Dagur - 23.09.1987, Blaðsíða 6

Wí DAGUR : ^’29; 'Septe^nt>«l'1987
„Gróður er eitt hið fyrsta sem
menn veita athygli í ókunnu
landi, og þau áhrif móta oft álit
þeirra á landi og þjóð. Eftir
gróðurfari metum við land-
gæði og fáum vísbendingu um
ríkjandi veðurfar, því að
gróðurinn og lcngd vaxtartím-
ans endurspeglar þætti þess
svo sem hitastig, úrkomu og
sólfar betur en nokkuð annað.
En gróður er því aðeins mæli-
kvarði á landgæði og veður-
skilyrði að honum hafi ekki
verið spillt af manna völdum.
Gróðurinn segir okkur þannig
mikið um þá þjóð sem landið
byggir - hvort hún hefur skilið
nauðsyn þess að varðveita þau
verðmæti sem felast í gróðri og
jarðvegi, eða hvort þessum
verðmætum hefur verið eytt
með rányrkju, ýmist af illri
nauðsyn, skilningsleysi eða
skammsýni.“
Svo segir í riti Námsgagna-
stofnunar: Gróðurevðing og
endurheimt landgæða ' frá árinu
1986. Einn af þeim mönnum sem
ötullega hafa starfað að gróður-
ræktarmálum er Andrés Arnalds
ráðunautur hjá Landgræðslu
staðar höldum við í horfinu, sem
er þó ekki nóg ef ástand gróðurs
er slæmt, því við verðum að gera
upp huga okkar um það hvernig
við viljum hafa ásýnd landsins
okkar. Allt of víða verðum við svo
að lúta í lægra haldi fyrir eyðing-
aröflunum. Miðað við það hve
Landgræðslan hefur haft tak-
markaðan mannafla og fjárráö
má segja að árangur starfseminn-
ar sé ótrúlega góður. Það sést
best ef litið er til baka, því búið
er að stöðva að mestu þá hrað-
fara eyðingu gróðurs og jarðvegs
sem einkenndi fyrstu áratugi
þessarar aldar. Landgræðslu-
starfið og hefting sandfoks hafa
sums staðar skipt sköpum fyrir
viðkomandi byggðarlög. Þar má
nefna staði eins og Þorlákshöfn.
Vík í Mýrdal, Kirkjubæjarklaust-
ur og hluta af Öxarfirði.
Starfsemin beinist nú æ rneir
að verndun gróðurs og upp-
græðslu. Góð samvinna hefur
náðst milli margra sveitarstjórna
og Landgræðslunnar um gróður-
verndaraðgerðir. svo sem stytt-
ingu beitartíma og minnkun beit-
arálags með öðrum hætti. Þessar
aðgerðir hafa skilað töluverðum
árangri. Við eigum hins vegar
Andrés Arnalds ráðunautur.
„Gróður og jarðvegseyðing eru
alvarlegasta umhverfísmál íslendinga“
ríkisins. Blaðamaður Dags hitti
Andrés að máli nú fyrir skömmu
og ræddi þessi mál við hann.
Fyrsta spurningin sem við lögð-
um fyrir hann var hvert hans
starfssvið væri?
Yfírleitt gott samkomulag
við bændur
„Hinn opinberi titill minn er
gróðureftirlitsmaður Land-
græðslu ríkisins. Það þýðir að ég
fylgist með gróðri landsins og
sinni gróðurvernd í samvinnu við
starfsfélaga mína hér hjá Land-
græðslunni og aðra sem málið
varðar, svo sem ráðunauta og
gróðurverndarnefndir. Við erum
einungis þrír hér á stjórnunar-
sviðinu: Sveinn Runólfsson land-
græðslustjóri, Stefán H. Sigfús-
son sem er sérfræðingur á sviði
áburðar og áburðardreifingar og
svo ég. Sérgrein mín er beitar-
þolsfræði og af því leiðir að ég
hef mikil samskipti við bændur
og samtök þeirra."
- Hvernig hefur samkomulag-
ið verið við bændasamtökin?
„Yfirleitt hefur það verið mjög
gott. Það eru þó undantekningar
á því og hjá mörgum finnst mér
vanta skilning á því hve beitin,
eins og gengur, getur haft afger-
andi áhrif á gróðurfar og mót-
stöðuafl gróðurs gegn eyðingar-
öflunum. Auðvitað hafa veður-
far, eldvirkni og aðrir náttúruleg-
ir þættir haft afgerandi áhrif,
þetta er allt samverkandi. Beitin
er samt eini þátturinn sem máli
skiptir sem við mennirnir getum
haft stjórn á - Drottinn sér um
hina.“
- Nú ert oft talað um að við
séum í stríði við náttúruöflin.
Erum við að lúta í lægra haldi
eða sjáum við sigur í sjónmáli?
„I þessu er ekki hægt að
alhæfa. Á ýmsum stöðum á land-
inu erum við í sókn bæði fyrir
okkar tilstilli og svo grær mikið
land upp af sjálfsdáðum. Sums
víða undir högg að sækja. Oft
stafa vandamálin af lélegri
aðstöðu til að halda fé heima við
vor og haust. Einnig eru allmarg-
ir bændur með miklu stærri bú en
jarðir bera. Uppbygging land-
búnaðarins hefur oft tekið lítið
mið af landkostum."
- Nú hafa augu manna beinst
að hrossunum sem skaðvöldum.
„Já, það er rétt. Umræðan síð-
astliðin ár hefur aðallega beinst
að sauðkindinni en hrossin valda
víða umtalsverðum gróður-
skemmdum. Þungi hrossanna,
hvassar hófbrúnir og framstæðar
tennur valda því að meiri aðgátar
er þörf við beit hrossa en nokk-
urrar annarrar búfjártegundar.
Þau geta gengið mjög nærri
gróðri og valdið miklum skaða.
Skemmdir vegna óhóflegrar
hrossabeitar fara vaxandi á
Þjóðgarðurinn í Jökulsárgljúfrum. Grasigróinn völlur og birkihlíð að baki.

Birki- og víðikjarr sem vaxið hefur upp á foksandi í landgræðslugirðingu í Öxarfirði.
sístækkandi svæði út frá mörgum
þéttbýlisstöðum, svo og sums
staðar í hrossflestu sveitunum t.d
Skagafirði. Það er alls ekki nóg
gert af því að stjórna beit hross-
anna, t.d. með rafgirðingum,
sem er mjög auðvelt, og bera á
beitilandið til að auka beitarþol-
ið. Beit hrossa á afrétti hefur ver-
ið hætt alls staðar nema í Húna-
vatnssýslum, Skagafirði og á ein-
um stað í Borgarfirði. Ég er ekki
viss um aö upprekstur hrossa á
viökvæma hálendisafrétti eigi yfir
höfuð neinn rétt á sér."
Stöndum illa
miðaö við aðrar þjóðir
- Hvernig stöndum við í sam-
bandi við gróðurvernd miðað viö
aðrar þjóöir?
„Við stöndum ekki nógu vel.
Við höfum horft mest til Banda-
ríkjanna því þar eru beitarþols-
rannsóknir lengst á veg komnar.
Þaö má rekja til þurrkanna miklu
í kringum 1930. Þá urðu miðvest-
urríkin t.d. Kansas mjög illa úti
Landgræðslan unnið mikið starf á
liðnum árum, girt fjölmargar
landgræðslugirðingar, sem eru
samtals yfir 100 km á lengd, og
kostað til miklu fé. Samt dugir
það ekki til að halda í horfinu því
ný sár eru sífellt að myndast í
gróðurhuluna, sem leiða oft til
hraðfara uppblásturs. Ég var t.d.
að skoða um daginn sandöldu, í
svokallaðri Grænulág, sem hefur
lengst um 2,6 km á nokkrum
árum. Sandurinn æðir þarna
áfram og kaffærir allan gróður.
Ég gæti trúað því að þarna hafi
eyðst á einu ári gróður af jafn-
stóru landi og unnt er að græða
upp fyrir allt það fé sem safnaðist
í þjóðarátakinu til landgræðslu
sem útvarpsstöðvarnar stóðu fyr-
ir nú í sumar. Mergur málsins er
sá að þarna, sem og víða annars
staðar, hefur okkur ekki tekist að
vega að rótum vandans, sem cr
óhóflegt álag beitar á viðkvæman
aðarins á Keldnaholti í nokkur
ár. Þá hélt ég aftur vestur um haf
og lauk doktorsprófi árið 1981 frý
sama háskóla og fjallaði ritgerð
mín um áhrif sauðfjárfjölda í
högum á afurðir og arðsemi í
sauðfjárræktinni. Þar kom vel f
Ijós að það er ekki síst hagur
bóndans að beita land hóflega,
þannig fær hann mestan arð út úr
búskapnum."
Yiðhorfín eru að breytast
- Ert þú bjartsýnn eða svartsýnn
á framtíðina?
„Til að halda þessu starfi áfram
þá verða menn að vera bjartsýn-
ir. íslendingar verða að gera sér
grein fyrir því að gróður- og jarð-
vegseyðing eru alvarlegasta um-
hverfisvandamálið hér á landi.
Það hefur mikið starf verið unniö
og ég held að viðhorfin séu að
breytast. Þessi viðhorf koma
vegna samspils ofbeitar og mik-
illa þurrka. Rykmökkurinn náði
m.a. alla leið til New York en
það er um 900 km leið. Þá tóku
stjórnvöld í taumana og miklu fé
var veitt til gróðureftirlits og upp-
græðslu. Einnig voru sett ströng
lög um gróðurnýtingu og magn
nautgripa sem mátti beita á
landsvæði. Miðað við Banda-
ríkjamenn þá erum við svona 50
árum á eftir.
Aðrar þjóðir sem við höfum
haft samvinnu við eru Bretland,
Nýja-Sjáland og Ástralía. Jarð-
vegseyðing hefur t.d. verið stórt
vandamál á Nýja-Sjálandi vegna
hins mikla fjölda af sauðfé sem
fengið hefur að ganga sjálfala á
hálendinu. Nú hafa stjórnvöld
þar sett stranga löggjöf um þessi
mál og er það strax farið að gefa
góða raun. Við mat á beitarþoli í
þessum löndum er farið að taka æ
ríkara tillit til ástands gróðurs og
jarðvegs og hættu á jarðvegseyð-
ingu almennt. Við erum einnig
komnir inn á þessa braut við mat
á beitarþoli hér á landi, sem er
mikilvægt vegna þess hve íslensk-
ur jarðvegur er viðkvæmur. Sú
staða getur komið upp í sumum
tilvikum að uppskera landsins
skipti hreinlega engu máli við
ákvörðun á beitarþoli vegna upp-
blásturshættu, einkum á
móbergssvæðinu. “
Yið störfum
sem slökkvilið
- Hvernig er að starfa fyrir
Landgræðsluna?
„Þessu má líkja við að starfa
hjá slökkviliðinu. Vegna fámenn-
is hjá Landgræðslunni getum við
ekki sinnt sem skyldi fyrirbyggj-
andi aðgerðum, sem er tvímæla-
laust ódýrasta og árangursríkasta
leiðin til að varðveita landgæði
þegar til lengdar lætur. Segja má
að við séunt oft kallaðir til þegar
allt logar glatt. Gott dæmi um
þetta er Reykjahlíðarafréttur í
Skútustaðahreppi. Þar hefur
í Mýrdal nær gróður hátt til fjalla, en hann er eins og götótt flík, allur í
henglum.
gróður sem er á einstaklega rof-
gjörnum jarðvegi. Almennt talað
þá þarf að tengja miklu betur
saman rétt til landnotkunar og
ábyrgð."
- Ef við snúum okkur nú að
þér persónulega, hvað ert þú
menntaður?
„Ég er búfræðingur frá Hvann-
eyri en hélt síðan til Bandaríkj-
anna til framhaldsnáms. Þar lauk
ég mastersprófi frá háskóla í
Washington fylki en eins og ég
hef áður minnst á þá eru Banda-
ríkjamenn fremstir í rannsóknum
á beitarþoli. Eftir að hafa lokið
þessu prófi kom ég heim og starf-
aði á Rannsóknastofu landbún-
m.a. fram í sáttmála núverandi
ríkisstjórnar sem hefur það á
stefnuskrá sinni að búfjárfram-
leiðsla verði aðlöguð betur að
landkostum. Samtök sauðfjár-
bænda samþykktu nýverið álykt-
un um nauðsyn aukins fjármagns
til beitarþolsrannsókna í því
skyni að bæta búskaparhætti og
aðlaga þá að landgæðum. Á
fundi Stéttarsambands bænda á
Eiðum nú um daginn kom svo
fram tímamóta samþykkt um að
búa í sátt við landið. Mér sýnist
því allt stefna í rétta átt í gróður-
verndarmálum þannig að við get-
um litið bjartari augum til fram-
tíðarinnar.“ AP
Suóur af Mývatnssveit bera fáein rofabörð í eyðimörkinni vott um þann
gróður sem eitt sinn var.
YSSf

Um val á
landsmótsstað
Hestamannafélögin Funi, Léttir
og Þráinn, eigendur Melgerðis-
mela í Eyjafirði hafa sent fjöl-
miðlum til birtingar samþykktir
sínar frá fundi 31. ágúst sl. Sam-
þykktir þessar fjalla um ákvörð-
un stjórnar Landssambands
hestamannafélaga unt staðarval
fyrir landsmót árið 1990.
Hjá því verður ekki komist að
svara þcim greinaskrifum, sem
fylgt hafa samþykktum þessum
svo og ýmsum misskilningi og
rangfærslum, sem þar hafa birst
þó svo stjórn L.H. kjósi ekki að
útkljá slík mál á þeim vettvangi.
Fundarboð
Fyrst er rétt að gera grein fyrir
því að eigi kornu fulltrúar úr
stjórn landssambandsins til fund-
arins 31. ágúst.
Ákvörðun félaganna um þenn-
an fund er tekin án nokkurs sam-
ráðs við skrifstofu L.H. eða
stjórn. Hefði fundarboðendum
þótt nokkuð við liggja að stjórnin
sendi menn til fundarins hefði
það verið sjálfsagt mál að kynna
sér möguleika stjórnarmanna til
að mæta, ekki síst möguleika
formanns L.H. sem þeir hafa
mjög beint spjótum sínum að. Þá
hefðu þeir getað fengið þær upp-
lýsingar að formaðurinn yrði
umræddan dag á aðalfundi Stétt-
arsambands bænda svo og vara-
formaðurinn og þriðji stjórnar-
maðurinn einnig. í hlutarins eðli
liggur að formaður mæti á slíkan
fund sem hér um ræðir. Þessu til
viðbótar skal þess getið að vegna
þess að framkvæmdastjóri L.H.
og einnig formaður L.H. voru í
sumarleyfi vikuna fyrir títt nefnd-
an fund, barst fundarboðið til
formannsins ekki fyrr en degi
áður en fund skyldi halda. Það er
ekki sjálfgefið að stjórn L.H. geti
mætt á fundi hjá hestamannafé-
lögunum hvar sem er á landinu
hvenær sem er. Það verður að
teljast lágmarks skylda að kanna
það mál fyrst, áður en fundur er
boðaður.
Fundarsamþykktin
Fundurinn 31. ágúst skorar á við-
komandi félög að senda ekki full-
trúa á næsta ársþing L.H. Um
þessa áskorun er fátt að segja fyrr
en félögin hafa brugðist við
henni. Stjórnin hlýtur að harma
slík tilmæli til kjörinna þingfull-
trúa, því þingin eru vettvangur
umræðna og skoðanaskipta þar
sem allir hafa jafna aðstöðu til að
flytja sitt mál.
Sömuleiðis harmar stjórnin
þau tilmæli fundarins til félag-
anna, að þau segi sig úr lands-
sambandinu. Engunt blöðum er
um það að fletta að stjórn L.H.
fór nákvæmlega að þeim reglum
sem þing hefur ákveðið varðandi
val á landsmótsstað. Það verða
því að teljast lítt skiljanleg við-
brögð að hvetja menn til úrsagna
þó svo þeir séu andstæðir ákvörð-
un stjórnar.
Að sjálfsögðu yrði mikil eftir-
sjá í því ef þessi þrjú félög hyrfu
úr samtökunum. í fyrsta lagi yrði
eftirsjá í þeim mörgu félags-
mönnum, sem þar eru og í öðru
lagi myndu menn sakna þeirra
ágætu gæðinga sem Eyfirðingar
hafa jafnan liaft á að skipa á
landsmótum L.H.
Yiljayfírlýsing
Með samþykktum sínum hafa
fundarboðendur látið fylgja
greinargerð þar sem reynt er að
koma því að, að núverandi stjórn
L.H. hafi verið skuldbundin til
að velja Melgerðismela í Eyja-
firði sem næsta landsmótsstað
þ.e. hún hafi í raun ekki haft rétt
til sjálfstæðrar ákvörðunar. Hér
er um freklegan misskilning að
ræða.
Á síðasta landsþingi L.H. var
það ítrekað að stjórnin ákvæði
landsmótsstað. Fráfarandi stjórn
hafði gert tillögur um mótahald
og þar á meðal að ákveðnir yrðu
tveir landsmótsstaðir til frambúð-
ar.
í þeirri nefnd þingsins er fjall-
aði unt mótahald var þessum lið
vísað aftur til stjórnarinnar með
þeim tilmælum að ákvörðunar-
valdið yrði áfram í höndum
hennar. Það var því enn ítrekað
að stjórnin hefði þar allt vald á,
en þing tæki ekki ákvörðun um
stað, ekki heldur fyrir landsmótið
1990.
Um þá viljayfirlýsingu sem
vitnað er til að samkomulag hafi
orðið um í Varmahlíð 1980, þá er
það mikill misskilningur að slík
yfirlýsing geti bundið hendur
stjórnar. Auðvitað er ekkert við
því að segja þó slíkar samkomur
samþykki hvað þeim kunni að
þykja eðlilegt um mótshald á
Norðurlandi, en að ætla að slíkt
bindi hendur stjórnar tíu ár fram
f tímann er fráleitt. Breytir þar
engu um þó hluti af þáverandi
stjórn L.H. sæti þennan fund.
Fundur þessi hafði hreinlega ekk-
ert vald til að ákveða um lands-
mót eins og skýrt er tekið fram í
fundarsamþykktinni.
í greinargerðinni, sem hér er
verið að fjalla um, er spurt með
nokkrum þjósti hvaðan meiri-
hluta stjórnar L.H. komi vald til
að hundsa slíka viljayfirlýsingu.
Því er fyrst til að svara, að stjórn-
in hefur sitt vald frá ársþingi
L.H. í annan stað verður enn og
aftur að ítreka að viljayfirlýsing
getur á engan hátt verið bindandi
fyrir ókomnar stjórnir. Þessi mis-
skilningur kemur enn fram, þeg-
ar spurt er í nefndri grein, hvort
ef til vill þurfi að skrifa í fundar-
samþykktir hvort fara eigi eftir
þeim eða eigi, fundarsamþykkt
sem þó er búið að taka fram að
geti ekki verið bindandi, því til
þess skorti fundinn umboð. Slík
yfirlýsing er siðferðilega bindandi
fyrir þá stjórnarmenn, sem að
henni standa meðan þeir eru í
stjórn, en bindur á engan hátt
hendur þeirra sem við taka.
Hlutverk stjórnar
Þegar núverandi stjórn L.H.
hafði ákveðið að næsta landsmót
skyldi haldið á Norðurlandi þá
skrifaði hún hestamannafélögum
nyrðra og óskaði eftir ákveðnum
upplýsingum frá þeim. í fyrsta
lagi var spurt hvort þau hefðu
aðstöðu til að halda landsmót. Ef
svo væri ekki, með hvaða stað
þau mæltu þá og loks hvort þau
væru tilbúin að standa að lands-
móti burtséð frá því hvaða staður
á Norðurlandi yrði valinn.
Fimmtán félög tóku afstöðu til
fyrstu spurningarinnar. í svöruni
þeirra kom fram að tveir staðir
kærnu til greina. Sex félög mæltu
með Melgerðismelum, þar af
fjögur úr Eyjafirði, en níu mæltu
með Vindheimamelum. Varð-
andi spurninguna um að standa
að mótshaldi sögðust öll félögin
nema tvö að þau myndu standa
að mótinu, burtséð frá því hvar
það yrði haldið. Þessi tvö félög
voru úr Eyjafiröi og þau kusu að
kljúfa sig frá, væri ekki farið að
vilja þeirra. Öll hin félögin töldu
sjálfsagt að hlíta ákvörðun
stjórnar þó svo hún yrði á annan
veg en þau kysu. Þessum tveimur
félögum hlaut að vera það ljóst
að þau voru með þessum skilyrð-
um að kljúfa sig út úr samstarfi
norðlensku félaganna.
Stjórn L.H. bar skylda til að
kanna hug félaganna þar sem ætl-
unin var að standa að landsmóti
1990 með sama hætti og gert hef-
ur verið síðan 1974, þ.e.félögin í
þeim fjórðungi þar sem mótið
yrði haldið stæðu að mótinu
ásamt L.H. Þetta fínnst eyfirsku
félögunum óskiljanlegt og órétt-
látt. Stjórnin var að sjálfsögðu
óbundin af afstöðu félaganna til
staðarvals. Ef eingöngu hefði átt
að spyrja um staðarvalið hefði
mátt spyrja öll félög innan L.H.,
eins og Eyfirðingarnir minnast á,
því þau hafa auðvitað sitt að
segja um landsmótsstað. Eins og
þeir taka fram er þetta landsmót,
en ekki fyrir Norðlendinga eina,
þó manni finnist það skína út úr
allri greinargerð þeirra. En svona
breytast tímarnir því á Varma-
hlíðarfundinum margnefnda var
ekki minnst á það sjónarmið að
önnur félög hefðu neitt um þetta
að segja og þótti ekki óréttlátt
þá.
Bréfaskriftir stjórnarinnar
voru ekki aðeins eðlilegar heldur
og nauðsynlegar áður en endan-
leg ákvörðun yrði tekin.
Þegar stjórn tekur ákvörðun
um landsmótsstað verður hún að
hafa í huga allt landið, en ekki
einstaka fjórðunga. Landsmótin
eru sameiginlegur vettvangur
allra félaganna innan L.H. í þeim
skilningi eru þau sameign okkar.
Landsmót hafa tvívegis verið
haldin á Vindheimamelum og
tekist með ágætum. Reynslan
sýnir að landfræðilega eru Vind-
heimamelar vel settir með tilliti
til aðsóknar. Landsmót eru mikið
fyrirtæki fjárhagslega, fram hjá
því getur stjórn ekki litið. Lands-
mót geta ekki þjónað þeim til-
gangi að byggja upp staði vítt og
breitt eins og vikið var að í
blaðagrein. Þar var. vitnað til
landsmóta ungmennafélaganna.
Slíku er ekki saman að jafna, þar
sem sveitarfélög og ríki sjá um
alla uppbyggingu og síðan rekst-
ur á mannvirkjum. Landsmót
hestamanna eiga að vera laus við
hrepparíg og staðarvalið á að ráð-
ast af því hvar hægt er að tryggja
sent bestan framgang mótsins.
Við munum svo ekki fjalla um
þetta mál frekar í fjölmiðlum,
nema sérstakt tilefni gefist til, en
að sjálfsögðu mun stjórnin gera
ársþingi L.H. grein fyrir málinu.
F.h. stjórnar L.H.
Leifur Kr. Jóhannesson form.
Kári Arnórsson ritari.