Dagblaðið Vísir - DV - 11.01.1997, Blaðsíða 24

LAUGARDAGUR 11. JANCJAR 1997 J3"V
I>V LAUGARDAGUR 11. JANÚAR 1997
24 ^eigaryiðtaiið

helgarviðtalið
33
„Mér líður eins og ég hafi gefiö
dóttur mína því ég sé hana svo sjald-
an. Þessar tlu mínútur sem ég og
Guðborg Gná tengdumst aftur um
jólin voru eins og heil eilifð,“ segir
Birgitta Jónsdóttir fjöllistamaður.
Birgitta ákvað fyrir tæpum tveimur
árum að gefa eftir forræði dóttur
sinnar, Guðborgar Gnáar, til föður
hennar sem er búsettur I Tromsö í
Noregi fremur en leggja út í stríð og
forræðisdeilu eins og hann fór fram
á. Hann felldi hug til annarrar konu
og hann og Birgitta skildu að skipt-
um. Birgitta setti ástina til dóttur-
innar ofar öllu og telur að barnið
hefði orðið verst úti ef til harðvítugr-
ar forræðisdeilu hefði komið. Þetta
er erfiðasta ákvörðun sem Birgitta
hefur þurft að taka í lífinu en hún
stóðst þessa miklu raun og hittir nú
dóttur sína einu sinni á ári um mán-
aðarbil en saknar hennar sárt þess á
milli. Birgitta er nú einstæð móðir
með drenginn sinn Neptúnus frá
fyrra hjónabandi sem hún átti með
Charles Agli Hirt eiginmanni sínum.
Margslungin listakona
Birgitta er dóttir vísnasöngkon-
unnar Bergþóru Árnadóttur og Jóns
Ólafssonar heitins, eiginmanns
hennar. Birgitta ólst upp í Hvera-
gerði og Þorlákshöfn áður en hún
flutti til Reykjavíkur. Hún hefur les-
ið upp ljóð á kaffihúsum frá því hún
var fjórtán ára gömul og gaf út ljóða-
bókina Frostdinglar 1989 og tók þátt
í að búa til fyrsta íslenska spunaspil-
ið. Hún hefur haldið margar mynd-
listarsýningar víðs vegar um heim
og skipulagt ýmsar uppákomur og
sýningar. Birgitta er stofnandi
Telepoetic samtakanna á íslandi.
Hún stóð fyrir fyrstu beinu
myndútsendingunni, Dráp
unni, á Internetinu á síðustu
Listahátíð í Reykjavík þar
sem nokkur skáld settu verk-
in sin í margmiðlunarum-
gjörð. Birgitta vakti heilmikla
athygli víða um heim fyrir
þetta uppátæki sitt og það hef-
ur dregið talsverðan dilk á eftir
sér. Hún hefur hlotið fjölda viður-
kenninga heima og heiman fyrir
vinnu sína á Intemetinu.
„Ég er könguló og hef loks fundið
rétta hillu við mína listsköpun með
því að flétta verkin mín saman í eina
samofna heild sem úr verður vefur.
Ég verð með uppákomu í mars þar
sem við ætlum að tengjast fólki i
Chicago. Þau geta séð okkur og við
þau á stórum skjá og
hugsanlega gerum viö einhver verk
saman,“ segir Birgitta.
Heimurinn hrynur
Birgitta og barnsfaðir hennar vora
búsett í Noregi þegar þau slitu sam-
vistum. Hún upplifði á flugvellinum
í Tromsö að hún átti hvergi heima,
átti enga peninga og flugmiða aðra
leið.
„Heimurinn hrundi hjá mér í
þriðja sinn. Ég bað um aðstoð ein-
hvers staðar frá til þess að geta séð
hlutina í réttu ljósi og ég fékk ein-
hvers konar vitrun. Ég ákvað þá að
dæma ekki heldur opna hjarta mitt
gagnvart því sem gerist,“ segir Birg-
itta.
„í Tromsö gekk ég i gegnum þá
erfiðu ákvörðun að sleppa hendinni
af dóttur minni. Ég íhugaði hvernig
lífið yrði fyrir börnin mín hjá mér.
Ég yrði að hafa þau bæði í heilsdags-
vistun og fara í fulla vinnu til þess
að sjá fyrir okkur. Ég reyndi að vega
og meta hvað kæmi dóttur minni
best. Þau vora tvö en ég var ein fyr-
irvinna. Ég þurfti aö igrunda þessa
hluti mjög gaumgæfilega. Ég gat
heldur ekki hugsað mér margra ára
stríð i kerfinu þar sem við myndum
reyna að draga fram það ljótasta
hvort í öðru. Ég get ekki séð að það
sé neinum til góðs. Ég bað ekki um
að farið yrði út í hart um forræðið og
mig dreymdi um sameiginlegt for-
ræði yfir báðum bömunum en hans
ákvörðun varð
ekki
hagg-
að,“ segir Birgitta.
Birgitta segir að að henn-
ar mati geri fólk ranga
hluti vegna ótta
fremur en af hatri
eða illu innræti.
Birgitta var
spurð hvern-
ig henni
fyndist að
dóttir
hennar
ætti
aðra
móður.
„Mér
finnst
það allt
í lagi.
Það
sem
skiptir
mestu
máli er
að dótt-
ur minni
líður vel
þar sem
hún er.
Hún er í
góðu jafn-
vægi. Ég
þekki konuna
sem annast
hana og ber mik-
ið traust til henn-
ar. Eins og Khalil
Gibral skrifaði í Spá-
manninum: „Við eigum
ekki börnin okkar
heldur höfum fengið
þau að láni,“ segir
Birgitta.
Birgitta segir að hún
og Guðborg Gná nái
mjög vel saman og hún
er þess fullviss að þær
verði meira saman síð-
ar þegar faðir hennar
flytur heim frá Noregi.
Birgitta skrifar Guð-
borgu Gná bréf og ljóð sem
hún getur lesið þegar hún
verður eldri.
Skírð án vitundar minnar
„Ég hef upplifað sömu hluti og for-
ræðislausir feður. Ég fæ mjög lítið að
skipta mér af því sem gerist í lífi
Guðborgar Gnáar. Hún var til
dæmis skírð án minnar vit-
undar og ég frétti það
frá ööram. Ég hefði
viljað fá að fylgjast
með henni þeg-
ar hún fór í
fyrsta
skipti á
dag-
Þaö
„Þaö
er alltaf
mjög erfitt
aö kveöjast vegna þess að
ég er meövituö um lengd tím-
ans en ég óska þess aö ég upplifði
tímann elns og hún,“ segir Birgitta.
DV-myndir GVA
mjög erfitt
fyrir Neptún-
us aö skilja hvers
vegna Guöborg Gná
býr ekki hjá þeim
mæðginum.
Ekkert stríð
„Ég hélt dagbók um allt sem gerð-
ist í Noregi og þegar hún les þaö get-
ur hún skilið að það var ekki efst á
óskalistanum hjá mér að gefa forræð-
ið eftir heldur það besta sem ég gat
gert fyrir hana. Ég hefði hugsanlega
getað farið í stríð í eigingirni og
mögulega unnið það. Ég hef markað
mér þá stefnu í líftnu að ekkert fær
mig til þess að fara í stríð og rífast
við annað fólk,“ segir Birgitta.
Birgitta byrjaði að byggja upp líf
sitt hér á landi eftir að Guöborg Gná
var farin til foður síns. Hún segir að
um leiö og maöur setji sjálfan sig í
stjómunarsæti gerist kraftaverkin.
Þessi afdrifaríka ákvörðun þroskaði
hana einnig mjög mikið. Hún hefur
lært að breyta sáram tilfinningum
sínum í eitthvað skapandi.
„Það er ekkert sem er jafn eyði-
leggjandi fyrir nokkra manneskju
eins og biturð og hefndarhugur,“ seg-
ir Birgitta.
heimili. Þetta er
mjög ósanngjamt en svona era regl-
umar og hafa alltaf verið gagnvart
forræðislausum feðrum. Mér finnst
það mjög alvarlegur galli á réttind-
um foreldra og bama þeirra að ann-
að foreldrið hefur allt að segja en hitt
ekki atkvæðisrétt," segir Birgitta.
Hún segist gjama vilja fá að fylgj-
ast með öllu sem gerist í lífi Guð-
borgar þar sem svo miklu máli skipti
að fylgjast með þroska bamanna þeg-
ar hann er hvað hraðastur.
„Ég hef í staðinn reynt að líta
þannig á málin að ég ætla að vera
henni skjól. Ég vona að hún leiti í
framtíðinni öryggis hjá mér og að
hún finni að hún geti treyst mér. Ég
finn tengslin á milli okkar, þegar við
hittumst tengjumst við mjög sterk-
um böndum. Það er alltaf mjög erfitt
að kveðjast vegna þess að ég er með-
vituð um lengd tímans en ég óska
þess að ég upplifði tímann eins og
hún,“ segir Birgitta.
Ekki heigull
Birgitta reynir að leggja áherslu á
jákvæðu hliðamar og hún vill vera
dóttur sinni allt sem hún getur. Hún
segir að ef Guðborg ákveður ein-
hvern tíma að tengjast ekki móður
sinni verði það að vera hennar eigið
val.
„Margir myndu segja mér að ég
væri heigull að taka svona á málun-
um. Að mínu mati skiptir mestu að
einhvers staðar í mér blundar sú
vissa að ég er að gera rétt. Ég set
engin skilyrði á ástina mína og er
ekki eigingjöm við þá sem ég elska.
Það er ekki endilega spurning um
lengd tímans sem við eyðum með
börnunum okkar heldur hvemig viö
verjum honum saman,“ segir Birg-
itta.
Saknar systur sinnar
Birgittu þykir mjög mikilvægt að
Neptúnus og Guðborg Gná fái að
kynnast. Viðskilnaður þeirra kemur
einna harðast niður á honum þar
sem hann saknar systur sinnar og
hefur ekki sama skilning á því og
hún hvers vegna Guðborg Gná
er ekki hjá þeim.
„Það mikilvægasta sem við
getum gefið bömunum okkar
er jafnvægi. Við erum þær
fyrirmyndir sem þau læra
af og ef við getum ekki haft
heilbrigða afstöðu gefúm
við þeim brenglaða mynd
af lífinu.“
Birgitta segist nokkuð
ánægð með stöðuna
núna og hún ætlar að
halda áfram að rækta
sambandið við föður-
fólk stúlkunnar og vill
ekki að nein kergja sé á
milli þeirra aðila (sem
tengjast málinu.
Hvers vegna skyldi ég
ekki treysta pabba henn-
ar sem ég valdi að eiga
stelpuna með og mann-
eskju sem mér líkar mjög
vel við til þess að hugsa vel
um dóttur mína? Hver segir
að ég sé besta manneskjan fýr-
ir hana á þessari stundu? Eng-
inn nema ég sjálf væntanlega. Ég
hef gengið í gegnum miklar tilfinn-
ingar í hvert skipti sem ég sé af
henni en það er grátið mikið. Tilfinn-
ingarnar hafa
allan rétt á sér
en ég er viss
um að hún
verður meira
hjá mér eftir
nokkur ár. Ég
reyni alltaf að
gera eitthvað
skapandi úr
söknuðinum
eins og að
skrifa handa
henni sögur og
ljóð. Við Nept-
únus höfum
búið til eitt-
hvað jákvætt
úr tilfinning-
um okkar í
staðinn fyrir
að leggjast nið-
ur í þunglyndi
en ég kæri mig
ekki um neitt
þunglyndis-
hjal. Þegar
maður fer að
taka afgerandi
afstöðu til þess
að maður ber
„Allt sem ég geng í gegnum hefur þann tilgang að þroska mig og gera mig aö betri manneskju. Ég skrifa betri Ijóö eft-
ir því sem ég lendi í fleiri áföllum," segir Birgitta.
sjálfur ábyrgð á öllu sem gerist í lifi
manns verður lífið allt annað. Það er
allt sprottið upp úr manns eigin hug-
arheimi og maður er það sem maður
hugsar. Þá hættir maður að dæma
fólk og ég legg mikið upp úr því að
gera það ekki. Það er ekki auðvelt að
fara úr dómarasætinu. Fólk stendur
sjálft skil á þvi hvemig það hagar sér
síðar meir,“ segir Birgitta.
Tvö mannshvörf
Hún er ekki allsendis óvön að tak-
ast á við erfiðleika í lífinu. Fyrir tíu
áram hvarf faðir hennar, Jón Ólafs-
son, sporlaust við Sogið hjá Þrasta-
lundi en hann framdi sjálfsmorð og
lík hans hefur aldrei fundist. Fyrir
flórum árum hvarf síðan eiginmaður
hennar til þriggja ára, Charles Egill
Hirt, einnig sporlaust á Snæfellsnesi
eins og lesendur muna úr fréttum frá
árinu 1993. Víðtæk leit stóð yfir á
sínum tíma að Charles sem Birgitta
kallar Kalla en ökuskírteini hans
fannst í Ólafsvík. Charles Egill hvarf
á sama hátt og faðir Birgittu og hef-
ur lík hans ekki heldur fundist.
Jón Ólafsson hvarf á aðfangadag
árið 1987 og hafði Birgitta séð það
fyrir nokkram dögum áður. Hún
skrifaði ljóð um hvað myndi gerast
og var sú fyrsta sem bar það upp um
nóttina að hann hefði fyrirfarið sér.
„Ég fann í hjartanu þegar hann dó.
Pabbi gat ekki tengst neinum því
hann var mjög lokaður. Það var
áreiðanlega ástæðan fyrir því að
Charles Egill Hirt, fyrrverandi eigin-
maður Birgittu, hvarf á Snæfellsnesi.
hann greip til þessa örþrifaráðs. Þeg-
ar maður skynjar í fólki að það getur
ekki tjáð sig um hlutina getur það
verið merki um gríðarlegt þung-
lyndi,“ segir Birgitta og bætir við að
margir íslendingar séu mjög lokaðir.
Birgitta gagnrýnir mjög afstöðu
kirkjunnar gagnvart sjálfsmorðum
sem henni finnst beinlínis ljót.
„Boðskapur kirkjunnar er nokk-
urn veginn sá að manneskja sem
ffemur sjálfsmorð sé dæmd til að
eigra um friðlaus og eigi betur heima
í helvíti heldur en á himnum. Mér
Jón Ólafsson, faöir Birgittu, gekk í
Sogiö og framdi sjálfsmorð.
finnst það órökrétt en þetta fær nán-
ustu ættingja og vini til þess að líða
afar illa,“ segir Birgitta.
Að sögn Birgittu er svo erfitt þeg-
ar fólk hverfur að það er ekki jarðað
sem er atriði sem syrgjandi þarf að
ganga í gegnum til að skilja við hinn
látna.
Sektarkennd
Guöborg Gná og Neptúnus ásamt móöur sinni sautjánda júní í sumar.
„Þeir sem missa einhvem náinn
vegna sjálfsmorðs upplifa gríðarlega
sektarkennd og spyrja sig gjaman af
hveiju. í staðinn fyrir að upplifa
sjálfsmorðið sem það versta sem fyr-
ir mig gæti komið reyndi ég að upp-
lifa atburðinn sem það besta sem fyr-
ir mig hafði komið,“ segir Birgitta.
Hún segir að þegar faðir hennar
dó hafi heimurinn í kringum hana
hranið þar sem hann hafi verið klett-
urinn í lífi hennar. Birgitta eyddi
heilu ári í að kafa djúpt inn i sjálfa
sig. Hún skrifaði og upplifði tilfinn-
Birgitta Jónsdóttir fjöllistamaður afsalaði sár forræði dóttur sinnar og eiginmaður hennar og faðir hurfu sporlaust:
skapandi úr söknuðinum
Eg reyni að gera eitthvað
ingar sínar og fann í fyrsta sinn trú
og ást gagnvart lífinu.
Þegar Birgitta hafði verið gift eig-
inmanni sínum, Charles Agli Hirt, í
þrjú og hálft ár lét hann sig hverfa og
talið er að hann hafi gengiö á Snæ-
fellsjökul og fyrirkomið sér þar.
Birgitta og Kalli komust að þeirri
niðurstöðu að best væri að þau
skildu að borði og sæng nokkrum
mánuðum áður. „Þó við hefðum ver-
ið ástfangin gerðum við okkur grein
fyrir að við voram að vaxa hvort frá
öðru. Við skildum en bjuggum samt
í sömu íbúð og unnum að því að
byggja upp vinskap okkar. Hann er
besti vinur sem ég hef nokkurn tím-
ann átt. Svo fór aö hann sagði mér
ekki alveg satt, það er að hann var
ennþá ástfanginn af mér. Þegar við
höfðum verið skilin að borði og sæng
í hálft ár varð ég ástfangin af öðram
manni. Kalli tók það greinilega mjög
nærri sér og ákvað að láta sig hverfa.
Hann skildi eftir sig bréf þar sem
ljóst var að hann væri farinn í lang-
an leiðangur og kæmi aldrei aftur.
Það var ofsalega sárt þar sem þetta
ýfði upp allar tilfinningar mínar frá
því pabbi hvarf. Ég veit ekki af
hverju hann kaus að gera þetta á
sama hátt og pabbi.“ segir Birgitta.
Birgitta segist hafa kvatt fóður
sinn og eiginmann í jarðarfor náins
vinar og þá hafi henni loksins fund-
ist að þeir væru látnir og kæmu ekki
aftur.
Forðast gróusögur
„Tilfinningarnar koma frá manni
sjálfum og þegar einhver deyr syrgir
maður ekki vegna þess að manneskj-
an er dáin heldur vegna þess að mað-
ur saknar hennar. Birgitta ákvað að
láta sig hverfa úr Reykjavík til þess
að forðast gróusögur en fólk getur
orðið mjög rætið þegar svona gerist,
segir hún.
„Ég treysti mér ekki til þess að
vera ein í bænum og borga húsaleigu
og setja Neptúnus í heils dags dag-
vistun. Ég bjó með þeim manni sem
ég felldi hug til á Skriðuklaustri um
tíma en hann var sonur ráðsmanns-
ins þar. Þar var mér og Neptúnusi
tekið opnum örmum og foreldrar
hans hafa reynst syni mínum sem afi
og amma.
Birgitta lenti f erfiðleikum og var
eins og draugur í kerfinu eftir að
Kalli dó en þegar manneskja hverfur
getur það tekiö upp undir heilt ár að
hún verði úrskurðuð látin og olli það
talsverðum erfiðleikum fyrir Birg-
ittu.
„Ég held að ég hafi verið í ein-
hvers konar taugaáfalli þegar ég kom
að Skriðuklaustri en ég læt yfirleitt
ekkert buga mig. Ég reyndi að vinna
úr mínum málum sjálf en það tók að
sjálfsögðu lengri tíma heldur en ef ég
hefði leitað eftir aðstoð. Ég ákvað því
að eignast barn með sambýlismanni
mínum til þess að aldursmunur væri
ekki mjög mikill á milli bamanna.
Aðstæðumar til þess að verða ófrísk
voru að sjálfsögðu ekki þær bestu
vegna tiífinningalífs míns eftir
dauða Kalla,“ segir Birgitta.
Engin álög
Hörmungamar tóku ekki enda en
stuttu eftir að Birgitta varð þunguð
dó afi hennar sem bjó í Danmörku.
Hann dó mjög fallegum dauðdaga,
var að syngja við opnun á málverka-
sýningu þegar hann hneig niður.
Nokkrum dögum eftir það lenti móð-
ir hennar í miklu bílslysi þar sem
kjálki hennar fór í þrennt og kinnin
rifnaði frá munnviki og aftur ásamt
þvi að hryggjarliður splundraðist.
Bergþóra er óvinnufær eftir slysið og
getur ekki sungið lengur. Birgitta
lenti einnig í bílveltu í sömu viku en
meiddist ekki mikið.
„Það era engin sérstök álög á mér
og minni fjölskyldu, við ætlum okk-
ur bara að læra svona mikið í þessu
lífi. Hver einasti hlutur sem ég geng
í gegnum gefur mér innsýn í annað
fólk. Ég hef mikinn áhuga á öðra
fólki og mér finnst mannveran stór-
kostlegt fyrirbæri. Það er allt of oft
einblínt á það sem illa fer hjá fólki í
staðinn fyrir það góða. Allt sem ég
geng í gegnum hefur þann tilgang að
þroska mig og gera mig að betri
manneskju. Ég skrifa betri ljóð eftir
því sem ég lendi í fleiri áfollum.
Fyrst og fremst hef ég þá skoðun að
lífið sé skemmtilegt og uppfullt af
tækifæram,“ segir Birgitta. -em