Dagblaðið Vísir - DV - 09.03.1985, Blaðsíða 13

DV. LAUGARDAGUR 9. MARS1985.
13
Moskvu og lokaði sig inni. Hann
hleypti engum inn, ekki herforingjum
eða félögum úr innsta hring flokksins.
Krústsjoff segir aö Stalín hafi grátið og
kallað: „Allt sem Lenín eftirlét okkur
er glatað.” Krústsjoff segir að hann
hafi lengi verið örvinlaöur. En aö lok-
um náði hann fullri stjóm á sér. Hann
hélt langa vesældarlega ræðu í útvarp
3. júlí. Þar kallaöi hann samlanda sina
„bræður og systur”. Það haföi hann
aldrei gert áður.
Hörmungar
Mannfall Sovétmanna í þýsku inn-
rásinni var hroðalegt. I október höfðu
Þjóðverjar umkringt Leníngrað. Þá
voru þeir líka komnir að borgarhliðum
Moskvu og að minnsta kosti einn létt-
vopnaður þýskur skriðdreki komst inn
í borgina sjálfa. Þjóðverjar réðu allri
Ukraínu og skriðdrekar þeirra stefndu
til Kákasus. Kiev hafði falliö og þar
með milljón sovéskra hermanna.
Sveitahéruðin voru rjúkandi rústir
og mannskaðinn óhugnanlegur.
Moskva var umsetin og íbúamir flýðu.
Reykháfar í Lubyanka, höfuöstöðvum
leynilögreglunnar, spúðu reyk meðan
þar var brennt skjölum. Flúði Stalín
líka? Félagar hans og sagnfræðingar
segja að það hafi hann ekki gert. En
þegar heimildir eru skoöaðar er rúm-
lega vikutími í lífi hans um þessar
mundir sem ekki er aö finna neinar
heimildir um.
En þá var svo komið að herforingjar
undir stjórn Zhukof, og meðal þeirra
voru margir sem vom sendir beint úr
þrælkunarbúðum til víglínanna, eins
og Rokossofsky, höfðu stöövað fram-
sókn þýsku herjanna í bili að minnsta
kosti og nutu þar m.a. hins rússneska
! vetrarveðurs.
Nú varð það algert forgangsatriði aö
frelsa Sovétrikin undan innrásar-
aðilanum. Hernaðarsiðir frá keisara-
tímanum, sem höfðu verið bannaðir
eftir byltinguna, vom nú endurvaktir.
Stalín endurvakti hermannakveðjur,
heiðursmerki og fleira. Hann tók sjálf-
ur upp titilinn Generalissimo, sem
aldrei hafði áður verið notaður í rússn-
eskum her. Fornar hetjur, svo sem
Alexander Nevsky og Kutuzof mar-
skálkur, voru nú dýrkaöar.
Að lokum vannst sigur í Evrópu og
sigursælar hersveitir Stalíns gengu í
fylkingu frammi fyrir honum á Rauða
torginu. Stalín drakk skál rússnesku
þjóðarinnar sem hafði reynst traust og
trú á ögurstund. Rússneska þjóöin átti
þakklætisvottinn skilinn. En meira
fékk hún heldur ekki f rá Stalín.
Stríðið um friðinn
En það var ekki öllu lokið. Stalín
hafði fundaö meö Churchill og Roose-
velt tvisvar meðan á stríðinu stóð, í
Teheran og Yalta. Hann hélt sig hafa
komist vel frá samningunum þar og
taldi sig hafa gert samkomulag um
skiptingu áhrifasvæða, a.m.k. við
Churchill, ef ekki við Roosevelt. En
hann tók þó enga áhættu. Eftir því sem
Rauöi herinn sótti fram í Evrópu sá
hann til þess að settar yrðu á laggimar
í sigruðum ríkjum ríkisstjórnir sem
hlýönar voru honum og sérlega í Pól-
landi. Hann vonaöist til þess aö fá sex
milljarða dollara lán til endurupp-
byggingar frá Bandaríkjunum en
þegar Roosevelt dó 1945 varð sú von
veikari.
Styrjaldarleiðtogamir áttu eftir aö
hittast einu sinni enn, í Potsdam. En
þar mættu Tmman forseti frá Banda-
ríkjunum og Atlee forsætisráðherra
frá Bretlandi, því Churchill tapaði
kosningunum 1945. Þetta var fundur
sigurvegara en einnig fundur blekkj-
enda. Truman sagði Stalín af kjam-
orkusprengjunni sem nota átti á
Hiroshima. En hann gætti þess aö
veita Stalín mjög ónákvæmar upp-
lýsingar. Stalín átti sér líka leyndar-
mál. Japanir höföu beöiö hann að hafa
milligöngu um friðarsamninga við
Vesturveldin. En Stalín sagði engum
af því. Þegar kjamorkusprengjunni
'var varpaö á Hiroshima var Stalín
fljótur til og lýsti stríði á hendur
Japönum. Hann náði að berjast gegn
þeim í tíu daga og fékk aö launum það
sem hann vildi, öll landsvæðin sem
Japanir höfðu unnið af Rússum í stríö-
inu 1904—5. Blekkingarnar í Potsdam
boðuðuekkigott.
Stalín gat nú snúið sér aö endur-
reisnarstarfi. Hann lét það verða sitt
fyrsta verk að flytja þjóðir og kyn-
flokka til innan Sovétríkjanna. Þaö
voru þjóðir sem hann taldi ótryggar,.
Krím-Tartarar, Eystrasaltsþjóðirnar,
ættflokkar frá Kákasus. Og með þeim
á píslargöngunni voru milljónir
sovéskra hermanna sem höfðu veriö
fangar nasista og lifaö af dauðabúöir
þeirra, óbreyttir sovéskir borgarar
sem höföu orðið eftir á hernámssvæð-
um nasista, hundruð þúsunda flótta-
manna frá Vestur- og Mið-Evrópu.
Allir sendir í þrælkunarbúðimar.
Hreinsanir og
ofsóknarbrjálæði
Og ógnarstjórninni linnti ekki. Aftur
snerist Stalín gegn sínum nánustu með
hreinsunum í flokknum. Ný samsæri,
nýir svikarar. Leiötogar flokksins í
Leníngrað vom dæmdir fyrir fáránlegt
uppdiktaö samsæri um að gera Lenín-
grað aö höfuðborg ríkisins að nýju.
Menntamenn af gyöingaættum, sem
margir höfðu leikið lykilhlutverk í
sovéskum áróðri í styrjöldinni, fengu
að kenna á gyðingahatri Stalíns. Stalín
efndi til herferðar gegn gyðingum á
öllum vígstöðvum. Þeim var bannaö
að hafa sig í frammi í menningar-
málum, þeim var bannað aö gegna
mikilvægum störfum í iðnaði, þeim var
bannaö að gegna liðsforingjastörfum í
hernum og þeim var bannað aö starfa í
flokknum eða í utanríkisráðuneytinu.
Og sífellt fækkaði þeim sem Stalín
umgekkst. Ofsóknaræði hans efldist
eftir því sem „kalda stríðið” leiö. Og
ekki bætti úr skák þegar völd hans yfir
öðrum kommúnistum minnkuðu. Tító
ögraði honum í Júgóslavíu og vel-
gengni Mao Tse-tung í Kína var Stalín
ekki að skapi. Leynilegir stuðnings-
menn þeirra innan Sovétríkjanna voru
grafnir upp og þeim refsað.
Síðustu ár Stalíns voru ár ótta, sorg-
ar og nöturleika fyrir hann og Sovét-
ríkin. Aleinn sat hann í Kreml og lét sig
dreyma um eilíft líf. Tveir læknar, sem
fundu upp „lækningar” við elli, voru
heiðraðir. Blööin birtu ótal greinar um
f jallabúa í Grúsíu sem voru 130 eða 140
ára gamlir. Stalín treysti ekki lengur
venjulegum læknisaðferðum og fór að
sjá um eigin lyfjagjafir sjálfur, af ótta
viðaðra.
Á síðasta æviári sínu fór hann að
skipuleggja mestu hreinsun allra tíma.
Nú hafði hann í sigtinu eldri meðlimi
stjórnmálanefndarinnar, alla þá sem
höfðu lifað af fyrri hreinsanir. Hann
grunaöi Voroshilof umaðvera breskan
njósnara, hann ætlaði aö fella Molotof
(kona Molotofs var þegar komin í
þrælkunarbúöirnar en Molotof var enn
dyggur hjálparkokkur Stalíns),
Mikoyan, sem manna lengst hafði
unnið meö Stalín, átti að fara, Beria,
Bulganin, Malenkof og Krústsjoff. En
samhliða því að þessir ágætu menn
yrðu hreinsaðir ætlaði Stalín að leysa
„gyðingavandamál” Sovétríkjanna
líka. Það átti að senda alla gyðinga í
Sovétríkjunum, þrjár eða fjórar
milljónir, til Síberíu. Og Stalín hug-
leiddi jafnvel að senda Úkraínumenn
með þeim, en íbúar Ukraínu voru rúm-
lega tuttugu milljónir.
Hvernig dó hann?
En aðfaranótt 2. mars 1953 kom eitt-
hvað fyrir Stalín. Kannski var það
aðeins venjulegt hjartaslag, eins og
gamlir menn fá, sem leiddi hann til
dauöa í húsinu utan við Moskvu.
Margir hafa gefiö í skyn að fyrirhuguð
fórnarlömb hans hafi fundið kjark
sameiginlega til þess að stöðva hann,
þeir Beria, Malenkof, Krústsjofi,
Voroshilof, Kaganovitsj og fleiri. Ein
sagan er sú að þeir hafi neitað að
fallast á hugmyndir hans umhreinsan-
imar og hann hafi fengið hjartaslag í
reiðikasti. Aðrir segja að hann hafi
fengið slag í svefni og legið 12 eða 18
tíma án læknishjálpar, því enginn hafi
þoraðóboðinn inn í herbergi hans.
Við vitum þó að snemma að morgni
5. mars 1953 dó Stalín að heimili sínu
og voru nánustu samstarfsmenn hans
viðstaddir ásamt syni hans og dóttur,
Vassily og Svetlönu. Og lík hans náði
ekki að kólna áöur en baráttan um
völdin var komin í fullan gang.
Arfleifð einræðisherrans
Hverju hafði Stalín þá fengið
áorkað? Sovétríkin lifðu hann af. Á
valdatíma hans féllu milli 40 og 50
milljónir samlanda hans í stríöum,
hungursneyðum, fyrir bööulshöndum
og af sjúkdómum og vosbúð. Þó stóðu
Sovétríkin uppi sem næstmesta veldi í
heiminum að honum látnum. Aðeins
Bandaríkjamenn voru meiri iðnaðar-
þjóð en Sovétmenn (þó Japanir færu
reyndar fram úr þeim fljótlega).
Landbúnaður Sovétríkjanna var enn í
sárum eftir áföllin af stefnu Stalíns.
Sovétrikin voru umkringd leppríkjum
sem árin eftir dauða Stalíns reyndu sitt
besta til þess aö sleppa undan ægivaldi
Sovétmanna. I austri var ótryggur
bandamaöur, kínverski drekinn, sem
innan tíðar snerist gegn Sovétríkjun-
um. I vestri Bandaríkin og Evrópurík-
in, sameinuð í ótta og hatri á Sovétríkj-
unum. Kalda stríðiö hafði einangrað
Sovétríkin meir en nokkru sinni fyrr.
Heima við hafði ofsóknarbrjálæði
einræðisherrans smitað íbúana. Og of-
sóknaræðið fannst víðar um heims-
byggðina. Sonur skósmiðsins frá
Grúsíu hafði safnað aö sér meiri
völdum en nokkur annar einstaklingur
í heiminum og notað þau til þess að
gera heiminn óvistlegri en nokkru
sinnifyrr.
Stalín fékk legstað viö hlið Leníns.
En ekki lengi, því lík hans var fjarlægt
þaðan eina nóttina með leynd og nafn
hans afmáð. Spor hans í sögu tuttug-
ustu aldar verða ekki svo auðveldlega
afmáð. Þegar Krústsjoff lét af
völdum 1964 stóðu orftakar hans
frammi fyrir 40 ára gati í sögunni, allt
frá dauða Leníns. Og þeir vita ekki al-
mennilega enn hvemig þeir eiga að
brúa það gat.
Þýtt og endursagt óbg.
formast Latex/Lystadún dýnan undir þér— og eltir síðan
hverja hreyfingu þína þannig, að hún styður alltaf undir mitti og mjóhrygg.
Latex/Lystadún dýna er sqmsett úr stinnu Lystadún undirlagi
og mjúku Latex yfirlagi.
Þyngstu líkamshlutar bæla Latexlagið niður að stinnu
Lystadúnlaginu. Þannig lagar dýnan sig að Ifkamanum.
Árangurinn er að hryggsúlan liggur nokkuð bein, hvíldin verður
fullkomnari og þér hættir síður til eymsla í hrygg. Þau orsakast oft
af röngum rúmdýnum.