Þjóðviljinn - 27.08.1974, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 27. ágUst 1974. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 5
Indíánarnir sem
vildu fyrirfara sér
Bororo-indiánar, sem voru einu sinni voldug her-
mannaþjóð i Brasilíu, eru nú aftur farnir að geta
börn, eftir að hafa reynt i tvö ár að fremja eins kon-
ar „ættbálks-sjálfsmorð” með þvi að stöðva allar
barnsfæðingar. „Bororomenn voru veikir og
hræddir við að þjást, svo að konur okkar neyttu
jurtar, sem kemur i veg fyrir getnað”, sagði
Lourengo, nýkjörinn höfðingi ættbálksins, við
fréttamann.
Fyrir einni öld voru Bororo-
menn 6000 að tölu og réðu yfir
risastóru frumskógarsvæði i
Mato Grosso i suðurhluta
Brasiliu, allt frá bæjunum Cuiaba
og Corumba i vestri I Goias i
austri, en það er álika stórt land-
svæði og allt ísland. Þetta var há-
vaxinn og hraustur ættbálkur,
sem hafði mjög sérkennilega
menningu. En siðan komust þeir i
kynni við blessun „siðmenningar-
innar” og hrundu þá niður, svo að
nú eru aðeins eftir um 400 Bororo-
menn.
Þeir urðu fyrir barðinu á land-
nemum og vegagerðarmönnum,
sem hjuggu stór skörð i raðir
þeirra með nýtisku vopnum sin-
um. í kjölfar þeirra fylgdu sjúk-
dómar af ýmsu tagi að ógleymdu
áfenginu, sem hvitir kaupmenn
seldu þeim. Árið 1969—1970 voru
þeir, sem eftir lifðu, örvæntingu
næst. 78 af hundraði voru berkla-
veikir og gat ættbálkurinn
naumast séð sér farborða á hefð-
bundinn hátt, með veiðum og
sliku, heldur höfðu þeir, sem eftir
lifðu, tekiö sér bólfestu I grennd
við kaþólska trúboðsstöð I
Merure. Þá mun ættbálkurinn
hafa komist að þeirri niðurstöðu
að vonlaust væri að halda llfs-
baráttunni áfram, og var þvi
ákveðið að fremja sjálfsmorð
með þvi að stöðva allar fæðingar.
Konur ættbálksins tóku siðan að
neyta seyðis af jurt sem hefur i
för með sér ófrjósemi.
Aidji, einn af höfðingjum ætt-
bálksins, skýrði fréttamanni frá
þvi, að með þessari ákvöröun hafi
indiánarnir verið að flýja burt frá
þeim vandaniálum, sem snert-
ingin við „menninguna” hafði
skapað. En hann álitur nú að hún
hafi verið röng. A siðustu þremur
árum hafa kjör ættbálksins nefni-
lega batnað mikið, og hafa læknar
trúboðsstöðvarinnar að mestu
leyti unnið bug á sjúkdómum
þeim, sem áður herjuðu á indián-
ana. 1 þorpi Aidjis höfðingja, sem
telur 237 ibúa, er nú aöeins einn
berklaveikur maður.
Aidji litur þvi björtum augum á
framtiðina. Hann sagöi að visu
ferðamönnum, að verstu óvinir
Bororo-indiána nú væri menning
hvitra manna, lestir þeirra, sjúk-
dómar og græðgi þeirra i land.
Með aðstoð trúboðanna telur
hann þó að unnt verði að fá aftur
umráð yfir hluta af fornu land-
svæði ættbálksins. Hann vill að
indiánar tileinki sér það besta úr
sinni fornu menningu og það
besta úr siðum hvitra manna, og
álitur hann að heppilegast sé fyrir
ættbálkinn að búa á sérstaklega
afmörkuðum þjóðgarði, þar sem
hann gæti tileinkað sér „sið-
menninguna” smám saman án
þess að glata eigin menningu.
Trúboðar hafa þegar kennt
indiánunum, sem voru veiði-
menn, grundvallaratriði ræktun-
ar og ýmsar iðngreinar eins og
körfugerð, sauma o.þ.h. Vicente
Cesar, yfirmaður trúboðsins, hef-
ur talað máli ættbálksins við yfir-
völd landsins, og fékk hann loforð
um að hann fengi yfirráð yfir
landsvæði, sem væri yfir 500.000
ekrur.
Ef þetta loforð verður haldið,
eru Bororo-indiánar heppnari en
flestar aðrar indiánaþjóðir Brasi-
liu. Talið er að frumbyggjar
landsins hafi verið milli einnar og
þriggja miljóna að tölu, þegar
Portúgalir fundu landið árið 1500,
en þess ber þó að gæta að hvltir
menn hafa haft mikla tilhneig-
ingu til að vanmeta fjölda frum-
byggja á þessum slóðum, og get-
ur þvi vel verið að fjöldinn hafi
verið miklu meiri. Nú eru hins
vegar I hæsta lagi hundrað þús-
und eftir og sú'tala lækkar mjög
ört. Valda þvi ekki aöeins sjúk-
dómar, áfengi og slikt, heldur
hefur mjög verið gengið fram I
þvi að útrýma þessum þjóðum
með svipuðum aðferðum og
meindýrum, og hefur einkum
mikið verið unnið að þvi slðustu
ár, þótt ekki hafi mikið verið um
það rætt. Land er nefnilega talið
verðmeira ef það er „hreinsað”,
þ.e.a.s. engir indiánar búa þar
lengur, og er það þá hluti af
jarðabraskinu I sambandi við
nýtingu Amasón-svæðisins að
leigja morðingja, sem eitra
vatnsból indiánanna eða skjóta á
þá og kasta á þá sprengjum úr
flugvél.
Þegar litið er á þessa atburði er
ekki hægt að segja annað en Bor-
oro-indiánar séu heppnir að vera
enn á lifi, þótt þeim hafi fækkað
um meira en niu tlundu. Það er
sjálfsagt kaþólska trúboðinu að
þakka, en ef litið er á starf trú-
boðanna i heild er þó ekki vist að
það sé eins þakkarvert. Trúboð-
arnir komu á þessar slóðir árið
1902, og reyndu að boða Bororo-
mönnum, sem þá voru ramm-
heiðnir, guðs kristni. Það gekk
mjög illa i byrjun, þvi að menning
þeirra var ein heild og hluti af
þeim sjálfum og þeir vildu ekki og
gátu ekki tekið upp nýja siði.
Þá fóru trúboðarnir að athuga
lifnaðarhætti þeirra betur, og
komust að þvi að þorp þeirra voru
skipulögð á mjög sérstakan hátt,
þannig að þau endurspegluðu
ekki aðeins þjóðfélagskerfi þeirra
heldur alla heimsmyndina. Þá
gripu trúboðarnir, sem höfðu
ríkisvaldið á bak við sig, til þess
ráðs að bygjga ný „siðmenntuð”
jwrp fyrir indiánana, með menn-
ingarlegu skipulagi, og létu þeir
þá flytja þangað. A þennan hátt
var unnt að brjóta þjóðfélags-
kerfið niður og um leið heiðin-
dóminn, og urðu indiánarnir þá
brátt móttækilegir fyrir kristin-
dómnum.
Hvað sem annars má segja um
trúboðsstarfið er ekki óliklegt að
þetta hrun menningar indián-
anna, sem trúboðarnir ollu, hafi
valdið miklu um örvæntingu
þeirra 1969.
Um leið og trúboðarnir boðuðu
indiánunum kristni unnu þeir
einnig merkt mannfræðistarf og
gáfu jafnvel út goðsagnir þeirra.
En franski mannfræðingurinn
Levi-Strauss hefur þó gagnrýnt
þærútgáfur talsvert: hann bendir
á að hinir ágætu klerkar hafi
stundum „hreinsað” ófrýnilega
hluti, eins og t.d. sifjaspell, út úr
goðsögnunum og gefið út full-
snurfusaða útgáfu þeirra.
Þetta sýnir það verð sem indi-
ánarnir urðu að greiða til að lifa
af. Þeir höfðu sina sjálfstæðu og
sérkennilegu menningu (sem ma.
er sagt frá i verkum
Levi-Strauss) og vissa. lifnaðar-
hætti, sem byggðust á veiðum. En
þeir voru fyrir hvitum mönnum,
sem ásældustlönd þeirra, og fyrir
trúboðunum, sem vildu uppræta
menninguna. Hefðu þeir haldiö
baráttunni áfram hefði þeim
vafalaust verið útrýmt. En þeir
gáfust að lokum upp, eftir baráttu
og örvæntingu, sættu sig við að
missa menningu sina og mestan
hluta lands sins, þannig að þeir
urðu að lifa á góðgeröarstarfsemi
trúboða. Loks er þeim nú kennt
föndu^körfugerð og saumar, likt
og föngum eða fávitum. Menning
þeirra er birt umheiminum — i
hreinsaðri útgáfu trúboðanna.
Þegar svo er komið hafa þeir von
um að fá einhvern „þjóðgarð”
fyrir sig.
Einn af ráðamönnum Brasiliu
sagði að verndun indiánanna
mætti ekki koma i veg fyrir efna-
hagsuppbyggingu landsins. 1
framtiðinni verður það sjálfsagt
talsvert fjárhagsatriði fyrir
brasiliumenn að hafa ekki útrýmt
indiánunum gersamlega, heldur
hafa nokkra þeirra eftirlifandi á
þjóðgörðum — til sýnis fyrir
ferðamenn.
e.m.j. tók saman.
Alyktun SINE:
Aöeins fjölda-
hreyfing alþýöu
tryggir brottför
hersins
Arlegt sumarþing S.I.N.E.,
Sambands fslenskra náms-
manna, var haldið I Arnagarði
dagana 17.-18. ágúst. Rætt var um
ýmis hagsmunamál islenskra
námsmanna, menntamál og sam-
skipti islenskra námsmanna við
alþjóðleg stúdentasamtök.
Þingið lýsti yfir einróma Stuðn-
ingi við fjárlagatillögur stjórnar
lánasjóðs islenskra námsmanna,
sem fela m.a. I sér, að lán nægi til
að standa straum af framfærslu-
kostnaði námsmanna eftir að til-
lit hefur verið tekið til tekna
þeirra.
Á þinginu kom I ljós, að nokkur
uggur er meöal námsmanna um
að komandi rikisstjórn kunni að
hafa tilhneigingu til að þrengja
hag námsmanna.
Ferðamál námsmanna voru
mjög á dagskrá á þinginu, en
námsmenn hafa leitað frekari
fyrirgreiðslu flugfélaganna, svo
sem önnur hagsmuna- og félaga
samtök hafa fengið, en enga hlot-
ið þrátt fyrir ýmis loforð og fyrir-
heit. Svo virðist sem nú sé útilok-
að að ná hagstæðum samningum
eftir samruna Flugfélags Islands
og Loftleiða, og hefur tilkoma
flugfélagsins Air Viking þar engu
um breytt.
A þinginu var kosin nefnd til
viðræðna við yfirvöld m.a. varð-
andi breytingar á alþjóðlegum
reglugerðum um stúdentaflug.
A þinginu var ennfremur, eins
og á svo mörgum fyrri þingum
S.I.N.E., rætt um hersetu Banda-
rikjamanna á lslandi,og var eftir-
farandi ályktun samþykkt sam-
hljóða:
„A 11 alda afmæli tslands
byggðar blasir sú staðreynd við
augum tslendinga og alheims, að
bandariksur her hefur setið á
landinu i 23 ár samfleytt.
Tuttugu og þrjú ár — hálfur
mannsaldur. Hve lengi enn? Her-
stöðvasinnar segja: Er friðvæn-
legt verpur i heiminum.
Sumarþing S.t.N.E. skorar á is-
lenska alþýðu að ihuga hve lengi
eigi að ginna tslendinga tii að
sættast við hersetu með þvi að
jafna hvaða smáskærum, hvar
sem vera skal, við styrjaldar-
hættu I nágrenni islands, og hvort
ekki sé knýjandi nauðsyn að gera
Framhald á 11. siðu.
BANASLYS í
KRÆKLINGAHLÍÐ
Banaslys varð i Kræklinga-
hlið við Akureyri á sunnu-
dagsmorguninn.
Sigurbjörn Gunnbjörnsson,
19 ára að aldri, varð undir
jeppabifreið, sem valt út af
veginum á móts við Silastaði.
Sigurbjörn var að koma frá
Reykjavik, en hann var bú-
settur að Kambsmýri 6, Akur-
eyri.
Það var leigubilstjóri frá
Akureyri, sem kom aö Sigur-
birni snemma á sunnudaginn.
Jeppinn mun hafa farið með
hjólin út fyrir veginn á
nokkurri ferð. Yfirbygging
jeppans lagðist alvcg saman,
og er bifreiðin ónýt. —GG
Leikjum frestað
vegna ófærðar
Leik Vestmannaeyinga
gegn Akureyringum, sem
fram átti að fara um helgina
varð að fresta vegna ófærðar I
flugi. Sagði Helgi Danielsson,
formaður mótanefndar KSl,
að leikurinn færi fram við
fyrsta tækifæri og þá mjög
trúlega nú i vikunni. Akureyr-
ingar munu hins vegar hafa
óskað eftir að leika leikinn eft-
ir næstu helgi, en þeirri mála-
leitan var synjað.
1 2. deild átti að fara fram
leikur milli Isfirðinga og Völs-
unga, en honum var einnig
frestað vegna ófærðar.
Klókur ræningi
PARtS 22/8 — Frönsk lögregla
veltir þvi nú fyrir sér hvernig
óþekktur maður hafi getað kom-
ist yfir lykla að bankahólfum
Rothschiids-bankans I Parls.
Maðurinn gekk siðan rólega til
verks, opnaði hólfin og komst
undan með verðmæti, sem nema
a.m.k. tiu miljónum franka (200
milj. króna).
Sennilegt er að ránið hafi tekið
marga daga. Maðurinn tók sér á
leigu bankahólf og fékk þannig
aðgang að hvelfingunni, þar sem
hólfin eru til staðar. Siðan kom
hann þangað dag eftir dag með
ferðatösku meðferðis, fór rólegur
niður i hvelfinguna og kom siðan
upp eftir nokkra stund. Enginn sá
neitt grunsamlegt við atferli
mannsins, og fékk hann þvi fullt
næði til sinna verka. Það var ekki
fyrr en viðskiptavinur bankans
kom úr sumarfrii og saknaði
skartgripa i bankahólfi sinu, að
þjófnaðurinn uppgötvaðist.
Margir leigjendur bankahólfa eru
enn i frii og veit lögreglan þvi
ekki enn hve miklu var stolið, en
talið er að verðmæti þess sé yfir
10 milj. franka.
Thomas Stafford, geimfari verður foringi bandarisku Apollo-áhafnar-
innar, og á myndinni er hann ásamt sovéskum starfsbróður við
æfingar i Moskvu.
Samvinna í geimnum
Sovésku geimskipi af Soyuz-
gerð verður skotið út i geiminn
frá Baikonur þann 15. júli 1975.
Sjö og hálfri klukkustund eftir að
sovéska skipið leggur upp frá
geimvisindastöðinni þar i
Kazakstan, verður bandarisku
Apollo-geimfari skotið á loft frá
Canaveral-höfða. Geimskipin
munu siðan mætast einhvers
staðar i geimnum og fljúga um
geiminn saman i tvo daga. Bæði
geimförin, það sovéska og það
bandariska, verða mönnuð, og
munu áhafnir þeirra fara i heim-
sóknir um borð til hinna, og gera
tilraunir saman.
Báðar áhafnirnar hafa verið
æfðar i Yuri Gagarin-geimvis-
indastofnunni i Moskvu. Undan-
farið hafa Bandarikjamennirnir
verið i Moskvu, en i fyrra voru
hinir sovésku við æfingar i
Houston, Texas. (APN)