Frjáls verslun - 01.05.1998, Blaðsíða 68

inhlutverk sitt að standa að málþingum um þau málefrii sem efst
eru á baugi hverju sinni. Slík tilefiii hefur sannarlega ekki skort
að undanförnu, þótt ekki sé nema hið nýja leikhúslagaff umvarp
menntamálaráðherra sem margvíslegar athugasemdir munu
hafa verið gerðar við. En þá bregður svo við, að Leiklistarsam-
bandið hefur engan áhuga á því að kalla fólk saman til að skiptast
á skoðunum. Kynnu að vera einhver tengsl á milli þessa doða og
þeirrar staðreyndar, að núverandi formaður sambandsins er eng-
inn annar en Stefán Baldursson þjóðleikhússtjóri!? Sjálfur hefur
þjóðleikhússtjóri aldrei virt gagnrýnendur sína viðlits, telur sig
auðsæilega yfir allt slíkt hafinn. Sjálfsagt treystir hann því, að sér
muni að lokum takast að stinga upp í þá alla
og almenningur taki að ímynda sér, að svona
eigi leikhúsið að vera: einhvers konar bastarð-
ur úrættaðrar framúrstefnu og popp-„kúlt-
úrs“, sbr. Hamlet Baltasars.
Þegar menn velta vöngum yfir lélegri
frammistöðu Þjóðleikhússins á síðasta leikári,
verða menn að átta sig á einu: hún er ekki af-
leiðing tímabundinna mistaka, heldur þess algera stefiiuleysis
sem setur æ meiri svip á starf þess, eftír því sem lengra líður á
leikhússtjóratíð Stefáns Baldurssonar. Stefán hefur ekki listræn
markmið af nokkru tagi til að stýra leikhúsinu eftír. Hið eina sem
hann virðist spyija um, þegar hann tekur ákvörðun um verkefna-
val, listræna krafta og annað þess háttar, er hvort hlutírnir séu lík-
legir tíl vinsælda. Þess vegna skiptír j»að hann svo miklu máli, að
menn hans séu „in“, eins og sagt er á nútímamáli. Þetta er skýr-
ingin á því, hvers vegna hann notar hvert tækifæri tíl að hampa
Spaugstofugenginu sem mest, langt umfram raunverulega getu
þessara manna (auk þess sem það getur auðvitað verið gott að
hafa þá í vasanum, ef manni skyldi verða á í messunni, t.d. tala af
sér í hátíðarræðum). Hér undanskil ég að sjálfsögðu Örn Arna-
son, sem er kómískt séní og verður seint ofiiotaður í því hlut-
verki. Það er hins vegar í meira lagi fýndið að þegar settur er upp
einleikur með Erni, er Sigurður Siguijónsson, sem aldrei hefur
komið nærri leikstjórn og er sjálfúr sorglega staðnaður leikari,
skrifaður fýrir leikstjórninni.
Önnur helstu tromp Stefáns eru tvíeykið Ólafur Haukur-Þór-
hallur Sig., sem fær að því er best verður séð frelsi
til að gera nánast hvað sem því sýnist, Kjartan
Ragnarsson, sem Stefán kippti inn í Þjóð-
leikhúsið eftír að hann hraktist úr valda-
sessi sínum hjá Leikfélagi Reykjavíkur, og
Baltasar Kormákur sem er athafnasamur
ungur maður og eftírsótt fjölmiðlaefni.
Baltasar er vissulega efnilegur leikstjóri,
það hef ég sagt áður og stend við það,
en auðvitað má aðeins fela honum
verkefhi sem hann hefur forsendur
tíl að leysa. Það sem háir honum
mest nú er sjálfsagt menntunar-
skortur; hann hefur ekki enn haft
vit á að verða sér úti um góðan
dramatúrg, eins og Guðjón Peder-
sen á sínum tíma. Hvað þá Ólaf
Hauk og Þórhall áhrærir hefur
þeim auðvitað stundum tekist
ágætlega (Milli skinns og hörunds, Gauragangur, Þrek og tár) en
í seinni fi'ð æ oftar miður (Kennarar óskast, Gauragangur II). Þeir
þurfa báðir mun strangara aðhald en Þjóðleikhúsið er nú fært um
að veita þeim, og sama máli gegnir um Kjartan Ragnarsson, sem
að þessu sinni útvegaði leikhúsinu aðalsmell vetrarins: hina sál-
fræðilegu draugasögu um fólkið á Grandavegi 7.
En á sama tíma og þjóðleikhússtjóri hleður þessar kanónur
sínar af óðakappi verður Arnar Jónsson að ráða sig í vinnu útí í
bæ til að fá almennileg hlutverk. Hver skyldi ástæðan vera? Hún
er augljós: Arnar Jónsson er ekki „in“, gerir ekki út á glanstíma-
ritín, en vinnur eins og allir sannir listamenn að því að fága og
dýpka list sína í kyrrþey. Hvað er líka spenn-
andi við listamann sem er kominn vel á miðj-
an aldur, við höfum fylgst með áratugum sam-
an og virðist njóta sín best í lognmollunni á
rás 1? Og Arnar er alls ekki eina fórnarlamb-
ið: það má einnig nefna Kolbrúnu Halldórs-
dóttur sem hefur varla fengið nokkurt bita-
stætt verkefni frá því hún var ráðin að leikhús-
inu fýrir nokkrum árum. Þó er Kolbrún einn af vandvirkustu leik-
stjórum okkar, hefur ágætt lag á leikurum og er laus við alla vit-
leysu. En hún er ekki heldur „in“ og því nógu góð tíl að sjá um
söngleiki eða barnasýningar.
Eg hef sagt það áður og segi það enn: Stefán Baldursson hef-
ur leikhúsnef, næma tilfinningu fyrir því hvað getur gengið og
hvað ekki. Eftír að hann kom að leikhúsinu hefur ytri frágangur
sýninga stórbatnað frá því sem var í tíð forvera hans. En það er
til lítils að skila snyrtílegu verki, ef hina listrænu glóð vantar og
sýningarnar verða ekki annað en hljómandi málmur eða hvell-
andi bjalla, svo að vitnað sé til frægra orða.
Hvers konar áhorfendur erum við að ala upp?
Leikhúsið er ekki bara leikararnir á sviðinu, það er einnig
fólkið í salnum. Ef við viljum átta okkur á þvi, hvar það er á vegi
statt, verðum við því alltaf að spyrja, hvað hlýtur náð fyrir augum
áhorfenda og hvað ekki. Þessi spurning leitar óvenju sterkt á
hugann nú, því að staðreyndin er sú, að tvær bestu sýningar leik-
ársins, Feður og synir og Sumarið '37, hlutu ekki líkt því eins
mikla aðsókn og sumar af þeim verstu, s.s. Trainspotting í Loft-
kastalanum eða Hamlet Þjóðleikhússins.
Skýringin á þeim áhuga, sem Hamlet vaktí, var ugglaust að
miklu leyti sú, hversu umdeild sýningin var. Að því leyti má líta
á gengi hennar sem merki um heilbrigða forvitni íslenskra
leikhúsgesta, sem vildu mynda sér sjálfstæða skoðun á henni.
Eg verð þó að játa, að mér kom talsvert á óvart, hversu marg-
ir, sem ég hafði tal eða spurnir af, voru sáttir við sýninguna
vegna þess eins að þeim þóttí hún lífleg og myndræn - sem hún
var sannarlega. Má ráða af þvi, að stór hópur fólks sé
hættur að leita eftír dramatískri heildarmerkingu,
en tekinn að einblína á einhver ytri flottheit? Eru
það e.t.v. slíkir áhorfendur sem þjóðleikhússtjóri
er að reyna að ala hér upp, og viðbrögðin þá væntan-
lega tíl marks um árangur hans? Sannleikurinn er sá,
að fáar sýningar hafa verið afhjúpaðar eins rækilega og
Hamlet, bæði í gagnrýninni og ekki síður í ýmiss konar fjöl-
Ur Le cercle invisible.
Listahátíð bætti að þessu sinni
ekki úr þeim skorti gestaleikja
sem hrjáir íslenskt leikhúsiíf,
nema að því leyti, að þar var lögð
megináhersia á danslistina.
Leikhúsgagnrýni Jóns Viðars Jónssonar
68