Þjóðviljinn - 30.06.1977, Qupperneq 2

2 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 30. júni 1977
Ólafur Ólafsson, landlæknir.
LandlæknisembættiB og lyfja-
máladeild heilbrigöis- og trygg-
ingamálaráBuneytisins hafa allt
frá árinu 1972 athugaB kerfis-
bundiB lyfjaneyslu fólks á
ReykjavikursvæBinu og viBa um
land. Auk hins hefÐbundna eftir-
lits hefur veriB fylgst náiB meB
sölu lyfja, lyfjaávisana fjölda og
neyslu fólks. Einn liBur þessarar
könnunarvar aörannsaka 150.000
lyfjaávisanir. Þessar athuganir
hafa veriB geröar i samvnnu viö
borgarlækni, héraBslækninn á
Akureyri o.fl. Sjúkrasamlag
Reykjavikur hefur greitt mestall-
an kostnaö viö rannsóknina.
Fyrstu niöurstööur hafa nú ver-
iö birtar I Timariti um lyfjafræöi
(1974-75) og i læknablaöinu (jún.
1977) og öörum timaritum. Er
eBlilegt aöþærbirtist almenningi.
Helstu niðurstöður.
1. Sala geö-, svefn- og róandi
Ólafur Ólafsson
landlæknlr skrifar um
neyslu geð-róandi-og
svefnlyf ja á Islandi:
Niöurstööur þeirrar rannsóknar
er eftirfarandi:
Róandi lyf
I ákveönum hjúskaparstéttum
hér á landi er neysla miklu meiri
en almennt gerist. Ég hiröi ekki
um aB nefna þessar stéttir sér-
staklega i þssari grein. Ef miöaö
er viB 10 ára aldursbil í aldurs-
hópnum 20-70 ára er t.d. neyslan
meöal 20-59 ára i sumum stéttum
7-4,5 föld miöaö viö 1000 Ibúa, en
lækkar meö hækkandi aldri.
Svefnlyf
Neysla er svipuö i sömu hjú-
skaparstéttum. Fólk 60 ára og
eldra neytir um 60% af heildar-
magni svefnlyfja sem ávisaö er
hér, en neyslan eykst meö hækk-
andi aldri.
Um orsakir
Orsakir aukinnar lyfjaneyslu
Starfstétt A (erfiöisvinnufólk
og/eöa ófaglært) Um 75% þessa
hóps starfar lengur en 50 klst/-
viku og flestir um 60 klst. Starf-
stétt B (iönverkamenn og/eöa
sérmenntaöar starfstéttir). Um
47% starfa lengur en 50 klst/viku.
StarfstéttC (háskólamenntaöir
og/eöa þeirsem starfa viö stjórn-
un. Um 50% starfa lengur en 50
klst á viku.
Á hinum Noröurlöndunum er
starfstími samsvarandi stétta 40
— 45 klst. á viku. Dæmi um vinnu-
álagiö hér á Islandi er aö nær 37%
starfa viö e.a. aukavinnu. Sam-
svarandi fjöldi i Noregi og Svi-
þjóð eru 6% og 8%.
„Stórneytendur” geð- og
róandi lyfja og eftirrit-
unarskyldra lyfja.
Þessihópur ersmár eða nokkur
promille af Reykvikingum á aldr-
inum 20 ára og eldri. Flestir
AUKIN ÁSÓKN f LYF
lyfja er meiri á tslandi og i
Danmörku en á hinum Noröur-
löndunum. Hvaö áhrærir Is-
land er ástæöan sú aö svefn-
lyfjum er ávisaö mest hérlend-
is.Sala þessara lyfja hérlendis
óx jafnt fram aö árinu 1972, en
hefur sföan minnkað verulega
eða úr 120 „stöðluöum skömmt-
um” niður i 108 á 1000 Ibúa.
2. Um 3/4 hlutar svefn- og róandi
lyfja, sem ávisað er á Islandi
eru af Benzodiazepinflokki
(Valium, Diazepam og Moga-
don.) Hlutföll þessara lyfja af
sölunni eru þau sömu í Dan-
mörku, en i Noregi eru þau 40%
og í Sviþjóö um 50%. Mogadon
(svefnlyf) er ávisað i nær
helmingi meira magni á tslandi
og I Danmörku en á öðrum
Noröurlöndum. Sala svefn- og
róandi lyfja úr öörum lyfja-
flokkum er svipuö á Islandi og
á öörum Noröurlöndum aö Svi-
þjóð undantekinni en þar er
salan mest.
3. Sala svefn- og róandi lyfja af
barbiturat- og meprobamat-
flokkum hefur minnkaö all-
verulega en mun hættuminni
lyfjum er ávisaö i þeirra staö.
Fyrrnefndum lyfjum er ávísaö
i svipuöu magni hérlendis og á
hinum Noröurlöndunum.
4. Ávisaö magn eftirritunar-
skyldra lyfja (s.s. morfin, opi-
um og pethedin) fer stöbugt
minnkandi. íslenskir læknar á-
visa verulega minna magni af
þessum lyfjum en félagar
þeirra á hinum Noröurlöndun-
um.
5. Magn geödeyföar- og sefandi
lyfja hefur haldist óbreytt eöa
svipað á öllum Noröurlöndun-
um. Tiöni geösjúkdóma á ts-
landi er svipuö og i Danmörku.
6. Amfetaminneysla, sem var
mjög mikil hér á árunum 1950-
1970 boriö saman viö hin Norö-
urlöndin, hefur hraðminnkað
alltfrá 1970 og er nú aðeins brot
af þeirri neyslu er var.
Orsakirþessarar minnkunar eru:
a) Læknum hafa almennt oröiö
ljósar aukaverkanir lyfsins.
b) önnur lyf sem hafa svipaöa
verkun en eru hættuminni hafa
komiö á markaöinn.
c) Miklar takmarkanir á ávisun
lyfsins voru settar 1971 og 1976.
Til aö grafast fyrir um hugsan-
lega almenna „ofnotkun” þess-
ara lyf ja var gerö könnun á lyfja-
neyslu eftir hjúskaparstétt fólks.
en meira
aðhald hjá
læknum og
heilbrígðis-
yfirvöldum
fólks eru margþættar og ýmsar
þeirra eru ókunnar. Ég vil þó
benda á nokkuratriöii'lifi og um-
hverfifólks semalmennteru talin
hafa áhrif á neysluna.
1. Sjúkdómar
Niöurstööur hóprannsókna gefa
eindregiö til kynna að sjúkdóms-
tiöni er algengari i þeim hjúskap-
arstéttum og aldurshópum (eldra
fólk) sem aö framan er greint frá.
Sjúkdómstiðnin er þó ekki marg-
föld miöaö viö aörar stéttir likt og
lyfjanotkunin gefur til kynna.
2. Félagsleg- og efna-
hagsleg aðstoð
Þaö er enginn vafi á aö félags-
leg- og efnahagsleg aðstoð hér er
almennt minni en á hinum Norö-
urlöndunum og vissar hjúskapar-
stéttir eru afskiptar. Þegar sam-
anburöur er gerður viö hin Norö-
urlöndin (1.3) ber að hafa þessi
atriði i huga.
3. Langur vinnutimi
óhóflega langur vinnutimi
skapar þreytu og streitu hjá fólki
og þaöleitar frekará náöirróandi
lyfja og ekki sist svefnlyfja.
Vinnutimi er mun lengri hér en
gerist á hinum Noröurlöndunum.
Niöurstööur hóprannsóknar
Hjartaverndar á starfstima karla
á aldrinum 34-61 árs eru eftirfar-
andi:
ganga ekki heilir til skógar vegna
geðvillu, skapgeröargalla eöa
annarra andlegra eöa likamlegra
vanheilinda. Margir eru mótaöir
af slæmu uppeldi og la kri mennt-
un (oft greindarskorti), en smá-
afbrotamenn eru flestir i þeirra
hópi. Ekki er viö þvi að búast að i
fangelsum komist þeir til aukins
þroska. Þetta fólk leitar eölilega
mjög til lækna og er reynt eftir
megni aö hjálpa með viðtölum og
lyf jameöferö þótt árangur sé ekki
mikill, enda er drykkjusýki al-
geng meðal þessa fólks. Þessir
sjúklingar leita aöallega til eldri
lækna en vera má að þeir hafi á
langri læknisæfi þroskaö meö sér
meiri þolinmæöi en margir yngri
kollegar hafa. Þessi þróun er að
visu ekki alltaf heppileg.
Meðal stórneytenda i þessum
hópi er og ágætlega gert fólk til
hugar og handa, sem þó vegna
vanmetakenndar, sálaróróa eöa
alvarlegs sjúkdóms getur ekki
þraukað af dagstund án hjáipar.
Oftmá liösinna með lyfjameöferö
og viötölum og fá sumir það góö-
an bata, þó aö gefa veröi stærri
skammta af lyfjum en getiö er
um i kennslubókum, aö þeir öðl-
ast orku til að stunda fullt starf,
jafnvel á „hærri þrepum þjóöfé-
lagsins”.
Um fikniefni
Litill vafier á að smygl á fikni-
efnum hefur aukist á sföustu ár-
um. Svo virðist sem þaö hafi gerst
m.a. samfara fækkun lyfjaávis-
ana á róandi og eftirritunarskyld
lyf og aukinni takmörkun á ávis-
un amfetaminlyfja. Þetta er
þekkt vandamál, t.d. i Hollandi
þar sem likir atburöir geröust,
voru ávisanareglur á geö- og ró-
andi lyf rýmkaöar til þess aö
fikniefnaneytendur leituðu frekar
til lækna en til fikniefnasala.
Heilbrigöisyfirvöld lita svo á
að fikniefnaneysla bjóði heim
heilsuvá og hafa haft nána sam-
vinnu viö Avana- og ffkniefna-
dómstól varöandi ráö til úrbóta.
Ráðstafanir heilbrigðis-
yfirvalda til að hamla
gegn ofnotkun geð- og
róandi lyfja
Eftirtaldar ráöstafanir sem
grundvallast á niðurstööum rann-
sókna hafa veriö gerðar af heil-
brigöisyfirvöldum til viðbótar
fyrri aðgerðum. (
1) Ett hefur veriö reglugerö um
lyf jadreifingu og geymslu lyfja
á sjúkrahúsum.
2) öllum læknum á tslandi hefur
verið gert skylt aö nota staðlað
lyfjaávisanablað og auöveldar
allt slikt allt eftirlit.
3) Fleirilyf hafa veriö gerö eftir-
ritunarskyld s.s. meprobamat
og barbituratlyf.
4) Settar hafa verið reglugeröir
um takmarkanir á stærö
skammta á diazepam (val-
ium). Ekki er leyfilegt aö ávisa
10 mg töflum.
5) Gefin hefur verið út auglýsing
sem takmarkar ávisanir á am-
fetamin og skyld efni.
6) Heilbrigöisyfirvöld hafa i
fyrsta sinn gefið út viömiðun-
arreglurum hámarksskammta
'sem stuöst er viö i ábendingum
til lækna.
7) Krefisbundnar kannanir hafa
verið geröar á lyfjaávisunum
og læknum er tilkynnt jafnóð-
um um niöurstöður.
8) Náinsamvinna ernú meö heil-
brigðisyfirvöldum og þeim að-
ilum er starfa viö Ávana- og
fikniefnadómstólinn.
Þaö er staðreynd aö sókn fólks
I róandi lyf er töluverö á Vestur-
Hmdum. Enginn vafi er á aö svo
er einnig á lslandi. Þaö er athygl-
isvert aö hlutfallslega er fleiri
neytendur aö finna i sumum hjú-
skaparstéttum en öörum. Þaö er
ennfremur athyglisvert og jafn-
framt áhyggjuefni aö neysla
svefnlyfja er mikil og fer vax-
andi, en flesta neytendúr er aö
finna i vissum hjúskaparstéttum
og meöal fólks eldra en 60 ára.
Erfitt er oft aö ráða i orsakir
lyfjaneyslu enda eru þær marg-
þættar og margar ókunnar.
I þessari grein er bent á nokkur
atriöi i „innra og ytra” umhverfi
fólks sem viröast hafa áhrif á
neysluvenjur. Nauðsynlegt er aö
rannsaka neysluvenjur fólks i leit
aö úrbótum. Þaö má öllum vera
ljóst aö umræöur i f jölmiölum um
þessi mál aö undanförnu eru ekki
byggðar á þekkingu á dreifingu
lyf janeyslunnar og orsökum
hennar. Aö minu áliti er þaö borin
von aö svefnlyfjaneysla eldra
fólks minnki þótt birtar séu æsi-
kenndar ásakanir sjúklinga sem
þjáðir eru af langvarandi ofnotk-
un vimugjafa eöa órökstuddar
sögur óham ingjusamra ung-
menna sem villsthafa inná vimu-
og afbrotabraut, um að fjöldi
lækna stundi blómleg viöskipti
með vimulyf. Vitaskuld hef ég
kannað sannleiksgildi þessara á-
sakana en ekki fundiö þeim staö,
og visaö málinu til saksóknara. 1
nokkrum tilfellum hefur mis-
skilningur risið vegna þess aö
heimilislæknar hafa ekki sama
greiðslufyrirkomulag og sérfræö-
ingar. Ennfremur skal þess getið
aö nokkur hópur lækna er ekki
samningsbundinn sjúkrasamlagi
og hafa þeir þvi leyfi til aö taka
þær greiöslur er þeir kjósa. Ahrif
þessara umræöna hafa verið nei-
kvæðar i ýmsu tillit. Guösteinn
Þengilsson læknirhefur bent á aö
alið sé á tortyrggni almennings i
garö lækna og aö alvarlegar af-
leiðingar hafi af þvi hlotist. Nokk-
uö viröist skorta á tillitsemi viö
fólk sem hefur hafnað utangarðs i
þjóöfélaginu vegna vimuefna-
neyslu eða annarskonar upp-
lausnar eöa vandræöa, ef marka
má sum viötöl i fjölmiðlum. Gróf-
asta dæmiö um þetta er þegar
vakað er yfir öllu er úrskeiöis fer
á „Upptökuheimilinu” i Kópavogi
og ekki linnt skrifum fyrr en for-
stöðumaður hefur lýst yfir aö
hegningu hafi veriö útdeilt.
Niðurlag
Það ber aö hvetja til aukinnar
umræöu um lyfjaneyslu og vita-
skuld er þáttur f jölmiöla þar þýö-
ingarmikill. Vart er þó aö vænta
jákvæös árangurs nema aöilar aö
þeirri umræöu skynji aö orsakir
aukinnar sóknar fólks i geö- og
róandi lyf er aö leita m.a. i
skaphöfn, uppeldi, menntun, f jár-
hagslegri afkomu og þjóöfélags-
legri stöðu þess.
Heimildir
1-2. Timarit um lyfjafræöi
1974 Og 1975.
3-7. Læknablaöiö 3-4, 1977.
8. British Journai og Preven-
tive and Social Medicine 1977.
9. Nordisk Medicin 1977.
10. Kontroll poiitik och psyko-
farmaka Nordiske rádet 1977.
11. Epidemiology of Mental
Disorder in Iceland, doktorsrit-
gerö T. Helgason 1964.
12. Nordiska Medborgeres So-
ciale Ráttigheter, Nordiska r&det
1977. .. .
13. Levnadsundersökningen
Stokkholm 1974.
14. Levekaarsundersökningen
Oslo 1975.
15. World Heaith Bulietin 1976.