hætta að stinga
hausnum í leðjuna á vatnsbotn-
inum eða leirinn í Bjarnarflagi.
Dæmi um skammsýni í atvinnu-
málum er sala skólahúss á
Skútustöðum fyrir rúmu ári til
hótelhalds. Þetta ágæta skólahús
hefði einmitt átt að vera tromp í
viðleitni til þess að fá stjórnvöld
ríkisins til að efla náttúrurann-
sóknir og minjavernd, jafnvel
flytja stjórnsýslu á þessum svið-
um norður í Mývatnssveit.
Þannig hefði mátt styrkja at-
vinnulíf tengt náttúruvernd, svo
sem landvörslu, rannsóknir, safn,
fræðagarðinn Kviku og örugglega
margt fleira, og gera þannig út á
náttúruvernd sem atvinnugrein.
Þannig kæmum við best í veg fyr-
ir að Bjarnarflag eða Mývatns-
sveit öll verði að iðnaðarsvæði.
Höfundur ólst upp í Mývatns-
sveit.
Bjamarflag í Mývatnssveit er fráleitur staður fyrir gufuaflsvirkjun að mati
greinarhöfundar.
Stóriðja og meraiing við Eyj afj ör ð
n. grein
SVANBJORN
SIGURÐS
SON
{. JL rafveitustjóri á
Akureyri skrifar
Frjúlsleg meðferð fór um garð
enfegurra varð það eigi,
er menningin að mengun varð
t meðhöndlun hjá Degi.
I yfirliti Landsvirkjunar um
orkukaup rafveitna, það sem af
er þessu ári, kemur fram að um
aukningu er að ræða um allt
land, nema á Akureyri, en þar er
minnkun.
Sex orkuveitur, víðs vegar um
landið, kaupa raforku beint af
Landsvirkjun. Aukning á kaup-
um fimm þeirra eru frá rúmlega
2% og upp í tæplega 16%, meðan
orkukaup Rafveitu Akureyrar
hafa dregist saman um 1% vegna
minkandi umsvifa í bænum.
Þrátt fyrir þetta býður þó Raf-
veita Akureyrar, viðskiptavinum
sínum, eitt lægsta raforkuverð á
Iandinu.
Heildaraukning Landsvirkjun-
ar á orkusölu, til þessara sex
orkuveitna, er að meðaltali um
4,7% á áðurnefndu tímabili.
Ef til vill sýna þessar tölur í
hnotskurn hvernig „hagsældar-
kakan" skiptist meðal lands-
manna og benda um leið á þann
stað, þar sem þörfin er mest fyrir
átak í atvinnumálum til að auka
framleiðni og hagsæld.
Hjá Rafmagnsveitu Reykjavík-
ur (nú Orkuveitu Reykjavíkur)
hefur lengi verið gætt að fylgni
raforkunotkunar almennt og vel-
megun þjóðarinnar og það feng-
ist staðfest, að sterk tengsl eru
þarna á milli. Þegar allt gengur
vel í þjóðfélaginu og hagvöxtur er
mikill, eru þegnarnir bjartsýnir
og nota raforku mikið.
Ef borin eru saman línurit yfir
bolfiskveiðar Islendinga og raf-
orkunotkun í Reykjavík og ná-
grannabyggðum hennar á undan-
förnum áratugum, kemur í ljós
að þau eru mjög Iík að lögun.
Þetta hefur þó breyst nokkuð síð-
ustu ár með tilkomu stóriðjuvera
og aukinnar fjölbreytni í atvinnu-
vegum á öðrum sviðum, þó Akur-
eyringar hafi, í hvorugu tilfellinu,
átt þar hlut að máli.
Til að stöðva þá niðursveiflu
sem nú á sér stað á Akureyri,
meðan uppsveifla ríkir annars
staðar á landinu, þarf að koma á
fót stóriðju við Eyjafjörð. I kjölfar
hennar mun Ijölbreytni atvinnu-
lífsins aukast á atvinnusvæði
okkar Eyfirðinga, við munum fá
greidd laun fyrir vinnu okkar sem
væru sambærileg við þau laun
sem greidd eru á svokölluðum
hálaunasvæðum ásamt því að
menning og listir munu dafna.
ísland er ekki einn af þeim
stöðum á jörðinni, þar sem fæð-
an fellur niður úr trjánum og
ekki þarf annað en að rétta út
hönd eftir stráum til húsagerðar.
Ibúar þessa Iands hafa alltaf
þurft að hafa fyrir lífinu. Mann-
virki af ýmsum toga hafa verið
ein af forsendum þess að landið
hefur haldist í byggð. Á árum
áður voru þessi mannanna verk
að mestu í formi landbrots til
ræktunar túna og akra, mógrafa,
byggingar grjótgarða til að skýla
bátum fyrir brimi og svo mætti
lengi telja. Ekki þótti Gunnari á
Hlíðarenda mannvirkin ljót, er
hann leit yfir Hlíðina og fór því
hvergi. Ekki þyrfti stóriðja að
spilla fegurð Eyjaljarðar ef hún
gæti orðið til þess að þar héldist
blómleg byggð og fagurt menn-
ingarlíf. Fallegar orkuflutnings-
línur, sem flytja orku fallvatna og
heitra hvera, til iðjuvera sem
framleiða verðmæti, ættu að
gleðja augu landsmanna og gera
hamingjusama þjóð enn ham-
ingjusamari
Sú raforka, sem er framleidd á
Norðurlandi, er að mestu flutt til
stóriðjuveranna á Suðvestur-
Iandi. Mikið orkutap verður við
þennan flutning, sem ásamt
fleiru gerir það að verkum, að
hagkvæmasti staður fyrir nýja
stóriðju á Islandi er milli Blöndu-
virkjunar og Kröflu. Nægjanleg
raforka er tiltæk nú á þessu
svæði, til dæmis að Rangárvöll-
um á Akureyri, til iðnaðar sem
kalla mætti stóriðju, án þess að
leggja í kostnað við virkjanir eða
línubyggingar, en til viðbótar eru
álitlegir virkjunarkostir í Öxar-
firði, á Þeistareykjum og í
Bjarnarflagi.
Eyjafjörður er, jafnframt því að
vera hagkvæmasti staðurinn fyrir
nýja stóriðju á Islandi, með hlið-
sjón af orkuflutningsnetinu, sá
raunhæfasti til að viðhalda
nokkru jafnvægi hvað varðar bú-
setu landsmanna.
Þá má ekki gleyma því að
minna ætti að ganga á vegna
virkjana norðanlands en vegna
ráðgerðra framkvæmda Lands-
virkjunar á Austurlandi. Allir vita
að friðurinn er mikils virði.