Þjóðviljinn - 14.08.1982, Blaðsíða 4

4 SIÐA — WÓÐVILJINN Helgiti 14,—15. ágúst 1982
st jornmál á siinnudeg*
Fjórtán ára óráös-
flan íflugstöðvarmálinu
Einar Karl
Haraldsson
skrifar
Fjórtán ár eru liöin frá því að í
alvöru var farið að huga að bygg-'
ingu nýrrar flugstöðvar á Keflavík-
urflugvelli. Fjórir utanríkisráð-
herrar hafa vonast til þess að fá að
verða þess heiðurs aðnjótandi að
taka fyrstu skóflustunguna en ekki
orðið að ósk sinni. Það er mikill
misskilningur, sem reynt er að við-
halda af andstæðingum Alþýðu-
bandalagsins, að það hafi brugðið
fæti fyrir að áform um flugstöð
næðu fram að ganga. Þar hafa ó-
raunsæjar áætlanir, óhagstæð þró-
un í millilandaflugi og vandræða-
gangur í utanríkisráðuneytinu
spillt framgangi málsins. Hver
skýjaborgin eftir aðra hefur leystst
upp og orðið að engu án tilverkn-
aðar Alþýðubandalagsins.
Draumsýn
Núverandi flugstöðvarhús á
Keflavíkurflugvelli var reist til
bráðabirgða 1948 og var í upphafi
ætlað að endast í tvo áratugi. Þrátt
fyrir verulegar endurbætur og dýrt
viðhald er þessi timbur- og tjöru-
pappabygging ófullnægjandi og
jafnvel hættuleg eldgildra. Þar að
auki er hún staðsett á miðju athafn-
asvæði hersins þar sem saman
blandast farþegaumferð og hern-
aðarumsvif.
í byrjun síðasta áratugar var af
miklum stórhug ráðist í hönnun
mikillar flugstöðvar á Keflavíkur-
flugvelli. Mikil aukning hafði þá
verið á farþegaumferð til og frá
landinu og menn sáu fyrir sér Is-
land sem miðstöð millilendinga
alþjóðlegra flugfélaga á leiðum yfir
Atlantshafið. Þegar leið á áratug-
inn varð hinsvegar ljóst að lang-
fleygar þotur myndu gera
drauminn um Island sem miðstöð
alþjóðaflugsins að engu, auk þess
sem samkeppnin á flugleiðum yfir
Atlantshafið var að dæma Loft-
leiðir úr leik. Sú þróun hefur haldið
áfram og eftir mikið samdráttar-
tímabil í íslenska millilandafluginu
sem helst í hendur við erfiðleika
flugfélaga um allan heim eru engar
horfur á að veruleg aukning verði í
farþegaumferð um Keflavíkurflug-
völl næstu árin.
Risamennska
Fram eftir síðasta áratug voru
menn að endurskoða og minnka
teikningar Aeroport de Paris og
Wilhelm Lauritzens Tegnestue
A.S. Ekki var vanþörf á, því að
þegar Aeroport de Paris lauk verki
sínu við teikningar af flugstöð var
því spáð að heildarumferð um
Keflavíkurflugvöll árið 1980 yrði
1.8 milljón farþega, og 1990 5.3
milljónir. Reyndin varð sú að 1978
reyndist heildarumferð um flug-
völlinn, þ.e.a.s. þeir sem komu,
fóru og höfðu viðkomú, vera 556
þúsund farþegar. í fyrra var þessi
tala komin ofan í 431 þúsund
farþega.
Við getum gert okkur í hugar-
lund hvernig við íslendingar stæð-
um í dag ef farið hefði verið að
tillögunum frá 1972 og við stæðum
uppi með flugstöð sem ætti að anna
tveimur milljónum farþega og
hefði í upphafi verið sniðin til þess
að geta annað afgreiðslu 5-7 mill-
jóna farþega. Hætt er við að ein-
hverjir væru þá þessa dagana að
tala um offjárfestingu, hrikaleg
skipulagsmistök í flugmálum, og
ábyrgðarleysi í meðferð ríkisfjár-
mála.
Aðskilnaðarstefna
Þáttaskil urðu í flugstöðvarraun-
um síðsumars 1974 eftir stjórnar-
skipti og tilkomu helmingaskipta-
stjórnar Sjálfstæðisflokks og Fram-
sóknarflokks. Einar Ágústsson
utanríkisráðherra í vinstri stjórn-

i Ijói táii ár liala ói aunhæfar áætlanir, óhagslæð þróun i tnillilandaflugi og vandræðagangur i utanrikis-
ráðuneylinu komið i vcgfyrir skynsamlega ákvarðanatöku i sambandi við nýja flugstöð á Keflavikur-
llugvelii og aðskilnaö farþegaumferðar ög hernaðarumsvifa i herstöðinni.
inni 1971 - 74 sem ætlaði að reka
herinn, fór sem utanríkisráðherra
hægri stjórnar til Washington í við-
ræður um endurskoðun setuliðs-
samningsins. Höfuðlínan í þeim
samningum var aðskilnaður hern-
aðarumsvifa frá almennri starfsemi
á Keflavíkurflugvelli. í samkomu-
laginu við Bandaríkin frá 1974
segir í fylgiskjali:
”C. Ríkisstjórn Bandaríkjanna
mun leitast við að fínna leið til þess
að vinna að því í samvinnu við ís-
lensku ríkisstjórnina að skilja að
svæði þau, þar sem rekstur far-
þegaflugs og starfsemi varnarliðs-
ins fer fram. Ríkisstjórn Banda-
ríkjanna mun taka þátt í byggingu
nýrrar farþegaflugstöðvar eftir því
sem fjárvcitingar heimila og varn-
arliðsrekstur krefst. í þessu sam-
bandi var rætt um að Bandaríkin
kosti lagningu aðkcyrslubrauta
fyrir flugvélar, byggingu flugvél-
astæða, lagningu vega, þar með tal-
inn nýr bílavegur, svo og endurnýj-
un á kerfi því, sem flytur eldsneyti
að flugvélum.”
Kostnaðurinn við allt utan dyra
var áætlaður 25 milljónir dollara.
Washington-samkomulagið frá
1974 var mun víðtækara og kvað
meðal annars á um miklar íbúða-
byggingar inn á herstöðvasvæðinu
til þess að koma hermönnum sem
hreiðrað höfðu um sig í leiguíbúð-
um í byggðarlögum á Suðurnesjum
inn fyrir girðingu. Á það var bent
að í raun festi þetta samkomulag
hersetuna í sessi.
Engu að síður var óhægt fyrir Al-
þýðubandalagið að leggjast af
hörku gegn því öðruvísi en með
kröfum um brottför hersins. Það
hefur ætíð verið stefna sósíalista að
einangra hersetuna sem mest frá
íslensku þjóðlífi og þarna var á
ferðinni viðleitni í þá átt. Með rök-
um má halda því fram að eindregn-
ari leið að því að koma hernum
burt væri að samblöndun "herlífs
og þjóðlífs" væri sem mest í von um
að það magnaði andúð á "leigjand-
anum“. Slík stefna er ekki í sam-
ræmi við þjóðlegan metnað sósíal-
ista sem m.a. börðust af hörku
‘ gegn dátasjónvarpi og rýmkun í
ferlimálum bandarísku dátanna.
Bandaríkin hafna
En menn skyldu þá halda að allt
væri klappað og klárt með
flugstöðina. Svo var ekki eins og
fram kemur í skýrslu Benedikts
Gröndals utanríkisráðherra frá því
í október 1979:
”1 þessum viðræðum (um
Washington-samkomulagið —
aths. Þjv) var ekki rætt um þátt-
töku Bandaríkjamanna í byggingu
hússins. Fljótlega eftir þetta var
tekið að huga að innlcndri fjár-
mögnun flugstöðvarinnar, og
komu þá erfiðleikar í Ijós. Hér var
um stórfé að ræða, og aðrar þarfir
þjóðfélagsins taldar brýnni.“
Ríkisstjórn Geirs Hallgríms-
sonar samþykkti að fela Einari
Ágústssyni utanríkisráðherra það
óþrifaverk að leita eftir því, að
Bandaríkjamenn greiddu að mestu
kostnaðinn vegna aðskilnaðarins.
Þess var farið á leit við bandaríska
sendiherrann í Reykjavík að hann
athugaði hvort til greina kæmi þátt-
taka Bandaríkjanna í byggingunni
sjálfri. Sendiherra Islands í Was-
hington fylgdi þessu erindi eftir.
Svarið var hvar sem barið var að
dyrum í bandaríska stjórnkerfinu:
Hingað og ekki lengra.
”Arið 1977 var enn leitað hóf-
anna um þetta mál við ýmsa banda-
ríska valdamenn við mörg tæki-
færi, en í júní það ár barst neikvætt
svar, og var talið, að bandaríska
þingið mundi ekki geta samþykkt
slíka aðstoð“, segir í skýrslu Bene-
dikts. Takið eftir orðalaginu:
AÐSTOÐ, segir þar.
Tvöfaldur tilgangur
En kvabbinu linnti ekki. Tvö-
falda neitun létu menn ekki á sig fá.
Haustið 1977 fór Einar Ágústsson
utanríkisráðhera enn til Washing-
ton og ræddi um þetta mál við ýmsa
ráðamenn. Þá kom upp sú hug-
mynd, sem samkvæmt heimildum
Þjóðviljans, mun vera runnin
undan rifjum bandaríska sjóhers-
ins, ”að öðru máli skipti um flug-
stöðvarbygginguna ef hún gegndi
jafnframt því hlutverki að vera til
taks sem sjúkrahús og í almanna-
varnarskyni ef til þyrfti að taka á
Keflavíkurflugvelli“.
Ríkisstjórn Geirs Hallgríms-
sonar féllst strax á þessa hugmynd,
en í byrjun maí 1978 tilkynnti send-
iherra Bandaríkjanna í Reykjavík
að Bandaríkin væru reiðubúin að
taka þátt í fjármögnun flugstöðvar-
innar á fyrrgreindum forsendum.
Föst upphæð
í upphafi var það ætlun banda-
ríska sjóhersins, ríkisstjórnar
Geirs Hallgrímssonar og Banda-
ríkjastjórnar að Bandaríkin
greiddu 40 - 50% af kostnaði við
nýja flugstöð. En Bandaríkjaþing
sagði nei við slíkum áformum. Þau
rök komu fram á Bandaríkjaþingi
að hér væri auðsjáanlega um
mannvirki að ræða sem ekki helg-
aðist af neinni sérstakri hernaðar-
legri þörf eða nauðsyn hersins til
þess að koma á eðlilegan hátt til
móts við kröfur um breytt sambýli
við íslendinga. Ef greiða ætti þetta
fé til íslendinga væri um ”aðstoð“
að ræða sem ætti betur heima undir
liðnum ”þróunarhjálp“ á banda-
rískum fjárlögum heldur en að það
ætti að færa undir liðnum hernað-
arútgjöld. Þingmenn frá afskekkt-
um fylkjum í Bandaríkjunum
bentu á að þeir vildu gjarnan eiga
þess kost að alríkisstjórnin ”gæfi“
þeirra ríkjum flugstöð á sömu kjör-
um. Svo mikill var urgurinn út í
þessa fjárveitingu á Bandaríkja-
þingi að ákveðið var að íslendingar
fengju aðeins fasta uphæð í eitt
skipti fyrir öll, í staðinn fyrir hlut-
fall af byggingarkostnaði. Tuttugu
milljón dollara beini var hægt að
kasta í hundinn til þess að hafa
hann góðan, en ekki centi meir.
Hagsmunafé hafnað
Þannig stóðu mál þegar Alþýðu-
bandalagið hóf þátttöku í ríkis-
stjórn 1978. Það var að sjálfsögðu
Ijóst frá upphafi að flokkurinn
myndi ekki fallast á afnot af þessu
hagsmunafé, sem pressað hafði
verið út úr Bandaríkjastjórn með
fjögurra ára samfelldu nuddi ís-
lenskra ráðamanna.
Og flokkurinn vakti sérstaka at-
hygli á að "aðskilnaðarstefnan"
hafði verið seld fyrir 20 milljónir
dollara gegn tvöföldum tilgangi
flugstöðvarinnar.
f stjórnarsáttmála ríkisstjórnar
Gunnars Thorroddsen er svo hag-
anlega búið um hnútana að þar
segir skýrt og skorinort að ekki
verði ráðist í framkvæmdir við flug-
stöð á Keflavíkurflugvelli nema
með samkomulagi ríkisstjórnar-
innar allrar. Yfir þessa hindrun
kemst ekki einu sinni fuglinn fljúg-
andi, að sögn Ólafs Jóhannessonar
utanríkisráðherra. Önnur ríkis-
stjórn verður að koma málinu í
höfn eigi að standa að því með
bandarísku hagsmunafé, sem ekki
mun vera til reiðu í það óendan-
lega.
Hver er að plata?
Samt sem áður hafa bæði Bene-
dikt Gröndal og Ólafur Jóhannes-
son utanríkisráðherra látið undir-
búa flugstöðvarmálið á þeirri for-
sendu að Bandaríkjamenn greiddu
20 milljónir dollara í sjálfri flug-
stöðvarbyggingunni. Ný bygg-
ingarnefnd tók til starfa árið 1978
og hóf störf í samstarfi við banda-
ríska sjóherinn. Og það var banda-
ríski sjóherinn sem réði nýja hönn-
unaraðila að verkinu, sem iuku því
í núverandi formi í febrúar 1980 í
”samhöfundastarfi“ við banda-
rísku hönnuðina. Enda þótt því sé
lítt haldið á lofti hérlendis þá á flug-
stöðin að hafa “tvöfaldan tilgang"
— dual purpose — hernaðarlegan
og almennan. Það getur verið að
Framsóknarráðherrar, sem segjast
vera ”plataðir“ á innlendum vett-
vangi, hafi leikið það meistara-
stykki að ”plata“ fjárveitingu í
flugstöð út úr Bandaríkjaþingi, og
þetta með tvöfaldan tilgang hennar
hafi enga sérstaka meiningu. En
hvaða meining var þá með því að
láta bandaríska sjóherinn hanna
flugstöðina á lokastigi? Hver er að
plata hvern?
Rismennskan enn á sveimi
Hér hefur verið rakin að nokkru
forsaga flugstöðvarmálsins. Það er
nú á því stigi að lögð hefur verið
fram tillaga um flugstöð sem ber
enn merki þeirrar ”risamennsku“
sem réði flugstöðvaráformum í
byrjun síðasta áratugar. Enn er
gert ráð fyrir montflugstöð sem er á
við þær flugstöðvar sem annast af-
greiðslu milljóna farþega í er-
lendum borgum þó að heildarum-
ferð um Keflavíkurflugvöll nái
ekki hálfri milljón, og engin líkindi
séu á verulegri aukningu í bráð.
Keflavíkurflugvöilur sem miðstöð
millilandaflugsins er engin sjálfgef-
in framtíðarlausn. Atlantshafsflug
Flugleiða gæti lagst niður á næstu
árum og gert núverandi flugstöðv-
aráform að viðundri. Byggingar-
lagið á flugstöðinni samkvæmt fyr-
irliggjandi teikningum gerir alla
áfangaskiptingu í sambandi við að-
albygginguna ókleifa, og því óhægt
um vik að laga bygginguna að
framtíðarþörfum. Þá liggur fyrir að
sé reiknað með fjármagnskostnaði
af byggingunni mun verða stórtap á
rekstri hennar og íslendingar sætu
uppi með enn eina taphítina á ríkis-
framfæri. Áætlað er að hlutur ríkis-
ins yrði miðað við bandaríska
framlagið um 25 milljónir dollara
og allur kostnaður umfram áætlun
legðist á ríkið. Þetta jafngildir 8 -
10 ára framlagi íslenska ríkisins til
flugmála. fslenskir skattgreiðend-
ur eiga að borga þetta og þykir ekki
tiltökumál hjá sömu aðilum og
kvarta hástöfum yfir flugvallar-
skatti.
Raunhæf leið
Af þessum ástæðum hefur Al-
þýðubandalagið lagt til að hönnuð
verði minni, hagkvæmari og hent-
ugri flugstöð strax á þessum vetri
og gamla flugstöðin verði leyst af
hólmi á skemmri tíma en í núver-
andi áætlunum. Jafnframt að bygg-
ing flugstöðvar yrði felld inn í
heildaráætlun um framkvæmdir í
íslenskum flugmálum og gerð sér-
stök athugun á framtíð Reykjavík-
urflugvallar og frambúðarmiðstöð
millilandaflugs.
Það er kominn tími til þess að
leggja á hilluna óraunsæjar áætlan-
ir, risamennsku og gírugheit í
bandarískt hagsmunafé, og snúa
sér að því að reisa íslenska flugstöð
í samræmi við raunverulegar þarf-
ir. Með því að fara slíka leið, eins
og Alþýðubandalagið hefur lagt til,
gæti tekið að hilla undir það að
eitthvað gerðist í flugstöðvarmál-
inu eftir fjórtán ára óráðsflan.