Þjóðviljinn - 18.12.1981, Qupperneq 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 18. desember 1981

Hefur þú/ lesandi góöur
nokkru sinni komiö inní
fangelsi? Ef svo er ekki,
hygg ég að útilokað sé fyrir
þig aö gera þér grein fyrir
því, hvað frelsissvipting er
i raun og veru. Það er ein-
kennileg tilfinning að
koma í fangelsi í fyrsta
sinn. Maður kemst ekkert
um húsið nema í fylgd með
manni sem heldur á stórri
lyklakippu og opnar fyrir
manni dyr sem á vegi
manns verða, og síðan er
þeim læst að baki manni.
Þetta er það sem maður
tekur fyrst eftir. Járndyr,
með lás og slá,og fyrir inn-
an litlir klefar þar sem
fangar búa, er það næsta
sem maður tekur eftir.
Rimlar fyrir gluggum
vekja einkennilega tilfinn-
ingu.
Rætt við Helga
Gunnarsson
forstöðu-
mann á
Litla
Hrauni
Texti: S.dór — Myndir: gel
Mótmæll því, að héðan
farí menn niðurbrotnir
Ég haföi gert bo6 á undan mér,
aö ég myndi koma á þessum til-
tekna tima, eftir aö Helgi
Gunnarsson, forstööumaöur á
Litla Hrauni haföi ljáö máls á þvi
aö blaöamaöur og ljósmyndari
Þjóöviljans kæmu i heimsókn,
ræddu viö hann og fanga.
Sjúkrahúsið tek-
ið eignarnámi
„Komdu sæll og gjöröu svo
vel”, var þaö fyrsta sem Helgi
Gunnarsson sagöi þegar undir-
ritaöur birtist viö útidyrnar á
Litla Hrauni. Helgi er þreklegur
maöur, meö góölegan svip og
ákaflega traustvekjandi fram-
komu. Enda var þaö svo aö allir
þeir fangar sem ég ræddi viö
siðar um daginn, báru honum þá
sögu aö þar færi ljúfmenni.
Þaö fyrsta sem ég haföi orö á,
þegar viö vorum sestir inná skrif-
stofu Helga var aö mér þætti þaö
sem ég heföi séö af húsinu heldur
hrörlegt.
— Þaöernúvarla nema von,
sagöi Helgi, þvi aö þaö er orðiö 50
ára gamalt og fjárveitingar til
fangelsa hafa nú aldrei verið
ofarlega á vinsældalistanum.
Þar aö auki var þetta hús ekki
byggt sem fangelsi, heldur sem
sjúkrahús og á þessu tvennu er
heljar mikill munur.
Nú var forvitni vakin um tilurö
hússins.
—Þaö mun hafa veriö 1925 sem
kvenfélög á Suðurlandi ákváöu aö
gangast fyrir f jársöfnun til bygg-
ingar sjúkrahúss á Suðurlandi.
Ýmsir einstaklingar komu þarna
viö sögu. Ráöist var i þetta af
krafti og fékkst einhver styrkur
úr rikissjóði. Ariö 1926 var svo
húsið orðið fokhelt en þá voru lika
allir peningar búnir og ekkert
annað eftir en áhuginn og skuldir.
Hópurinn var oröinn skuldugur
rikinu sem þá glimdi viö landa-
bruggara á banntimanum.
Blöndalstiminn var genginn I
garö og nú vantaöi húsnæöi til aö
vista þá menn sem brotiö höföu
bannlögin og bruggaö landa.
Jónas frá Hriflu var þá dóms-
málaráöherra og hann fékk þaö i
gegn aö fokhelda sjúkrahúsið aö
Litla Hrauni var tekiö eignar-
námi og þvi breytt i vinnuhæli
fyrir bruggara. Þá uröu margir
Sunnlendingar sárir.
Vinnuhælið
Sá góöi skólastjóri, Siguröur
Heiödatvar ráöinn forstjóri þessa
fangelsis og hann var sendur utan
til Noregs aö kynna sér fangelsis-
mál. Hann dvaldi aö Jaöri en þar
var þá vinnuhæli sem hét
Arbeiterhus. Þessu nafni snaraöi
Siguröur yfir á islensku og nefndi
hiö nýja fangelsi Vinnuhæliö aö
Litla Hrauni og þaö heitir þaö
raunar enn þann dag i dag.
Arbeiterhus var vinnuhæli fyrir
flakkara og þá sem ekki greiddu
barnsmeðlög. Voru menn látnir
vinna þarna fyrir skuldum sinum
og Siguröur tók upp svipaða háttu
og þeir á Jaðri. Hann lét fangana
vinna hér aö túnrækt og viö upp-
hleöslu sjóvarnargaröa og sjást
þess merki enn I dag. Landið hér
var samansafn smájarða og hóf
Sigurður búskap var meö hross
og kindur. Þá voru fangar einnig
sendir útum sveitir á sumrin þar
sem þeir stunduöu vegavinnu og
einnig stunduöu menn fiskvinnu á
Eyrarbakka og Stokkseyri.
Hér var mun meira frelsi i þá
daga en nú. Aöeins 2 fangaveröir
störfuöu hér auk Siguröar Heiö-
dal og vistmenn unnu hingaö og
þangaö. Þaö var afskaplega vel
og myndarlega aö öllu staöiö hjá
Sigurði. Til að mynda eru þær
dagbækur sem hann hélt dýr-
gripir; þaö er ég viss um aö
veröur viðurkennt siöar meir.
Þær eru mjög vel skrifaöar og ná-
kvæmar. Siguröur gaf vistmönn-
um einkunnir, rétt eins og börn-
unum, meöan hann var skóla-
stjóri. Hann gaf þessar einkunnir
fyrir dugnaö, hreinlæti o.fl. Eins
er þarna aö finna athugasemdir
sem hann geröi viö hvern og einn,
svo og nákvæmar lýsingar á
þeim. „Hann er sviphreinn og
bjartur yfirlitum” eöa „Hann er
svartur og skuggalegur”.
Hætt að senda
fanga í vinnu
utan hælisins
— Fengu vistmenn laun fyrir
þessa vinnu sina?
— Mikil ósköp, ekki lakari laun
hlutfallslega en fangar fá fyrir
vinnu sina nú,og ég get fullyrt aö
þaö er umtalsvert sem fangar hér
safna saman af peningum fyrir
vinnu. Margir senda peninga
heim til fjölskyldna sinna og eiga
lika umtalsveröa upphæö þegar
þeir fara héöan.
— Eru fangar sendir til vinnu
utan hælisins núoröiö?
— Nei, það hefur algerlega
verið aflagt. Þaö eru ekki mörg
ár siðan fangar unnu viö fisk-
vinnslu á Bakkanum og Stokks-
eyri, en þetta var illa séö af Ibú-
unum, sem kvörtuöu yfir þvi aö
fangar sem dæmdir höföu veriö
til vistunar á Litla Hrauni væru
aö vinna og spranga um I bæjun-
um. Þá var þessu alfarið hætt. Þó
kemur þaö enn fyrir aö beöiö er
um menn héöan i vinnu þegar
aflahrotur koma, en viö ljáum
ekki máls á þvi. Nú, hér innan
hælisins er reynt aö halda uppi at-
vinnu fyrir þá, þótt auövitaö
mættiþaövera fjölbreyttara. Þaö
var til aö mynda alveg búiö aö
leggja niöur landbúnaö hér, þeg-
ar ég tók við forstöðumannsstarf-
inu, en við höfum fengið steypu-
...byggja á opiö
fangelsi nærri
Reykjavík
og gefa
mönnum
tækifæri...