Þjóðviljinn - 14.08.1982, Blaðsíða 20

20 StÐA — ÞJÓÐVILJINN jHelgin 14.—15. ágúst 1982
Einar Olgeirsson áttræður
fyrir okkur aö kynna okkur vel
sögu lands og þjóöar. Þekking
Einars á öllum þessum þáttum
hefur gert hann manna hæfastan
til að þróa og beita sólsialiskum
úrræðum i islenskri stjórnmála-
baráttu.
Ég minnist er ég fór meö Einari
i kosningaleiðangur vorið 1956.
Þá gengum viö i óíærö yfir Siglu-
íjarðarskarö, en félagarnir þaöan
komu á móti okkur. Þetta var
eríiö ganga, Einar var óvanur
ljallgöngu og heilsan ekki of
sterk, en viljann og úrræöiö vant-
aði ekki. Káum klukkustundum
siðar héll hann þrumandi ræöu á
kosningalundi sem óþreyttur
væri. Þá dáðist ég að Einari sem
oftar.
Kg veit aö aörir skrila um Al-
þingismanninn Einar Olgeirsson,
en þar var ég honum samtimis i
nokkur ár. Til gamans ætla ég aö
geta hér litils atviks. Einhverju
sinni var nauösynlegt aö halda
uppi málþófi og Einar lá þá ekki
á liðisinu. Hann haföi staöiö i
ræðustólnum i nokkrar klukku-
stundir og þrumaö. Á eítir spuröi
ég hann hvort hann heföi ekki
verið oröinn þreyttur. Jú, svolitiö
i l'ótunum, var svariö. Ekki var
þaö nú annaö.
En minnisstæðastur er þó mað-
urinn sjálfur, Einar Olgeirsson,
þessi ljúfi og góði félagi. Maður-
inn sem aldrei hlifir sjálfum sér,
en er fullur umhyggju fyrir öðr-
um, sifellt spyrjandi um hag og
afkomu félaganna og ef einhvers-
staðar bjátar á þá að sjá um að-
stoð. Þessi umhyggja og samúð
með öllum sem minna mega sin i
þjóðfélaginu er einn rikasti eðiis-
þáttur Einars.
Einar hefur tryggt sér sess
meöal fremslu stjórnmálamanna
fslands á þessari öld og ég hika
ekki viö aö segja aö hann er jafn-
framt ástsælasli loringi
islenskrar alþyöu.
Kæri Einar, hjartanlegar ham-
ingjuóskir og innilegt þakklæti
lyrir aö hala noliö samfylgdar
þinnar svo lengi. Beröu Siggu,
þinni ágætu konu, kærar kveöjur.
Eðvarö Sigurösson
Meðal verkafólks á Akureyri
var uppi fótur og fit 11. september
1944, þann dag fyrir 38 árum flutti
Einar Olgeirsson útvarpsræðu i
sölum Alþingis, ræðu sem siðan
er nefnd „Nýsköpunarræða Ein-
ars Olgeirssonar.”
A þeim dögum var komin sú tið
að flest verkamannaheimili áttu
sér útvarpstæki og þvi gátu menn
hlustað i ró og næði heima hjá sér
og það gerðu margir Akureyring-
ar eins og aðrir landsmenn. En
verkafólkið á Akureyri lét sér
ekki nægja að hlusta á ræðu Ein-
ars hver i sinu horni og var þvi
ákveðið af nokkrum mönnum i
fyrstu að koma saman i verka-
lýðshúsinu við Strandgötu 7, og
hlusta þar i sameiningu á ræðuna,
og þangað flutti Þórður Valdi-
marsson útvarpstækið sitt og kom
þvi haganlega fyrir i fundarsaln-
um. 1 Verkalýðshúsinu vildum við
hlýða á ræðuna, i þvi húsi þar sem
Einar hafði svo oft stjórnað fund-
um og flutt erindi um verkalýðs-
mál og sósialisma.
Einkennandi við þennan fund
var að enginn var fundarstjórinn
og ekki hafði verið boðað til sam-
fundarins á venjulegan hátt, það
sem til stóð var látið berast mann
frá manni, frá einum vinnustað til
annars og nokkru áður en út-
varpserindið hófst var fundarsal-
urinn þéttsetinn og staðinn eins
og húsrúm framast leyfði. Mér er
það minnisstætt hve hljótt var i
salnum og hve ræðunnar var beð-
ið með alvöruþrunginni eftir-
væntingu. 011 höfðum við lesið
greinar Einars i Þjóðviljanum
um nýsköpun atvinnulifsins og
stórbreyttan atvinnugrundvöll og
þvi gengum við þess ekki dulin
hvert yrði aðalinntak ræðunnar
og vissum auk þess að ræðan
hlaut að koma i blaðinu okkar
Þjóðviljanum.
Svo þegar rödd i útvarpinu til-
kynnti að Einar Olgeirsson tæki
til máls og rödd EinaES sem við
þekktum svo vel, fyllti salinn,
hvarf hvert einasta andlit áð ræð-
unni, hverju einasta orði, menn
vildu svo sannarlega leggja sig
fram um að nema og skilja þann
boðskap sem i ræðunni fólst. Við
vorum þess fullviss að öllum okk-
ar yrði lögð nokkur byrði á herðar
og vorum þess albúin hver eftir
sinni getu að gangast undir þá
byrði og þvi urðum við að vita
sem gleggst hvað fólst i mikilleik
orðanna og „brynja okkur með
þekkingu” hvert og eitt til þess að
geta tekið sem virkastan þátt i
þeirri „uppreisn alþýðu” sem ný-
sköpun atvinnulifsins var.
öll þekktum við ræðusnilld Ein-
ars og þann eldhug sem að baki
bjó, svo langt sem skilningur
hvers og eins náði til, og eins þá
miklu hæfileika hans að gera
hverja eina ræðu að kennslu-
stund, við höfðum setið i þeim
skóla sem reyndar stóð öllum op-
inn, skóla sem hafði hert okkur og
skerpt i verkalýösbaráttunni,
baráttu sem þannig var uppbyggð
fyrir atbeina Einars að hún var
jafnframt uppbyggjandi fyrir allt
þjóðlifið.
Á meðan ræðan var flutt virtist
mér athygli fólksins með þeim
hætti eins og Einar væri þarna
meðal okkar og þannig var mér
innanbrjósts, og þess var ég full-
viss að það sem að öðrum þræði
dró fólkið að útvarpinu þennan
dag var Einar sjálfur svo var
hann elskaður og virtur af þeim
sem þekktu hann best frá hans
Akureyrarárum og áttu honum
svo mikið upp að unna. Flestir
töldu sig eiga hann að i lifsbarátt-
unni framar öðrum mönnum og
bera jafnframt ábyrgð á fram-
gangi þeirra mála sem hann
barðist fyrir að fá framgengt.
Þegar upp var staðið i lok ræð-
unnar fór það ekki leynt að mörg-
um hafði vöknað um augu, svo
áhrifarik var ræðan, flutningur
hennar og innihald, og i þetta sinn
var gengið næstum hljóðlega út
úr verkalýðshúsinu út á svo til
mannlausa götuna, svo var
mönnum mikið i hug að orð urðu
að biða. En á naistu dögum og
timum var þessi útvarpsræða
Einars og það sem hún leiddi af
sér aðal umræðuefni meðal
manna, nýsköpun atvinnulifsins
var á hvers manns vörum, og það
varð þjóðarvakning.
Ég rifja upp þessa dýrmætu
minningu sem kveðju og árnað-
arósk til Einars Olgeirssonar á
áttræðisafmælinu hans þann 14.
ágúst n.k. og jafnframt sem
heillaósk til islenskraralþýðu.
Tryggvi Emilsson
Þótt í dag sé erfitt og nær ómögu-
legt aö lifa, því sem viö köllum
mannsæmandi lífi, af dagvinnu-
tekjum einum saman, þá hygg ég
samt að það finnist ekki ein einasta
manneskja, sem ekki viðurkennir
það að lífskjör almennings hafa
tekið þeim breytingum til batnaðar
á þessari öld, að byltingu má kalla.
Ennþá eru lifandi allmargir íslend-
mgar sem upplifðu þessa lífskjara-
byltingu og muna því tímana
tvenna. En þeir eru færri á lífi for-
ingjar þessarar byltingar, mennirn-
ir sem leystu alþýðu þessa lands úr
fjötrum eymdar og minnimáttar-
kenndarogkenndu henni að vígbú-
ast samtakamætti til lífskjarasókn-
ar, sem leiddi til þessarar byltingar.
Eitt þessara mikilmenna Einar
Olgeirsson er áttrætt í dag.
Ekki ætla ég mér þá dul að reyna
aó gera uttekt á ævistarfi Einars í
þessu greinarkorni, en á þessum
tímamótum í lífi hans sækja að ým-
is sundurlaus minningabrot.
Hvenær ég kynntist Einari veit
ég ekki. Um hann var talað með
virðingu á heimili foreldra minna
frá því ég fyrst man eftir mér. Faðir
minn hafði kynnst honum norður á
Akureyri, þegar hann stundaði þar
nám í Gagnfræðaskóla, en Einar
var þá kennari þar.
Fyrir utan skólanámið lærði
hann þar hverju samstillt, sterk og
meðvituð verkalýðshreyfing gat
áorkað í réttindabaráttu almúgans,
sem á þeim tímum var ekki hátt
skrifaður. Kennari hans í þeim efn-
um var Einar Olgeirsson. Vafa-
laust hefur námið í Gagn-
fræðaskólanum orðið föður mínum
gagnlegt á lífsleiðinni, en kynni
hans af Einari Olgeirssyni og sósí-
alismanum mótuðu frá þeim tíma
allt hans líf.
Ég sá Einar fyrst ein-
hverntímann rétt eftir 1950. Þá
bjuggum við á Siglufirði. Það voru
kosningar í aðsigi, og í framboði
fyrir sósíalista var Gunnar Jó-
hannsson forystumaður verka-
manna á staðnum. Á þeim árum
hafði ég engan áhuga á pólitík og
forðaðist fundi eftir fremsta megni.
En þegar það fréttist um bæinn að
Einar Olgeirsson ætlaði að koma
norður og tala á fundi í Al-
þýðuhúsinu, þá var um leið víst að
ég færi á fund til að sjá og heyra
manninn.
Húsið var mjög þétt skipað þeg-
ar fundurinn hófst. Þar voru mættir
flestir sósíalistar á Siglufirði og auk
þeirra ýmsir forvitnir eins og ég, en
þó flestir eldri. Á öftustu bekkjun-
um, næst útidyrum, mátti svo
þekkja yfirlýsta krata og fram-
sóknarmenn og einstaka íhalds-
menn.
Gunnar Jóhannsson talaði fyrst-
ur. Hann var með skrifaða ræðu og
las hana hægt en þó með áherslum
og nefndi margar tölur og %. Ég
skildi ekkert í þeirri ræðu. Þegar
Einar steig í ræðustólinn, mátti
auðveldlega greina spennu og
eftirvæntingu. Einar talaði blaða-
Iaust eins og oftast. Hann talaði af
sannfæringarkrafti og bjartsýni á
máli sem allir skildu, jafnvel ég
taldi mig skilja svolítið í því sem
hann sagði.
Þegar fundinum lauk, gengu
sýnu bjartsýnni menn út úr Alþýð-
uhúsinu heldur en fóru inn í það
stuttu áður og allt kosningastarfið
lifnaði við.
Sjálfur notaði ég næstu daga til
að ávarpa sem flesta af þeim sem ég
þekkti, og ekki höfðu verið á fund-
inum, þessum orðum: „Fórstu á
fundinn? Mikið helv. var Einar
góður.”
Eftir að við fluttum til Reykja-
víkur og ég fór að taka þátt í skipu-
lögðu starfi sósíalista hér, fékk ég
mörg tækifæri til að hlusta á Einar
flytja ræður og notaði þau öll, eftir
bestu getu.
Það var einkenni á ræðustíl Ein-
ars, hve auðvelt hann átti með að
ræða hin flóknustu mál með þeim
hætti, að allir áttu auðvelt með að
skilja.
Það voru kannske þessir hæfi-
leikar hans umfram aðra, sem
gerðu það að verkum að hér tókst
að byggja upp sterkan sósíalista-
flokk og halda honum saman þrátt
fyrir kaldastríðsáróður og ýmis
önnur ytri áföll.
Við, sem erum nú það sem kall-
að er „á besta aldri“, gerum okkur
fulla grein fyrir því, að þau lífskjör
sem við búum við, eru afleiðing af
starfi og baráttu þeirrar kynslóðar,
sem nú hefur að mestu lokið sínu
ævistarfi. Við eigum henni mikið
að þakka og okkar afkomendur
einnig.
Ég veit því að ég mæli fyrir munn
fjölmargra þegar ég í dag hylli Ein-
ar Olgeirsson og fjölskyldu hans á
þessum tímamótum í lífi hans, og
óska íslenskri alþýðu til hamingju
með líf hans og starf.
Sigurjón Pétursson.
Kæri Einar,
Það er ekki þrautalaust að senda
þér afmæliskveðju sem á að birtast
alþjóð. Miklu heldur hefði ég kosið
að fara til þín og kyssa þig fast á
munninn fyrir allt sem þú hefur gert
og verið öll þessi ár. En á málgagninu
okkar er eðlilega allt á öðrum end -
anum í tilefni dagsins, enda eru þeir
ekki margir sem hafa verið hnepptir í
hald og fluttir á breskan Brimarhólm
fyrir þetta sama málgagn. Dagskipun
Kjartans var því skriflega afmælis-
kveðja en ekki hinn fyrri kostur,
enda er það alkunna að þið skiljið
ekki „mjúku línuna“ í pólitíkinni,
þessir karlar.
Og það var eins gott að hún var
ekki upp fundin þegar þú hófst hina
miklu göngu íslenskrar alþýðu til
mannsæmandi lífskjara, burt frá fá-
tækt og umkomuleysi þess tíma. í
þeirri baráttu dugði engin mjúk lína.
Hún var háð af fullri hörku með þeim
vopnum sem sigurstranglegust hafa
reynst: viti og hugsun, menntun og
málsnilld og óbilandi trú á sigur hins
réttláta máls. Með öllum eldmóði
hugans og óþreytandi elju við að
skýra og greina var hinum kúgaða
kennt að þekkja kúgara sinn.
Fyrstu minningar barna eru oft
skrýtnar og skemmtilegar. Fyrsta
minning mín um þig, kæri Einar, er
mér skýr í minni. Verið var að hlusta
á útvarpsumræður frá Alþingi, sem
eflaust voru þá í svipuðum dúr og þær
eru nú. En allt í einu fórst þú að tala.
Orðaflaumurinn buldi á veggjunum
og sannfæringarkrafturinn skók hús-
ið, svo að amma mín gömul og grand-
vör sagði: Óskapa læti eru í mann -
inum En ég hugsaði eitthvað á þá leið
að þessi karl hefði áreiðanlega rétt
fyrir sér, eins og mér hefur oftast
fundist síðan.
Alveg sammála höfum við ef til vill
ekki alltaf verið, en þá er að greina
hismið frá kjarnanum. Ég get heldur
ekki státað af að hafa starfað með þér
eða verið þér nákunnug, en við höf-
um spjallað og jagast oggrátið saman
einu sinni - af gleði. Eflaust skrifa
margir langa afrekaskrá þína í blaðið
okkar í dag, ættartölur og endur-
minningar um langa vináttu. Heil
bók hefur þegar verið um það allt
skrifuð. En sú saga verður kannski
aldrei sögð, sem mestu hefur skipt
þig og þína: sagan um þjáningu þína,
vonbrigði og sorgir í þessari löngu
baráttu, niðurlægingu þína í tapaðri
orrustu, örvæntingu í innlendum og
erlendum fangelsisklefum, áhyggjur
af afkomu konu og barna, níð og róg
um þig og þína. Þér-finnst eflaust að
sú saga sé einkamál, en stundir
glæstra sigra inál okkar allra. Samt
hlýtur þér að finnast gott að vita, að
við deilum liinu líka, þó að minna sé
um það talað. Par er þakklætisskuld
okkar stærst.
Sigrarnir eru ótvíræðir. Þjóðfélag-
ið sem við fæddumst og ólumst upp í
er ekki lengur til. Fátæktin og örygg-
isleysið sem sú kynslóð bjó ennþá við
kemur vonandi aldrei aftur, svo að
södd og menntuð þjóðin hefur þess
vegna tíma til að ræða mjúku línuna
yfir rauðvínsglasi meðan
heimilistækin mala og myndbandið
hefur ofan af fyrir börnunum, óvit-
andi um að auðvaldið í heiminum er
ennþá samt við sig. Ennþá sveltur
þriðjungur mannfólksins á jörðinni
og sífellt skelfilegri vítisvélar standa
tilbúnar til að gjöreyða heimsbyggð
allri, þúsundfallt skelfilegri nú en fá-
tæklingana á fjórða áratugnum hefði
nokkurn tíma grunað að unnt væri að
framleiða. Við eigum langa göngu
enn fyrir höndum, félagi, og við eig-
um þá ósk besta að þú verðir með
okkur sem allra lengst. Okkur veitir
ekki af.
Á þessum degi eru konu þinni og
okkar góðu félögum, börnum þínum,
sendar hugheilar hamingjuóskir.
Þeirra hlutur verður seint metinn. Ég
vildi að við hefðum getað gefið þér
jafngóða gjöf og hann Brynjólfur
fékk á áttræðisafmæli sínu í maí 1978,
en eins og þú veist öðrum betur er
slíkt ekki alltaf á lausu. Við höfum
fundið þér aðra gjöf að þessu sinni,
en fyrir hinni berjumst við ótrauð á-
fram. Undir þínu merki. Þá gjöf
skaltu fá - fyrr eða síðar. Fyrir henni
verður barist af fullri hörku.
Guðrún Hclgadóttir
”AIlt hafði annan róm“
Stjórnmálamenn stjórna gangi
mála og eru því hönnuðir samfélaga
samkvæmt íslenskri málvitund;
svona er íslenskan skýrt og skemmti-
legt mál. — Pólitíkusar gegna sama
hlutverki í öðrum löndum, þótt
starfsheiti þeirra sé svona skrýtið og
verði ekki tengt öðru í daglegu lífi
en pólitíinu, sem þeim er ýmsum
gjarnt að beita við byggingarstarf sitt
að því er sögur herma.
Einn af hinum miklu arkitektum
nútímans á íslandi býr enn þá hjá
okkur; hann Einar Olgeirsson verður
Þrír stjórnmálaforingjar: Hermann Jónasson formaður Framsóknar-
flokksins, Einar Olgeirsson formaður Sósíalistaflokksins og Ólafur Thors
formaður Sjálfstæðisflokksins.