Þjóðviljinn - 03.03.1960, Page 7

Fimmtudagur 3. marz 1960 — ÞJÓÐVILJINN — (7
— Já, þetta varð til þess að
ég i'ékk 5 þús. kr. styrk frá
' Alþingi og gat keypt fyrsta
brennsluoíninn og hafið
bréanslu. Og árið 1930 héldum
við fyrstu opinberu sýniriguna
á íslénzkum leirmunum í List-
vinahúsinu.
— Hvernig var þessari sýn-
ingu tekið?
— Þetta var allstór sýning
og munirnir voru til sölu. Og
allt seldist af þcssum fyrstu
hlutum.
Teningnum kastað
mánuðina til þess að koma
brennslunni af stað.
Strax of lítið
— Og siðán hafið þið brenrit
aí fullum krafti?
— Upp frá þessu hélt verk-
stæðið stöðugt áfram að auk-
ast og margfaldaðist þannig á
næstu tiu árum að í byrjun
síðustu heimsstyrjaldar höfðum
við 9 menn í vinnu. Við tókum
þá þátt í mörg'um sýningum,
bæði á Norðurlöndum og suður
á meginlandinu.
Þar með var hið upphai'iega
húsnæði leirbrennslunnar orð-
— Og hófstu þá leirbrennslu
fyrir alvöru?
— Fyrsta neinann i leir-
brennslu tök ég 1931—1932. Það
var Sveinn bróðir minn, núver-
andi veiðistóri. Ilann . lærði
fyrstur manna leirbrennslu hér
•heima og var um - fjölda ára
. íorstöðumaður leirbrennslunn-
. ar.
Árið eftir tók ég annan nerna.
og þá.var teningnum kastað að
. gera þetta að iðngrein í land-
inu og taka stó.rt á Klutunum.
En af því ég hafði mörg önn-
ur áhugamál og ferðaðist mik-
ið hefði þetta ekki getað gerzt
hefði ég ekki notið hjálpar
konu minnar, Lydíu, sem hefur
próf í leirsmíði frá listiðnaðar-
. skólanum í Múnchen. Kennslan
og stjórn verkstæðisins hvíldi
mest á henni fyrstu árin, en ég
íékk tæknilegan fagmann frá
þýzkri verksmiðju fyrstu þrjá
ið of lítið. Þá hafði ég keypt
húseignina að Skólavörðustíg
43 og bvr.jaði að gera mér
nýtt verkstæði á lóðioni. 8X15
metra að stærð, en um leið og
það var fullgert var það þegar
orðið of lítið7 því framleiðslan
jókst mjög ört á þeim árum. —
en þá var ógernlngur að fá
nokkur tæki innflutt.
Hugsað djarft
— En að loknu stríði?
— Það var fyrst í lok heims-
styrjaldarinnar síðari að farið
var að hugsa fyrir stórum fram-
kvæmdum, að flytja inn vélar
og byggja framtíðarverkstæði
fyrir fjöldaframleiðslu er myndi
nægja fyrir okkar þarfir í leir-
vöru og postulíni, — og jafn-
vel til útflutnings.
— Voru möguleikar til út-
llutnings?
sína j leirbrennslunni. Hann hefur nú tekið við starfrækslunni.
Bæjarstjórn Ak-
ureynrverðnrsér
til aihEægis
Akureyri í fyrrakvöld. Frá
fréttaritara Þjóðviljans.
Bæjarstjórn Akureyrar sam-
þykkti á fundi sínum í dag til-
lögu, þar sem lýst er ánægju
með efnahagsmálaaðgerðir ríkis-
stjórnarinnar og meirihluta Al-
þingis. Tillagan var samþykkt
með 6 atkvæðum gegn 5. Þeir
sem tillögu þessa fluttu og
greiddu henni atkvæði voru bæj-
| arfulltrúar íhalds og krata: Jón
G. Sólnes, Helgi Pálsson. Jón
Þorvaldsson, Gísli Jónssön,
Bragi Sveinsson og Bragi Sigur-
jónsson. Móti tillögunni greiddu
atkvæði bæjarfulltrúar Alþýðu-
bandalagsins og Framsóknar.
í umræðunum um tillöguna
benti einn bæjarfulltrúanna á að
með bví ag. samþykkja þessa til-
lögu yrði bæjarstjórnin sér tii
athlægis, ekki aðeins í augun:
Akureyringa beldur og allra
Fálkinn og rjúpurnar. Fálkinn var einn fyrstj gripurinn, sem
leirbrennsla Guðmundar framleiddi, gerður 1930 fyrir ung-
mennafélögin, sem heiðurs.gjöf til nokkurra brautrjrðjenda fc
lagsskaparins. Síðan liefur hann verið sendur um allar heims-
álfur.
landsmanna. Myndi nú afsann-
ast sú kenning Mánudagsblaðsins;
að Akureyringar gætu ekki lileg-
ið. Nú hlytu þeir að hlæja að
bæjarstjórninni.
— Já, okkur stóð þá þegar
til boða að flytja leirmuni út
úr landinu og selja á erlendum
markaði, — og ekki skortir
hráefni hér til slikrar fram-
leiðslu.
— Telur þú slíka möguleika
fyrir hendi nú?
— Já, það er án efa hægt að
selja leirmuni bæði til aust-
urs og vesturs. Ég hef t.d. feng-
ið pantanir eftir sýnishornum
er ég hef sent til Ameríku —
en þeir sætta sig ekki við að
flytja inn aðeins nokkur hundr-
uð stykki, þeir vilja fá svo
mikið að ekki er hægt að sinna
því vegna vélaleysis og þrengsla
—- meðan svo standa sakir sem
í næstu grein segir svo bet-
ur frá baráttunni fyrir því að
g'era leirbrennslu að stóriðnaði
á íslandi — og verksmiðju-
hlutunum sem legið hafa lok-
aðir inni í gömlum bragga síð-
an í tíð nýsköpunarstjórnarinn-
ar. J.B.
MIIUIIIIIIIIi!lllllll[ISIIIIIIllllllllllll!IIHIIIilllllillllllHillllllllllllllllHllllllllllllllllllllilll!lllillllllll!1lillllliill!llli
I Haralz-slátta
= í Halldórs þætti Snorra-
= sonar segir svo:
H! „Og er kemur inn átti
= dagur jóla, var mönnum
gefinn máli. Var það kallað
= Haraldsslátta. Var meiri
Hl hlutur kopars, það bezta
se= kosti, að væri helmings silf-
1= ur. Og er Halldór tók mál-
= ann, hefur hann í möttuls-
ii| skauti sinu silfrið og lítur
^ á og sýnist eigi skírt mála-
§!=i sbfrið, lýstur undir neðan
^ annarri hendi, og fer það
ss allt í hálm niður'1.
==i í þá daga var gengi fellt
= á þann einfalda hátt að
HÍ blanda meiri kopar í silfrið.
= Haraldur konungur hefur
§= sýnilega átt við erfiðleika
= að stríða í efnahagsmálum
= sinum og þessvegna 1— lík-
Hii lega að ráði hagfræðinga
==i: sinna — gripið til þessa
== ráðs, sem síðar átti eftir
== að verða vinsælt hjá lands-
= stjórnarmönnum.
Halldór Snorrason sýndi
Haraldi konungi þá svívirð-
ing, að kasta Haraldsslátt-
unni í hálm niður og fór
svo að lokum, að hann fékk
málann í skíru silfri.
Hversu mundi Halldóri
hafa litizt hin nýja Haralz-
slátta, sem nú skal go’d'n
hinum vinnandi lýð á ís-
landi ?
Verkamenn og aðrir laun-
þegar munu áreiðanlega
fara að dæmi Hai’dórs
Snorrasonar og hafna hinn:
nýju Haralzsláttu. Þeir
munu segia sem Halldór
forðum: „Til hvers skal ég
honum þjóna lengur, það að
ég fá ekki mála minn fals-
laust?“. Mikill verkfallsfor-
ingi hefði hann verið, ef
hann væri nú uppi.
Ríkisstjórnin á eft:r að
finna það, að íslenzkir laun-
þegar vilja fá kaup sitt fals-
laust.
í Sovétríkjunum
kunnugt er mjög margar þjóð-
ir; í skýrslunni eru taldar upp
108 þjóðir. Rússar eru lang-
íjölmennastir eða rúmar 114
milljónir, næstir koma Úkra-
ínumenn 37 milljónir, þá Hvít-
rússar, tæpar 8 milljónir, Ús-
bekar 6 milljónir og tartarar
tæpar fimm. Alls eru það tutt-
ugu þjóðir sem ná einni millj-
ón eða meir. Meðal þeirra eru
2,2 milljónir Gyðinga og 1,6
milljónir Þjóðverja. Hinsvegar
eru margar þjóðir aðrar fá-
mennar, einkum veiðiþjóðir
norðursins; af þeim eru Nénar
fjölmennastir eða 25 þúsundir,
en Júkagírar og Aleútar fá-
mennastir eða 400 manns hvor
þjóð.
Sjá má af skýrslunni. að
flestar halda þessar þjóðir
tryggð við þjóðtungu sína,
einkum þær fjölmennari; telja
92—97 af hundraði þjóðtunguna
móðurmál sitt. Þó eru nokkr-
ar undantekningar, og er þá
fyrst og fremst um að ræða
þjóðir sem ekki búa á sam-
felldu landssvæði, eins og Þjóð-
verjar, Gyðingar og Pólverjar.
í Sovétríkjunum eru allmiklu
fleiri konur en karlar, af
hverjum 1000 íbúum eru 550
konur og 450 karlar, Þessi
mikli mismunur stafar vitan-
lega af hinu gífurlega mann-
falli í heimsstyrjöldinni, eins
og sést bezt af því, að af 1000
ibúum yngri en 31 árs eru
501 karlmaður en 499 konur,
en hjá þeim, sem eldri eru en
31 árs er hlutfallið 375 karl-
menn á móti 625 konum. Það
er af sömu ástæðum að aðeins
522 konur af þúsundi eru gift-
ar. Hinsvegar eru nær 700
karlmenn aí þúsundi í hjóna-
bandi.
■ Ofangreindar skýrslur gefa
og góða hugmynd um þær gíf-
urlegu breytingar, sem orðið
hafa í heilbrigðismálum og á
kjörum almennings yfirleitt.
Benda má á dánartölur. Árið
1926 var dánartala 20,3 af þús-
undi, árið 1938 17,3 og árið
1958 nam hún aðeins 7,2 af
þúsundi, en það mun vera
lægsta dánartala í heimi.
Þá eru ógreindar skýrslur um
menntun þjóðanna, en þær
haía lengi verið stolt Sovét-
ríkjanna. Æðri menntun höfðu
3,8 milljónir manna hlotið, og
þar af meir en 1,8 milljón
konur eða 49 prósent, og er
þetta sannarlega athyglisverð
tala fyrir kvenréttindakonur
íslenzkar. Miðskólamenntun,
bæði almenna og tæknilega
höfðu tæpar 55 milljónir
manna hlotið. 98,5 af hundraði
allr.a íbúa á aldrinum frá 9—
49 ára voru læsir og' skrif-
andi, — en þess skal getið, að
árið 1926 nam tala þeirra 56
af hundraði en aðeins 26 aí
hundraði árið 1897. Að lokurri
skal þess getið, að Sovétríkiii
hafa fyrir löngu farið fram úr,
Bandaríkjunum í því að Út-
skrifa verkfræðinga. Árið 1958
útskriíuðust 94 þúsund verk-
fræðingar, í Sovétríkjunum, en
aðeius 35 þúsund í Bandaríkj-
unum.
Margan annan ánægjulegan
fróðleik má lesa af þessura
skýrslum.
—-.Árhií