Alþýðublaðið - 26.09.1972, Blaðsíða 4

VIÐ EIGUM ,,FULLA
SAMÚÐ' FÆREYINGA
ÞEIR NEITA AÐ
VINNA VIÐ LAND-
HELGISBRJÚTA
Færeyskir iðnaðarmenn hafa
lýst því yfir, að þeir muni ekki
vinna við viðgerðir á brezkum
landhelgisbrjótum frá Islands-
miðum, nema i þeim tilvikum
að um lif og öryggi áhafnanna
sé að tefla.
Minningarsjóður
Olavs Brunborg
A árinu 1973 verður veittur
styrkur að fjárhæð 3000 norskar
krónur úr Minningarsjóði Olavs
Brunborg stud. oecon. Tilgangur
sjóðsins er að styrkja islenzka
stúdenta og kandidata, sem vilja
stunda háskólanám i Noregi.
Umsóknír um styrk úr sjóðnum
sendist skrifstofu Háskóla Islands
fyrir 10. október 1972.
Á föstudaginn varö brezkur
togari, sem verið hafði að veið-
um á Islandsmiðum og leitaöi
hafnar i Þórshöfn i Færeyjum
vegna smávægilegrar vélar-
bilunar, að halda ferð sinni
áfram til Bretlands án þess að
fá gert við bilunina.
„Iðnaðarmenn voru byrjaðir
að vinna við togarann á föstu-
dag, þegar fulltrúar iðnaðar-
mannafélagsins og meistara-
félagsins komu um borð og
skipuðu mönnunum að hætta
viðgerðinni, þar sem félögin
hefðu samþykkt að veita brezk-
um togurum, sem verið hafa að
veiðum innan 50 sjómilna fisk-
veiðilandhelginnar við Island
enga viögerðarþjónustu i
Færeyjum nema i algerum
neyðartilfellum”, sagði Halldór
Jóhannsson fréttaritari Alþýðu-
blaðsins i Færeyjum i simtali
við blaðið i gær.
,,Ég geri ráð fyrir, að þetta
bann nái til allra brezkra
togara, sem hingað kunna að
leita og veiðar stunda við
tsland, þar sem þeir munu allir
með tölu hafa brotið islenzk lög,
siðan fiskveiðilögsagan var
færð út i 50 sjómilur 1. septem-
ber siðastliðinn”, sagði Halldór
ennfremur.
„Færeyingar eru flestir
hlynntir málstað tslendinga i
landhelgismálinu og einnig vilja
þeir sýna tslendingum, að þeir
eru þakklátir fyrir þá
samninga.semgerðir hafa verið
um fiskveiðar færeyskra skipa
innan nýju fiskveiðilög-
sögunnar” sagði Halldór i sim-
talinu.
Halldór Jóhannsson er sjálfur
íslendingur, en hefur verið bú-
settur i Þórshöfn i mörg ár og
kvæntur færeyskri konu.
Segist Halldór vera daglega
spuröur um gang „þorska-
striðsins” á tslandsmiðum og
fari ekki á milli mála, að
tslendingar eigi fulla samúð
Færeyinga i baráttunni gegn
þeim þjóðum, sem ekki viður-
kenna útfærslu fiskveiðiland-
helginnar.
Þá kom fram i samtalinu, að
margir Færeyingar fylgjast
reglulega með islenzka út-
varpinu, sem heyrist ágætlega i
Færeyjum flesta daga fram til
klukkan 19-20 á kvöldin, að
aðrar útvarpsstöðvar trufla
mjög og eyðileggja hlustunar-
skilyrðin.
T
TÁKNMÁL — Framhald úr OPNU
sterlingspundsins flestir,
eins að merkir
hundraðshluta og
merkir ,,og” þegar um
fyrirtækjaheiti og þess-
háttar er að ræða.
„Indverskur tónlistar-
maður getur leikið verk
Beethovens án þess að þar
gæti nokkurs framburðar-
hreims,” segir bandariski
iðnhönnuðurinn, Henry
Dreyfus. „Rússneskum
stærðfræðingi er leikur að
lesa bandariskar jöfnur.
Sjómaður i Eyjahafi skilur
merkjamál hafskipanna.
Jú. og svartur áhugaljós-
myndari skilur auðveld-
iega f jarlægðartákn á
nýjustu Folaroid mynda-
vélinni”. Það ætti að
minnsta kosti ekki að fara
á milli mála, þvi að það
var Henry Dreyfus, sem
réði þeim táknum.
Jafnvel landshorna-
flakkararnir og flæk-
ingarnir hafa sitt táknmál.
Enda þótt sagt hafi verið
aða Zigaunar úr öllum
álfum heims gætu lesið úr
þessum táknum, voru þau
valin þannig að þau
blekktu óviðkomandi og
villtu um fyrir þeim. Þessi
myndtákn voru venjulega
dregin plankagirðingar
með krit, eða á bakveggi
húsa. Á þvi táknmáli getur
mynd af kletti átt að
merkja að þar búi góð-
hjörtuð kona, mynd af
fugli að þar fyrirfinnist
ókeypis simi. Demantur
er viðvörun um að tala
ekki of mikið, og segja
ekki neinar sögur i von um
að hafa eitthvað upp úr
þvi. Brotatala, eins og 2/10
er viðvörun gegn þjófum.
„Ekkert af þessum tákn-
um samsvarar að mer.k-
ingu til þeim táknmynd-
um, alþjóðlegum eða stað-
bundnum” segir Henry
Dreyfus. „Flakkararnir
hafa þannig fundið upp sitt
eigið táknmál, er þeir geta
notað sem tjáningaform
sin á milli, en enginn óvið-
komandi fær skilið.”
Þannig þýðir bókstafs-
táknið „X” til dæmis „allt
i Iagi”, en ekki að
aðgangur sé bannaður.
Dreyfus hefur i athugun
hvort allir lesi eins úr viss-
um táknmyndum. „Það
sem valdið getur misskiln-
ingi”, segir hann, verður
vissulega misskilið. I
sambandi við þær til-
raunir sinar að finna
ljósar og einfaldar tákn-
myndir til notkunar i við-
skiptalifinu, hefur hann
gert nokkur hundruð tákn-
myndir i þágu iðnfram-
leiðslunnar. Að beiðni
John Deere, sem fram-
leiðir landbúnaðarvélar,
gerði hann táknmyndir til
skýringar á vélarhlutum,
svo einfaldar og aug-
ljósrar merkingar að eng-
inn misskilningur átti að
geta komið til greina af
hálfu kaupenda og neyt-
enda hvar i heimi sem
væri. Dreyfus notaði ein-
falda teikningu af tann-
hjóli sem tákn orku-
tengsla: teikningu af kúlu-
hitamæli til að tákna
„hita” og teikningu af
dropa til að merkja
„oliu”. Til að tákna
„hratt” og „hægt” notaði
hann teikningar af hlaup-
andi héra og kyrrstæðri
skjaldböku. Það ein-
kennilega hefur komið á
daginn að i afriskum
landshlutum, þar sem
nefnd dýr fyrirfinnast
ekki. hafa tákn þessi
reynst auðskilin engu að
siður.
Þetta starf Dreyfusar
varð til þess að hann fékk
áhuga á að gera einskonar
táknmynda-orðabók. Með
styrk frá stofnun nokkurri
i Bandarikjunum. hófst
hann handa um það fyrir
nokkrum árum að safna i
eina bók öllum þeim tákn-
myndum og táknum, sem i
notkun eru i heiminum. Og
enda þótt sú bók, sem fyrir
skömmu er komin út, sé
allmikið rit, gerir hann
ráð fyrir öðru bindi, en
hann hefur þegar skrásett
um 20,000 slikar tákn-
myndir og merkingu
þeirra. Það er takmark
hans með þessum bókum,
að mdrking táknmynd-
anna verði stöðluð, og i þvi
skyni eru skýringarnar á
átján tungumálum. meðal
annars „hindi” og
„swahili”.
Að undanförnu hefur
nokkuð verið að þvi unnið
að staðla merkingu tákn-
mynda. Meðal annars
hefur Alþjóðlega loftflutn-
ingasambandið hvatt
mjög til þess að notaðir
verði staðlaðar tákn-
myndir, til dæmis til að
benda á snyrtik-lefa,
farangurseftirlit, gjald-
eyrisskipti og svo fram-
vegis þau umferðarmerki,
sem eru sameiginleg i
Evrópu, munu verða tekin
upp i Bandarikjunum
einnig. Þjóðgarðasam-
bandið bandariska hófst
handa um það á siðast-
liðnu sumri, að tekin voru i
notkun 75 misumunandi
myndtákn, gerð að
evrópskri, fyrirmynd, svo
að allir gætu notið
náttúrufegurðarinnar án
þess að þurfa að fletta upp
i einhverri bók til að fá
skýringu á leiðarmerkj-
um. Þá hefur UNESCO og
Alþjóða Verzlunarráðið
haft frumkvæði að aukinni
notkun táknmynda á al-
þjóðlegum vettvangi.
Sumar táknmyndir eru
auðráðnar, fyrst og fremst
fyrir skilning mannsins á
heiminum i kring um sig.
„X” bendir jafn greinilega
til þess að eitthvað sé
bannað og + þýðir sam-
lagningu . eða að eitthvað
aukist. eins og minus-
merkið að eitthvað fari
minnkandi. örvar, sem
vita upp eða niöur merkja
ekki og „upp” eða
„niður”, svo ljóst að ekki
verður misskilið, nema lá-
rétt strik sé til viðmið-
unar. þó að þær geti visað
stefnuna að öðru leyti. Þá
heldur Dreyfus þvi fram
að eftir sé að finna nægi-
lega Ijósar táknmyndir
fyrir jafn einfaldan verkn-
að og að „ýta” og
„draga", og sé það erfitt
meðal annars með tilliti til .
þess að ekki sé þar ein-
ungis um lárétt átak að
ræða.
Tákn þessi eru ýmist
harla myndræn, mynd
sem sýnir greinilega
merkingu þess, eða óhlut-
læg eins og bjúgsveigð,
breikkandi lina, sém
bendir á að einhverju — til
dæmis stilli á hátalara —
skuli snúið að vild til að fá
aukinn styrkleika. Mynd-
ræn tákn eru auðveldari i
gerð, en þau krefjast
fyrirfram þekkingar á þvi,
sem þau skirskota til, og
eins geta þau orðið úrelt.
„Mundi ungt barn nú bera
kennsl á strikmynd af
simtæki frá þvi 1920, eða
eimvagni frá þvi 1860?”
spyr Henry Dreyfus. Samt
sem áður, hefur hann
sannreynt að strikmynd af
kalllúðri er enn auð-
skiljanleg sem tákn fyrir
bilhorn.
Það er ekki alltaf auð-
velt verk að draga slikar
taknmyndir og nauðsyn
ber til að prófa að þær
túlki á nægilega auðskilinn
hátt það sem þeim er
ætlað. Mjög svo algeng
táknmynd — opin regnhlif
— er notuð á ýmsar um-
búðir til merkis um að
verja beri innihaldið raka
og vætu, og allir virðast
skilja það. Annað slikt
merki, vinglas með bresti
i er og notað á umbúðir til
að tákna að innihald
þeirra sé brothætt Það
virðist auðskilið tákn, en
þó er sagt að hafnarverka-
maður einn hafi álitið að
það þýddi að einungis
brotin glös væru i kassan-
um, og fleygt honum þess
vegna.
Enn er dæmi um það að
teiknararnir gerðu sér
ekki grein fyrir „lestrar-
venjum” þeirra, sem
ætlað var að skilja tákn-
myndirnar. Fram-
kvæmdastjórn
námarekstrar í Suður-
Afriku vildi benda verka-
mönnum á að hreinsa
lausagrjót vandlega af öll-
um brautarteinum eftir
sprengingar og lét gera
táknmynd i þrem reitum i
þvi skyni. 1 fyrsta reitnum
gat að lita námaverka-
mann, sem kom þar að er
steinn lá á teininum. 1
öðrum reitnum var sýnt er
hann tók steininn upp og
setti á brautarvagn. i
þriðja reitnum er vagn-
inn ók brott með steininn.
En svo gerðist það. eftir að
þessar táknmyndir voru
settar upp á viðkomandi
stöðum, að grjótið á
brautarteinunum i nám-
unum jókst um allan
helming — þangað til ein-
hver gerði sér grein fyrir
þvi að afrisku námamenn-
irnir lásu táknmyndirnar
frá hægri til vinstri og
skildu þær þannig að þeim
bæri að aka grjóti á
brautateinana.
Eitt af mikilvægustu
hlutverkum táknmynda er
að vara fólk við slysum og
veita leiðsögn ef válega
hluti ber að höndum. Þar
er gildi þeirra fyrst og
fremst i þvi fólgið að fólk
sé fljótara að átta sig á
táknmyndunum en lesa
letraðar leiðbeiningar.
Þar sem slikur skjótleiki
er nauðsynlegur verður
fólk að vera þjálfað i að
tileinka sér merkinguna.
Það er harla auðvelt hvað
snertir teikningu af lok-
um, til að vara við eldi eða
hlykkjóttu leiftri til
að vara við háspennu eða
hættu af völdum raf-
magns. 1 þvi sambandi er
ekki ófróðlegt að athuga
að rauði krossinn, sem
táknar læknishjálp og
annað henni tengt, er sem
tákn ekki dreginn af neinu
þessháttar — heldur er þar
um að ræða litaandhverfu
við svið svissneska fán-
ann, sem er með hvitum
krossi á rauðum grunni,
en Rauði krossinn var
stofnaður þar i landi.
Tækniþróun á tuttugustu
öldinni hefur leitt til þess
að tekin hafa verið upp ný
viðvörunarmerki — má
þar til nefna táknmynd
sem . varar við geisla-
virkni, aðra sem varar við
Jiffræðilegri hættu. Það
tekur að sjálfsögðu nokk-
urn tima að slik við-
vörunartákn hljóti sina út-
breiðslu og verði öllum
kunn. Elzta viðvörunar-
táknið gagnvart hættu er
að sjálfsögðu hauskúpan
og leggjakrossinn. Flest
börn lita þó á það tákn sem
sjóræningjamerki, en
þegar strikmynd af flösku
er dregin um það, skilst
þeim að um eitur sé að
ræða.
Eftir þvi sem táknin
verða óhlutlægari, reynist
erfiðara að tileinka sér
þau, en eigi að siður verða
þau rótgrónari, þegar þau
hafa komizt inn i meðvit-
und almennings á annað
borð, heldur en myndrænu
táknin. Fyrst i stað eru
flest táknin myndræn eins
og krossinn varð eftir
krossfestingu Krists, en
verða svo smám saman
óhlutlægari að gerð og að
sama skapi verður merk-
ing þeirra viðtækari eins
og krossinn varð smám
saman tákn kristninnar
almennt.
„Væri það ekki dásam-
legt”, segir Dreyfus, „ef
jafnvel þriggja ára börn,
hvar sem væri i heim-
inum, létu sér til hugar
koma orðið „Varúð” hvar
sem þau sæu þrihyrnings-
merkið. Hvenær sem
hætta er á ferðum er fljót-
legra að átta sig á táknum
en letruðum orðum”.
Enda þótt sexhyrningur-
inn vinni stöðugt á sem
stöðvunarmerki i umferð-
inni i ýmsum löndum þá
merkir þrihyrningurinn
„varúð” i Frakklandi,
„stanz” á Englandi „til-
litsemi” i Bandarikjunum
■— og „takmörkun barna-
eigna ” á Indlandi.
Jafnvel kynferðisleg
tákn geta reynst erfið við-
fangs. Táknmynd af karl-
manni i brókum og konu á
pilsi mundi verða öfugrar
merkingar viða á Austur-
löndum, þar klæðast konur
í yfirleitt brókum og karl-
mennirnir ekki óviða pils-
um. Að ekki sé minnst á
hina nýju buxnatizku
beggja kynja á Vestur-
löndum. Dreyfus mælir
persónulega með hinum
gömlu sigildu táknum —
hringnum með litla kross-
markinu niður úr, hand-
spegli Venusar, sem tákni
kvenkynsins: hringnum
með sp jótsoddinum
skáhallt upp úr, skildi og
spjóti striðsguðsins Marz,
sem tákni karlkynsins. En
samherji hans i baráttunni
fyrir stóraukinni notkun
táknmynda i hversdags-
legum samskiptum
manna, Margaret Mead
mannfræðingur, er honum
þar ekki sammála. Mynd
af konu með nakin brjóst,
verður hið eina tákn fyrir
kvenkynið, sem reynist
auðskilið um allan heim”.
Hvernig sú táknmynd
verður bezt dregin, er enn
óleyst vandamál. Ef til vill
er þörfin fyrir alþjóðlegar
táknmyndir ekki siður
brýn á ýmsum öðrum
sviðum. „Það væri þó allt
of mikil bjartsýni að gera
sér vonir um að alþjóðlegt
kerfi staðlaðra tákn-
mynda geti orðið full-
komið, alþjóðlegt tján-
ingarform”, segir Dreyfus
að lokum. „En hinsvegar
er það mikilvægt fyrir
menn að geta tjáð sig hver
við aðra, hvar i löndum
sem þeir kunna að eiga
heima”, bætir hann við.
o
Þriðjudagur 26. september 1972