Dagur - 22.07.1999, Qupperneq 8

8 -FIMMTUDAGUR 22. JÚLÍ 1999
FRÉTTASKÝRING
< j
Heimsmet í vimi
Aldraðir á íslandi eiga
heimsmet í vtnnusemi
og eru öHum öðrum
ánægðari með lífið og
hafa ráðstöfunartekj-
ur eins og þær gerast
hestar á Vesturlönd-
um.
Margháttaðan fróðleik er að
finna í nýrri skýrslu uni Iífskjör,
lífshætti og lífsskoðanir eldri
borgara í samanburði við aðra
aldurshópa og kjör aldraðra í öðr-
um Iöndum. Félagsvísindastofn-
un Háskólans gerði skýrsluna fyr-
ir Framkvæmdanefnd árs aldr-
aðra og segja aðstandendur þetta
viðamesta gagnasafn sem gert
hafi verið um stöðu eldri borgara
á Islandi. Athygli vekur að hlut-
fall aldraðra af íbúafjölda er
hvergi lægra í OECD-löndum en
á Islandi, 11,1%. Irland er eina
Evrópulandið sem er nokkuð ná-
lægt okkur, en víðast er hlutfall
aldraðra 14-16% og allt upp í
17,5% í Svíþjóð.
Skýrslan skiptist í megindrátt-
um í ljóra efnisþætti: I fyrsta lagi
Iífskjör eldri borgara, einkum
varðandi tekjur, velferðarforsjá,
fátækt og húsnæðisaðstæður
sem eru lykilþættir hinna efna-
legu lífskjara. I öðru lagi huglægt
mat eldri borgara á lífskjörum
sínum og ýmsum þáttum í að-
stæðum sínum og lífi. I þriðja lagi
Iífshætti, svo sem vinnu, frí-
stundalíf og neysluhætti, þátt-
töku í félagslífí, fjölmiðlanotkun
og aðra afþreyingu. Og í fjórða
lagi um lífsskoðun; svo sem af-
stöðu til trúar, velferðarmála, sið-
ferðismála og viðhorf til vinnu.
Engir vinna annað eins
Stefán Olafsson segir atvinnu-
þátttöku eldri borgara meiri á ís-
Iandi en nokkurs staðar annars
staðar í hinum þróaða heimi. Og
vinnuviðhorf eldri borgara eru
greinilega á margan hátt önnur
en þeirra sem yngri eru og önnur
en þeir yngri gætu ætlað. I Ijós
kemur að mikilvægi vinnunnar í
lífí einstaklinga vex með hækkuð-
um aldri og er áberandi mest
meðal 67-80 ára, sem á 0-10
kvarða gáfu þessum þætti 9,1 í
einkunn (yngsti hópurinn 8).
Spurður hvers vegna, sagði þriðj-
ungur aldraðra að þá Iangaði að
vinna (tæp 1/5 þeirra yngstu),
fjórðungur sagði til að tryggja
fjárhagsafkomuna (60% þeirra
yngstu) og 40% sögðust ekki geta
gert upp á milli þessara tveggja
þátta.
Og viiina eins vel og þeir geta
Hátt í 90% aldraðra lýstu sig sam-
mála fullyrðingu um að vinnu-
semi væri af hinu góða en 8%
ósammála (um 60% og 30% í
yngsta hópnum). Þeir elstu segj-
ast leggja meiri metnað í starf sitt
en hinir yngri og kváðust nær all-
ir alltaf vinna eins vel og þeir
gætu, óháð laununum (en 75%
yngsta hópsins). Um 2/3 aldraðra
voru sammála fullyrðingunni:
„Eg hef ánægju af starfi mínu,
það er það mikilvægasta í lffí
mínu“ (en aðeins 9-11% yngri en
45 ára). Enda reyndist eldra fólk
almennt ánægðara með starf sitt
en hinir yngri.
Mikill kyiislóöaiiiiinur á
viðhorfum til viiinu
„A heildina litið má segja að at-
hyglisverður munur sé á vinnu-
viðhorfum kynslóða, því eldra
fólk hefur vinnuna mun meira í
hávegum en yngra fólk. Ekki er
hægt að svara því með óyggjandi
hætti hvort þessi kynslóðamunur
boði breytingar á vinnumenningu
Islendinga á næstu áratugum,“
segir í skýrslunni.
Þessi munur kom Iíka í ljós
þegar fólk var spurt álits varðandi
æskilegar áherslur í framtíðarþró-
un þjóðfélagsins. Aðeins 17%
aldraðra töldu minnkandi mikil-
vægi vinnunnar góða breytingu,
en aftur á móti töldu 83% þeirra
jákvætt að auka áherslu á tækni-
þróun (66% þeirra yngstu).
Um 45% allra íslenskra karla
65 ára og eldri eru starfandi og
þriðjungur kvenna. I öðrum lönd-
um er hlutfallið víðast hvar und-
ir 10% karla og undir 5% kvenna,
að Japan undanskildu.
Evrópiunet í ánægju
Hvort sem það er vinnugleðinni
að þakka eður ei, þá voru íslensk-
ir eldri borgarar almennt ánægð-
ari með lífið í upphafi þessa ára-
tugar heldur en sami hópur í
þeim 15 vestrænum ríkjum sem
tekin voru til samanburðar. A
skalanum 1 (óánægður) til 10
(ánægður) var meðalútkoman 8,3
hjá eldri borgurum á Islandi. At-
hygli vekur að ánægjan var allra
minnst meðal aldraðra á Spáni og
Portúgal - löndum sem fjölmarga
aldraða Norður-Evrópubúa lang-
ar svo að flytjast til í ellinni.
Heimilisánægja eykst með
aldrinum
Eldri borgarar á íslandi eru líka
almennt ánægðari með lífið en
hínir yngri. Anægja með heimilis-
lífið vex til dæmis jafnt og þétt
með hækkandi aldri. Athygli vek-
ur að aldraðír gefa andlegri og Iík-
amlegri heilsu sinni Iitlu eða
engu Iægri (konur) einkunn held-
ur en yngri aldurshóparnir.
Streita minnkar með aldrinum og
færri öldruðum (13%) en ungum
(25%) Ieiðist öðru hverju eða eru
eirðarlausir. Sára fáir aldraðir
(3%), finna fyrir þunglyndi og
óhamingju (10% unga fólksins).
Um 55% aldraðra finnst lífið dá-
samlegt og nær 80% að allt gangi
þeim í haginn.
Um 83% ánægð með lífs-
kjörin
Spurningin „Ertu ánægð(ur) eða
óánægð(ur) með lffskjör þín og
fjölskyldu þinnar þegar á heildina
er litið" var lögð fyrir aldraða ís-
lendinga árið 1988 og aftur
1999, þ.e. núna í vor. Hlutfall
mjög/frekar ánægðra var það
sama, 83%, bæði árin. Hlutlaus-
um fækkaði hins vegar um 2% og
mjög/frekar óánægðum fjölgaði
úr 8% í 10% á þessum áratug. í
Ijósi mikillar fækkunar fátækra
(úr 12% í 4%) á þessu tímabili
telur Stefán Olafsson þessa Iítil-
lega auknu óánægju trúlega skýr-
ast af því að aldraðir hafi dregist
aftur úr í þeirri miklu tekjuhækk-
un sem hér hefur orðið síðan
1995. En þar á móti bendir hann
á að' tekjur aldraðra duttu heldur
ekki niður í sama mæli á sam-
dráttarárunum og tekjur fullvinn-
andi fólks. Raunar hækkuðu tekj-
ur aldraðra fremur en lækkuðu
frá 1987 til 1989 þegar tekjur
allra annarra aldurshópa hríð-
féllu.
Minni bætur - og minni
skattar
Stefán segir tekjur fólks á Islandi,
bæði ungra og aldinna, öðruvísi
saman settar en í nágrannalönd-
unum. Bætur velferðarkerfisins
skipti hér minna máli, en at-
vinnutekjur meira. Og minni
skattheimta á Islandi nýtist báð-
um til aukins kaupmáttar. „Þar
sem opinbera velferðarkerfið er
stærra eru skattarnir líka hærri,
einnig á eldri borgurum." I sam-
anburði milli landa sé því mjög
villandi að einblína eingöngu á
opinber útgjöld til velferðarmála
eða brúttótekjur. Þegar lægri
skattar og hærri atvinnutekjur
aldraðra hafi verið teknar inn í
myndina „er niðurstaðan sú að
raunverulegar ráðstöfunartekjur
eru mjög hagstæðar á Islandi bor-
ið saman við Norðurlönd, þar
sem kjör eru með því besta sem
gerist á Vesturlöndum. Við get-
um því dregið þær ályktanir að
við stöndum mjög vel m.v. vest-
rænar þjóðir".
Hæstu ráðstöfunartekjurnar
Athyglisverðar niðurstöður komu
í Ijós úr útreikningum skýrsluhöf-
unda á ráðstöfunartekjum bæði
ungra og aldinna á Islandi, Dan-
mörku, Svíþjóð og Finnlandi árið
1994, þ.e. þegar við Islendingar
vorum að nálgast botn efna-
hagslægðarinnar. Ráðstöfunar-
tekjur eru; allar tekjur (atvinnu-
tekjur, bótatekjur, og aðrar tekj-
ur) að frádregnum sköttum
(tekju- og eignasköttum) og nið-
urstaðan síðan leiðrétt með tilliti
til mismunandi kaupmáttar land-
Vinnan göfgar manninn og erþá ekki endilega spurt um aldur. Aldraðir á íslandi eru ánægðir með líflð.
••

HEIÐUR
HELGA-
DÓTTIR