Þjóðviljinn - 18.12.1981, Page 10

10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 18. desember 1981
Kristjón
Sigurðsson
rafvirki
Búðardal
-'V ' ' ' wWmm

WfM l
Með raforkulögunum f rá
12. apríl voru stofnaðar
Raf magnsveitur ríkisins
sem hafa skyldu það verk-
efni að afla almenningi og
atvinnuvegunum nægrar
raf orku á sem hagstæðustu
verði. Ástæðan fyrir þess-
ari ákvörðun löggjafans
var sú að frá hinum ýmsu
sveitar- og bæjarfélögum
höfðu borist óskir um að
rikisvaldið tæki að sér upp-
byggingu og rekstur raf-
veitna. Nokkrir aðilar
höfðu þegar af veikum
mætti komið sér upp eigin
rafveitum, en voru nú að
sligast undan rekstrinum
bæði tækni- og fjárhags-
lega.
Nú hófst timi hraöfara upp-
byggingar. Vinnuflokkar Rafmv.
rikisins uröu til og endurbyggöu
eöa reistu frá grunni heilu bæjar-
kerfin. Endurbygging bæjarkerfa
fólst i þvi aö Rafmv. rikisins
keyptu af bæjarfélaginu, kaup-
félaginu eöa frystihúsinu vélar-
druslu, fúastaura og linudræsur,
sem endurnýja þurfti aö öllu leyti
jafnvel á fyrsta ári. Á þessum
viöskiptum skööuöust bæjar-
félögin ekki, svo ekki sé meira
sagtog dæmi voru um aö Rafmv.
rikisins keyptu gamla fundarhús-
iö og endurbyggöu sem raf-
stöövarhús, en andviröiö geröi
heimamönnum kleift aö byrja
byggingu glæsilegs félags-
heimilis, sem siöan var hitaö upp
meö kælivatni rafstöövarinnar
árum saman aö kostnaöarlausu.
Þannig gekk þetta, ár voru
virkjaöar, dieselvélar settar upp
og rafvæöing sveitanna hófst.
Upp úr 1970, þegar rafvæöingu
sveitanna var aö mestu leyti lokiö
komu upp hugmyndir um aö
tengja veitukerfin saman til aö
nýta orkuna betur og einnig i
öryggisskyni. Sýndist sitt hverj-
um og töldu sumir ekki ástæöu til
samtengingar rafveitukerfa, sem
byggju viö orkusvelti.
Ariö 1973 tók þáverandi orku-
málaráöherra Magnús Kjartans-
son ákvöröun um aö lögö skyldi
132 kw. tengilina milli Akur-
eyrar og Varmahliöar I Skaga-
firöi. bessi línulögn, sem I dag-
legu tali var nefnd „rauöi
hundurinn” mætti töluveröri and-
stööu forystumanna rafveitna á
Noröurlandi svo ótrúlegt sem þaö
viröist nú.
Linan sannaöi ágæti sitt strax á
fyrsta ári og var haft á oröi aö á
þeim tima heföi stofnkostnaöur-
inn sparast i minnkaöri diesel-
keyrslu. Þetta var sem sagt upp-
haf byggöalinu, sem um þessar
mundir nær frá Brennimel i
Borgarfiröi noröur og austur um,
allt aö Hornafiröi.
„Tapið” á
byggðalínunni
Nú er öldin önnur. Byggöalinan
sýnir einungis „tap” i bókhaldinu
og þá er lausnaroröiö aö láta
landsvirkjun yfirtaka reksturinn.
En hefur Landsvirkjun áhuga á
þvi aö reka byggöalinu meö bull-
andi tapi?Nei, en Landsvirkjun
hefur áhuga á þvi aö tengja
saman virkjanir sinar á Suöur-
landi og væntanlega Blöndu-
virkjun.
Staöreyndin er sú aö álagiö á
byggöalinu frá Brennimel er um
80 Mw og töpin i linunni milli
Brennimels og Vatnshamra um 5
Mw, þannig aö linan er um þaö bil
fullnýtt en fyrirhuguö Blöndu-
virkjun er upp á 180 Mw. Þaö vita
allir sem vilja vita, aö veröi
Blanda virkjuö þá kemur i kjöl-
fariö 220 Kw lina annaö hvort til
Akureyrar vegna hugsanlegrar
stóriðju, eöa lina á Lands-
virkjunarsvæöiö, nema hvort
tveggja veröi.
Ariö 1976 var stigiö afdrifarikt
hliöarspor i raforkumálum okkar
meö stofnun Orkubús Vestfjaröa.
Þá voru liðin um þaö bil 20 ár frá
þvi að Rafmv. rikisins höföu sam-
kvæmt ósk 12 sveitarfélaga á
Vestfjöröum yfirtekiö rafveitur
þeirra sem flestar voru i mikilli
niöurniöslu. A árunum 1953-58
höföu Rafmv. rikisins unniö aö
virkjun 3ja vatnsfalla á Vest-
fjöröum auk þess aö tengja alla
þéttbýliskjarnana saman. Og
þegar Rafm. ríkisins höföu lokiö
virkjun Mjólkár II sögöu Vest-
firöingar: „Nú getum viö ef viö
fáum 132 Kv tengilinn frá Hrúta-
tungu til Mjólkár”. Alþingi sam-
þykkti lögin um Orkubú Vest-
fjaröa og tóku þau gildi 1. janúar
1978, og væri fróölegt aö vita hvaö
varö um hlut Rafmv. rikisins viö
eignaupptökuna.
Hönnunargallar
á Vesturlínu
1 byrjun október 1980 var
Vesturlina formlega tekin I
notkun. Eins og byggöalinan
hefur Vesturiina þegar sannaö
ágæti sitt, en eins og fyrri daginn
hafa menn misjafnar skoöanir á
hlutunum, og oft er spurningin
um þaö hvaö sé fréttnæmt eöa
ekki. baö hefur til dæmis ekki
þótt fréttnæmt aö oftar en einu
sinni hefur staðið til aö stööva
orkuflutning um linuna vegna
vanskila Orkubúsins viö Rafmv.
rlkisins en þau vanskil stafa trú-
lega af fjárskorti Orkubúsins.
Hins vegar þykja það mikil tiö-
indi aö styrkur linunnar stenst
ekki islenskt veðurfar. Svo ótrú-
lega þykja þau tiðindi aö skýringa
er leitaö. Þar sem alkunna er aö
hönnun og undirbúningur fer aö
verulegu leyti fram á skrif-
borðum bjartra og vel upplýstra
verkfræöistofa I 22 gráöu hita
þykir þegar ljóst aö ekki sé um
hönnunargalla aö ræöa.
Hins vegar vita menn aö til þess
aö reisa 1221 tréstaurastæöu
Vesturlinu þarf aö grafa á 3ja
þúsund holur 2-3 metra djúpar i
misjafnt land þar sem skiptast á
fúamýrar og berar klappir.
Þótt hér sé um aö ræöa sömu
mennina og áöur reistu byggöa-
linu I misjöfnu landi i misjöfnu
veöri hlaut skýringin aö leynast
hjá linumönnunum. Og hún
fannst lika þar. Viö þessa linulögn
var i fyrsta sinn unniö I bónus og
til þess aö auka hann viöhöföu
menn slæleg vinnubrögö aö sagt
var. En sem betur fer eru ekki
allir á sama máli um þetta atriöi
frekar en fyrri daginn. Ég fullyrði
aö um sé aö ræöa og fyrst og
fremst um aö kenna verulegum
hönnunargöllum.
1 fyrsta lagi stendur linan vel
sunnan Gilsfjaröar enda var þar
hlaöiö aö öllum staurum eins og
tiökast hefur, en sú vinna var
stöövuö af umsjónaraöila noröan
Gilsfjaröar.
1 ööru lagi hefur ekki þótt
ástæöa til aö setja krossstifur i
stæðurnar, þrátt fyrir aö sá hafi
orðiö endirinn viö sambærilegar
llnur.
1 þriöja lagi er meöallengd milli
staura 20 metrum lengri en i
Austurlinu, Krafla-Hryggstekk-
ur.
1 fjóröa lagi eru festingarslár
viö staura ófullkomnar enda voru
geröar úrbætur þar á viö hönnun
Suöur-Austurlfnu. Þá má einnig
geta þess aö veruleg mistök uröu
viö útreikning á hæö linunnar.
Vafalaust er aö hvert þessara
atriöa vegur þungt hvaö þá þegar
öll koma saman. Hvaö varöar
bónusinn skal þess getiö aö hér
var aðallega um aö ræöa svo-
kallaöan saknaöarbónus og
reyndist hann aö meöaltali um
16% sem þykir trúlega ekki mikiö
á almennum vinnumarkaöi.
1 ljósi þessara staöreynda
finnst mér furöu gegna aö Raf-
magnsveiturnar skuli vitandi vits
gera þann hóp manna sem stund-
ar skitverkin auk þess aö sinna
björgunarstarfi þegar áföll veröa
á linum, tortryggilegan meö um
mælum sinum viö fréttamann út-
varps. Vera kann aö þær vilji á
þennan hátt réttlæta þær fjölda-,
uppsagnir á linumönnum, sem
fyrir dyrum standa, og stafa fyrst
og fremst af þvi aö ákveöiö er aö
byrja á öfugum enda þess áfanga
sem eftir er til lúkningar 132 Kv
hringtengingar.
Þaö er hins vegar ekkert nýtt
aö Vestfiröingar emji, þaö er i
sjálfu sér merkilegt, aö Orkubúiö
skuli geta sýnt fram á verulegt
tjón vegna 240 klst straumleysis
sem varö vegna umræddrar bil-
unar. Þaö skyldi þó ekki vera aö
með réttu bókhaldi megi sýna
hagnaö af rekstri byggöalinu. Þá
er lika fundin skýringin á þvi
hvers vegna Landsvirkjun vill
yfirtaka rekstur byggöalinanna.
Smáar dreifi-
veitur hækka
raforkuverð
Nú eru I gangi samningavið-
ræöur stjórnvalda og Lands-
virkjunar um yfirtöku byggöalina
og þrátt fyrir hina dapurlegu
reynslu af Orkubúi Vestfjaröa er
lögö fram á Alþingi tillaga um
stofnun nýs orkubús. Þaö er sem
sagt stefnt aö orkubúi i hvern
landshluta, án undangenginnar
eölilegrar umræöu.
Trúlegra er aö margar smáar
dreifiveitur veröi til þess að
hækka raforkuverö til dreifbýlis-
búa, sem þegar eru ofar öllu vel-
sæmi en aö minnka fjárhagslega
erfiðleika sveitarfélaga, sbr.
Orkubú Vestfj.
Hvernig er raforkumálum
háttaö hjá öörum þjóöum? 1 lang-
flestum rikjum V.-Evrópu eru
rikisrafveitur eigendur og stjórn-
endur allra þátta. 1 nokkrum
löndum er rikiö eigandi vissra
þátta. Þar hefur verið unniö
markvisst aö þvi á undanförnum
árum aö fækka og stækka raf-
veitur i þvi skyni aö jafna raf-
orkuverö.
1 raforkumálum erum viö á
timamótum. Ég tel ástæöu til
þess aö viö landsbyggöarmenn
spyrnum fast viö fótum og reyn-
um aö snúa þeirri öfugþróun viö
sem rakin hefur veriö. Þótt margt
megi aö Rafmv. rikisins finna er
varhugavert aö kasta fyrir róöa
þeirri þekkingu og reynslu sem
þær hafa öölast i gegnum árin.
Þaö sem óeölilegast er viö
Rafmv. rikisins er stjórn fyrir-
tækisins. 1 henni eiga sæti 5 valin-
kunnir menn, þar af 3
rafm.v.stjórar. Einn starfar hjá
Rafmv. rikisins, annar stjórnar
rafm.v. sem kaupir alla orku i
heildsölu hjá Rafmv. ríkisins og
sá þriöji er Rafmagnsstjórinn i
Reykjavik. Aö minu viti ætti
stjórn Rafmv. rikisins aö vera
skipuö einum manni af hverju
rafveitusvæði. Meö tilliti til at-
vinnulýöræðis ætti fulltrúi starfs-
manna aö hafa seturétt og mál-
frelsi á stjórnarfundum og
deildarstjórafundum þegar
stefnumál eru rædd.
Einn aðili fari
með hlut ríkisins
í raforkumálum
Fáránlegt er aö margir aöilar
fari meö hlutverk rikisins I raf-
orkumálum eins og nú tiðkast. Aö
minu mati er eölilegast aö
Rafm.v. rikisins taki aö sér þetta*
hlutverk. Þær yröu meö þvi 50%
eignaraöili aö Landsvirkjun,
100% aö byggöalinu og Kröflu og
40% aö Orkubúi Vestfjaröa meö
yfirtöku rafmagnsveituhiuta þess
aö markmiöi. Meö yfirtöku
Landsvirkjunar á byggöalinum
er hins vegar skoriö á lífæöar
Rafmv. rikisins meöal annars
vegna þess aö afhendingar-
stööum raforku fjölgar verulega
og nýtingin veröur þar af leiöandi
verri. Auk þessa eykst stjórn-
unarvandinn og vinnuöryggi
starfsmanna minnkar þar sem
tveir aöilar eða fleiri ,já um
rekstur aöveitustööva.
Viö sem búum á orkuveitusvæði
Rafmv. rikisins greiöum hæsta
smásöluverb sem greitt er fyrir
raforku i landinu, meöan ibúar
rafveitusvæöa sem kaupa megniö
af sinni orku i heildsölu af
Rafm.v. rikisins greiöa lægsta
verðiö sem þekkist. Þaö hlýtur
þvi aö vera okkar hagsmunamál
aö Rafmv. rikisins annist
rekstur byggöalinu hér eftir sem
hingaö til. Meö þvi móti er auð-
velt aö jafna raforkuveröiö.