Dagblaðið Vísir - DV - 17.12.1987, Blaðsíða 20

20
FIMMTUDAGUR 17. DESEMBER 1987.
Meiuiing_______________________pv
Góð listaverkabók
Aðalsteinn Ingólfsson.
Kristín Jónsdóttir -
Listakona i gróandanum.
Bókagútgáfan Þjóösaga 1987.
Bókin um Kristínu Jónsdóttur list-
málara hefst á formála höfundar og
þar segir hann meöal annars frá því
að þrátt fyrir að listakonan hafi skrif-
að mikið þá hafi hún lítið sem ekkert
gert að þvi að tjá sig um hst sína og
það sem verra er, hún hirti ekki allt-
af um að merkja myndir sínar né
skrifa á þær ártöl. Það hefur að sögn
höfundar torveldað fræðilega úttekt
á ferli hennar, sem eðlilegt er. Síðan
segir orðrétt: „Af þeim ástæðum hef
ég fyrst og fremst kappkostað að
draga fram helstu staðreyndir og
heimildir um lífshlaup Kristínar og
hstsköpun og koma þeim fyrir í réttri
tímaröð, en reyni að hafa allan vara
á hvað ágiskanir og túlkanir varðar.
Verði framlag mitt til þess að vekja
varanlegan áhuga almennings á
verkum Kristínar og löngun hst-
fræðinga til frekari rannsókna á
þeim er thgangi mínum náð.“ (bls. 12)
Það er frekar óvenjulegt að sjá
markmið höfundar sett fram á þenn-
an hátt og því freistandi að gæta að
því að loknum lestri bókarinnar, að
hvaða leyti höfundinum hefur tekist
ætlunarverk sitt.
í fyrsta kafla bókarinnar, „Kristín
Jónsdóttir og kvennahst" vekur höf-
undur athygh á því hve lítill áhugi
hefur verið fyrir hlut kvenna í ís-
lenskri myndhst. Hann kemst sjálfur
að þeirri niðurstöðu hvað varðar
hlut kynjanna í þróun myndlistar
hér á landi „að hiutur kvenna í þeim
sjónhstum sem voru stundaðar hér
á landi öldum saman er svo mikih
að hann er nánast afgerandi fyrir
bókinni og ekki hægt að horfa fram-
hjá áhrifamesta tímabhinu í lífi
listamannsiús, það er námsárunum,
en einhvern veginn fannst mér að
ég hefði lesið þetta aht áður. Þær eru
ekki svo fáar bækurnar sem greina
frá lífi íslenskra hstamanna í Kaup-
mannahöfn á fyrstu áratugum
þessarar aldar. Þarna verður
kannski heimhdarskorturinn, sem
Bókmenntir
Þorgeir Ólafsson
áður var minnst á, höfundi fjötur um
fót, því þrátt fyrir að Kristín hafi
skrifað mikið af bréfum á þessum
árum sínum ytra segir hún lítið frá
einkahögum sínum og sérstaklega er
lítið um úthstanir á listænum vanga-
veltum að sögn höfundar.
Listfræðilegar skýringar
Eins og fyrr segir er aðferð höfund-
ar í þessari bók sú að flétta saman
frásögnum- af lífi hstakonunnar og
útleggingum á hst hennar. Ég tel að
höfundinum takist hið síðamefnda,
þ.e.a.s. hvað varðar hstfræðhegar
skýringar, mjög vel. Hann er hófsam-
ur í notkun sérfræðilegra hugtaka
og þegar hann beitir þeim þá skýrir
hann samhengið á þann hátt aö hver
einasti lesandi bókarinnar ætti að
geta theinkað sér þau. Þetta er tölu-
verður vandi, ekki síst vegna þess
að það er hætt við að höfundamir
gangi einum of langt í einfoldunum
sínum og fyrir bragöið verða hsta-
verkin og hstamaðurinn sem flahað
er um, dregin niður á lágkúrulegt
plan. Dæmi um ágæta framsetningu
Kristin Jónsdóttir málar á Akureyri á fjóröa áratugnum.
þróun íslenskrar myndhstar." (bls.
15)
Röksemdafærsla Aðalsteins Ing-
ólfssonar er sannfærandi og ég hef
trú á að frekari rannsóknir í ís-
lenskri myndhstarsögu staðfesti
skoðun hans.
Rétt aðferð
í hstaverkabókum af þessu tagi
hafa verið reyndar margar aðferöir
í framsetningu. í bókinni um Krist-
ínu Jónsdóttur er valin sú leið að
flétta saman æviferh listakonunnar
og hstsköpun. Höfundurinn er mjög
meðvitaður um samband þjóðfélags
og hstar og er ekki haldinn neinum
grhlum um sjálfræði hstarinnar að
þvi er ég fæ best séð. í formála er
þess getið að ekki sé nokkur leið að
taka hstsköpun úr þjóðfélagslegu
samhengi og það segir nokkuö til um
listfræðhegar skoðanir og aðferðir
höfundar.
Bókin um Kristínu Jónsdóttur er
séríslensk að því leyti að ættar henn-
ar og uppruna er vel og rækilega
getið. Þetta er óalgengt í erlendum
bókum af sama toga, enda ekki jafn
rík hefð annars staðar fyrir því aö
skyggnast um á ættarmeiði fólks.
Lesendur fá ágæta mynd af fólki
Kristínar og af æskuárum hennar.
Sú lesning er miklu skemmthegri
en frásagnirnar af námsárum henn-
ar í Kaupmannahöfn, lýsingar á
samferöafólki hennar, lífinu í borg-
inni og svo framvegis. Þeíta er að
sjálfsögðu nauðsynlegur hlutur í
Álfar og
erótík
Eirfkur Laxdal.
Saga Ólafs Þórhallasonar - Álfasagan
mlkla.
Þorsteinn Antonsson og Maria Anna
Þorsteinssdóttir sáu um útgáfuna.
Bókaútgáfan Þjóösaga 1987.
Eiríkur Laxdal fæddist árið 1743
og dó 73 árum síðar. Hann var
sendur th mennta í Kaupmanna-
höfn en varð htið úr námi, fór í
danska sjóherinn og komst í óljós
kynni við prinsessu. Eftir utan-
landsveruna gerðist hann fyrst
kotbóndi en flosnaði upp og lagöist
í flakk. Kvennamaður var hann
ágætur og fékkst töluvert við rit-
störf en er fyrst núna að koma út
á bók.
Hvað er þá á seyði? Er hér nýupp-
götvaður snillingur á ferð? Menn
hafa að vísu vitað um skrif Eiríks
aha tíð en aldrei fengist th að
stimpla Ólafs sögu sem fuhghda
skáldsögu eins og útgefendum er
mjög í mun að fá fólk th að trúa.
Og hinu má ekki gleyma að flölda-
margar sögur og kvæöi hggja
óútgefin í handritum frá fyrri öld-
um svo það eru í sjálfu sér ekki
mikh tíðindi þó að gömul verk séu
fyrst að koma út núna.
Saga Ólafs Þórhahasonar er sam-
an sett úr þjóðsögum sem höfund-
urinn, Eiríkur Laxdal, tengir
saman og lætur mætast í aðalper-
sónu sögunnar. En bætir sagan þá
einhveiju við þjóðsögumar? Er
hún eitthvað annað en þjóðsagna-
safn? Sagan endurspeglar nokkuð
nákvæmlega hugmyndir þjóðar-
innar um huldufólk: drauminn um
fagrar meyjar sem karlmenn hggja
með um nætur án þess að því fylgi
nokkur eftirmál í mannheimum og
hér er hka uppspunasagan um að
bamsfaðirinn hafi verið huldu-
maður sem kom th heimasætunnar
og gerði henni bam þegar enginn
sá th. Menn geta svo spurt sig
hversu nákvæm túlkun raunveru-
leikans huldufólkssögumar vom.
Vora þær draumur eða veruleiki?
Galdrar þykja eðlilegir
En með því að fara í gegniun
hendur eins höfundar sem gerir úr
þeim samfellda sögu um ævintýri
Ólafs og samferðamanna hans á
íslandi em þessar sundurlausu
sögur fehdar inn í hehdarmunstur
sem hefur merkingu og er um leið
oröiö eitthvað annaö en þjóðsög-
umar sem það er búið th úr. Og
nú árar þannig í bókmennta-
smekknum aö álfheimar eru
velkomnir inn í skáldsögumar,
Nútíma íslendingar við álfaborg.
galdrar þykja eðhlegir og fólk vhl
ekki lengur láta eins og raunvem-
leikinn sé bara fiskur og kartöflur.
Nútímahöfundar senda frá sér
sögur sem koma við í álfheimum
og þá vaknar sú spuming hvort
Eiríkur hafi verið svona langt á
undan sinni samtíö og hvort rétt
sé að kaha hann módemista eins
og útgefendur gera. Auðvitað sló
Eiríkur ekki alveg í takt við viður-
kennd yfirvöld á sínum tíma en
hugmyndir hans hafa engu að síður
verið mjög á döfinni á námsárun-
um í Danmörku. Eins verðum við
að vara okkur á því að halda að
nýjungar í skáldsagnagerð, sem
m.a. felast í að sækja sér styrk í
þjóðsögur og ævintýri, geri þjóö-
sögur og ævintýri mjög módernísk-
ar bókmenntagreinar. Þjóðsögur
verða ekki nýstárlegar þó að nú-
tímaskáldsagnahöfundar fari að
nota þær í verkum sínum.
Aðfara milli kvenna
Saga Ólafs Þórhahasonar er mik-
ið verk og rúmar ótrúlega mikið
af sögu þjóðarinnar í margar aldir.
Ást og erótík leika hér lausum hala
og höfundur dylst ekki á bak við
flókið táknmál um fossa og
gljúfrabúa þegar skyggir og elsk-
endur fara í sín ból. Aðalpersónan,
Ólafur, iöjar það helst í sögunni að
fara á mihi kvenna, þessa heims
og annars, liggja með þeim um
nætur og njóta góðrar þjónustu á
meðan hann hlýðir á sögur kvenn-
anna af sér og sínum.
Ástkonur Ólafs tala nokkuð hver
um aðra og ber akki alveg saman
eins og eðhlegt er því að þær keppa
um ást hans og reyna að styrkja
eigin stöðu með því að útmála van-
kanta hinna. Við þetta fáum við
fleiri en eina frásögn af sama at-
burðinum og sjáum hvernig sann-
leikurinn getur hæglega orðiö
margskonar og því er haldið fram
að við getum ekki treyst öðrum en