Lesbók Morgunblaðsins - 27.09.1997, Blaðsíða 7

!
L
LaxveiAin óstrióa
sem sá sem elskar deyr á endanum. í Vetrar-
ferðinni er endirinn hinsvegar opinn. Ég hef
borið saman gamlar og nýjar upptökur með
sjálfum mér og tekið eftir því að áður fyrr
eyddi ég meiri krafti í að syngja fullkomið
legato og fallegan hljóm. Núna legg ég meiri
áherslu á túlkunina og er svo miskunnarlaus
við sjálfan mig að ætlast til þess að afgangur-
inn komi sjálfkrafa. Ég reyni að kryfja verk-
in og kreista þar til ég finn einhveijar nýjar
hugmyndir í þeim. Mín skilgreining á túlk-
anda er að maður stendur á sviðinu, að baki
þér er verkið og fyrir framan þig eru áheyr-
endumir. Ég vil ekki að þú haldir að ég sé
hógværðin uppmáluð, en ósk mín er að ég
verði ósýnilegur og að áheyrendur breytist í
áhorfendur og að þeir sjái stykkin fyrir sér
eins og í draumi."
Hefurðu áhuga á að miðla reynslu þinni
til yngri söngvara?
„Tvímælalaust. Mér hafa boðist fjórar pró-
fessorsstöður við þýska tónlistarháskóla en
ég hef hafnað þeim til þessa. Ég tel að fólk
eigi ekki að skreyta sig með prófessorstitlum
heldur verði að sinna nemendum sínum og
til þess hef ég ekki tíma í augnablikinu. Ég
hélt námskeið nýverið í London og strax eft-
ir Bayreuth held ég annað námskeið í Stuttg-
art. A íslandi held ég líka stutt námskeið."
Nýtast þessi námskeið söngnemendum?
„Ég held það. Ég lærði á sínum tíma mik-
ið á námskeiðunum hjá Fischer-Dieskau. Það
er líka lærdómsríkt fyrir söngvarann sjálfan
að kenna söng. Við það að útskýra hlutina
fyrir öðrum verður manni sjálfum margt ljóst.
Ég er alltaf mjög hissa þegar ég heyri um
söngvara sem ekki hafa gaman af því að
kenna. Ég held að þá hafi þeir engan áhuga
á því að bijóta heilann um hvernig þeir syngi
sjálfir!"
her-Dieskau lagði mikla áherslu á að maður
yrði að skynja umhverfið og þær aðstæður
sem maður er í hveiju sinni og samræma
það persónulegri reynslu sinni. Ég get ekki
séð mikin mun á þessu í ljóðasöng og óperu-
söng.“
Reyni aó halda frióinn
Gengur samvinnan við leikstjóra og hljóm-
sveitarstjóra alltaf vandræðalaust?
„Nei, en hún gengur samt í 95% tilfella
mjög vel. Það má kannski rekja til þess að
ljómsveitarstjórum líkar yfirleitt vel að vinna
með fólki sem ekki bara syngur heldur ber
einnig skynbragð á starf hljómsveitarstjór-
ans. Eg er einnig mjög sveigjanlegur og að
ég held þægilegur fyrir hljómsveitarstjóra.
Ég tek tillit til óska hljómsveitarstjóranna
og yfírleitt taka þeir tillit til mín. Einu sinni
kom þó upp sú staða að ég pakkaði mínu
hafurtaski og fór. í þessu tilfelli voru ég og
John Elliot Gardiner svo mismunandi skoðun-
ar að það var engin leið að samræma þær.
Hann bað mig að gleyma þessum gömlu
upptökum með Karl Richter og hvað þeir
allir heita. Þessar rómantísku túlkanir á
Bach væru fáránlegar. Hann bætti við að
öll tónlist sem samin var eftir daga Mozarts
væri hvort eð er rusl og ekki þess virði að
vera flutt opinberlega. Síðan þá hefur mikið
vatn runnið til sjávar og hann hefur tekið
upp fjölda rómantískra og síðrómantískra
verka með barokkhljómsveitinni sinni. Það
sem mér líkaði ekki við manninn var að hann
gerði hlutina rétt en allir aðrir vitlaust. Batn-
andi manni er besta að lifa. Ég vonast til
þess að hann sé búinn að komast í raun um
að til Rómar liggja margar leiðir. Tilfellið
er að sumir þessara svokölluðu stóru hljóm-
sveitarstjóra eru ekki þeir snillingar sem
maður skyldi halda. Það er oft mikilvægara
að hafa góðan umboðsmann og auglýsinga-
skrifstofu á bak við sig en að vera góður
tónlistarmaður. Ég reyni yfírleitt að halda
friðinn eins lengi og hægt er en reyni þó að
hafa óbein áhrif á stjórnandann og sannfæra
hann um mitt tempó og túlkun, sem tekst
reyndar oftast. Ef hljómsveitarstjóri eða leik-
Andreas Schmidt
stjóri heldur að hann sé mikilvægari en verk-
ið sem við erum að flytja er það endastöð
fyrir mig og ég yfirgef viðkomandi uppsetn-
ingu. Ég er til í að ganga mjög langt í túlkun
á leiksviði ef það þjónar verkinu en ég áskil
mér ætíð rétt til þess að segja hvemig ég
upplifí hlutina eða að ég fínni ekki ákveðnar
tilfínningar í viðkomandi persónu. Það versta
er þó þegar leikstjórar upplifa sína eigin af-
brigðilegu kynóra á sviðinu og við söngvarar
erum tilneyddir til að útfæra þá. Eg hef
ekkert á móti nútímalegum uppsetningum á
óperum, þó eru óperur mjög misjafnlega hent-
ugar til slíks. Ef kynmök samræmast efni
óperunnar er ekkert á móti því að segja og
þá reyni ég að leika það eins vel og ég get.
Ég reyni oftast að hitta leikstjóra að máli
áður en ég skrifa undir samninga til að vita
hvað leikstjórarnir hafa á pijónunum. Þar
sem slíkir samingar em gerðir mörg ár fram
í tímann þekkja leikstjóramir oft ekki óper-
una. Ég segi þeim þá hvaða hugmyndir ég
hef um verkið og þeir reyna að útskýra sínar
hugmyndir. Svo eru aðrir leikstjórar, á borð
við Harry Kupfer, sem setja óperu upp á
mjög nýstárlegan og spennandi hátt en oft-
ast ekki á skjön við efni verksins sjálfs. Ég
hef það einnig á tilfinningunni að þessir
hlutir séu að komast aftur í eðlilegt horf.
Það varð eitthvað að eiga sér stað til að
sýna fram á að óperuleikhúsið er ekki óperu-
safn eða dauð stofnun heldur lifandi leik-
hús! Það var líka eðlilegt að þessir hlutir
gengu of langt og að það tæki tíma að finna
meðalveginn aftur. Ég er þeirrar skoðunar
að leiksýningar með hefðbundinni leikmynd
og búningum eigi einnig rétt á sér alveg
eins og nútímalegar. Það má bæta því við
að þegar maður syngur hlutverk í fyrsta
skipti er betra að syngja það í hefðbundinni
uppsetningu."
Stress nauósynlegt
Finnurðu fyrir spenningi fyrir sýningar eða
ertu hræddur við að gleyma texta?
„Auðvitað finn ég fyrir þessari spennu eins
og aðrir, þó að ég hafí gott minni og stáltaug-
ar. Ég held hinsvegar að þetta stress sé
Morgunblaóið/Golli
nauðsynlegt. Maður á betra með að einbeita
sér og er meira vakandi og meðvitaður um
hvað maður gerir. Það er þannig með söng-
inn að annaðhvort nærðu góðum árangi og
ert hamingjusamasti maður í heimi eða þú
nærð engum árangri og þá er þetta starf
martröð. Martröð sérhvers söngvara er líka
að vera staddur í ókunnugu óperuhúsi og
vera sendur út á sviðið af sýningarstjóranum.
Hljómsveitin leikur svo einhveija tónlist, sem
þú þekkir ekki og hljómsveitarstjórinn gefur
þér bendingu um að syngja en þú stendur
þarna eins og illa gerður hlutur. Þetta er
martöð sem mig dreymir tvisvar-þrisvar á
ári.“
Hvernig er að sofna eftir tónleika eða
óperusýningu?
„Það er mjög erfítt. Ég þarf svona 2-3
tíma eftir að hafa komið fram til að geta
sofnað. Ef ég er með óperusýningu í Berlín,
ek ég alltaf heim til Hamborgar eftir sýning-
una því að ég sofna hvort sem er ekki strax.“
LiAAaflokkarnir
þroskast eins og Ag
Þú syngur heima á íslandi verk sem þú
ert búinn að syngja mjög oft: Malarastúlkan
fagra og Vetrarferðina eftir Schubert. Fær
maður aldrei leiða á að syngja alltaf sömu
verkin?
„Ég held ekki. Ég hef sungið sálumessu
Brahms að því að ég held eitt hundrað sinn-
um og syng hana mjög gjarnan og alltaf á
nýjan hátt. Ég hef frá byijun sungið mjög
ólíka hluti allt frá Gluck til Henze. Ljóðatón-
leikarnir hjá mér eru líka alltaf með mjög
ólíka dagskrá. Vetrarferðin sem ég söng fyr-
ir tíu árum er ekki sú sama og ég syng núna.
Það er ekki eins og ég ákveði að syngja
ákveðnar hendingar öðruvísi núna en fyrir
nokkrum árum en ljóðaflokkarnir hafa þrosk-
ast og breyst rétt eins og ég sjálfur og eru
reyndar breytilegir frá degi til dags. Þetta
eru gamlir vinir, sem maður hittir aftur og
aftur. Mörgum fannst ég of ungur til að
syngja Vetrarferðina á sínum tíma. Ég lít
þetta allt öðrum augum og finnst Malara-
stúlkan fagra vera miskunnarlaust verk þar
Nú vendi ég kvæði mínu í kross. Hvemig
stendur á tíðum komum þínum til íslands
og hversu oft hefurðu komið til íslands?
„Það er einfalt að útskýra það. Ég kynnt-
ist einum besta vini mínum, Herði Áskels-
syni, í Dússeldorf en hann var nemandi föður
míns. Hann var eiginlega búinn í námi þegar
ég byijaði en var svo að_ námi loknu eitt ár
organisti í Dússeldorf. Á námsárunum var
ég oft í heimsókn á heimili þeirra hjóna og
líkaði mjög vel hvernig þau sameinuðu tón-
listarstarfið og fjölskyldulífíð. Sambandið á
milli okkar rofnaði aldrei og strax á fyrsta
árinu eftir að Hörður flutti heim til íslands
og tók við stöðu sinni, bauð hann mér að
halda tónleika í kapellu Hallgrímskirkju. Við
stofnuðum Mótettukórinn saman og ég var
með honum í nefndinni sem valdi kórfélag-
ana. Mér þykir vænt um þessa kirkju og af
þeim sökum gaf ég eina af stóru pípunum
(32 fet) í nýja orgelið. í byijun fórum við á
jeppanum út um allt land og ég var hugfang-
inn af landi og þjóð. Ég held að þetta sé í
fyrsta skipti sem ég er meira en ár í burtu.
Allt í allt hef ég komið fímmtán sinnum til
íslands. Það er margt sem heillar mig á ís-
landi. Fyrst er að nefna vináttu mína við
Ingu Rós og Hörð og fjölda annars vingjarn-
legs fólks. Þetta er yfírleitt fólk sem er ekki
mikið inn í óperuheiminum og veit ekki hvað
ég er þekktur erlendis.
Þar af leiðandi umgengst það mig öðruvísi
en fólkið hér í Bayreuth eða annarsstaðar í
Þýskalandi. Ég hef átt erfítt með að sam-
þykkja það innra með mér að vera orðinn
heimsfræg óperustjarna og það er gott að
geta komið til íslands og vera tekið eins og
maður er en ekki eins og ætlast er til af
manni. ísland er undarlegt samspil kaldrar
veðráttu og eyðilegs landslags, þar sem fólk
lifir við mjög hörð náttúruskilyrði. Land þar
sem fólkið horfír alltaf niður á við til að fá
ekki vindinn í augun. Land þar sem maður
upplifir innan örfárra klukkutíma öll möguleg
afbrigði veðurfars, allt frá sólskini upp í snjó-
storm. Fólkið í landinu er hinsvegar alls ekki
kalt í viðmóti heldur mjög skapheitt, tilfinn-
ingaríkt, opið og vingjamlegt. Síðan er það
laxveiðin, sem er algjör ástríða hjá mér. Ég
tengi þessa veiði Islandi og myndi aldrei
detta í hug að renna fyrir laxi annars stað-
ar. Ég er líka yfir mig hrifinn af þessari
ósnortnu náttúru í umhverfi sem krefst þess
að vera áfram eins og hún er í dag. Fólkið
í landinu byijar ekki að breyta öllu sem nátt-
úran hefur skapað heldur reynir að lifa með
landinu en ekki gegn því. Landið og náttúran
á íslandi er oft sterkara en mannskepnan
og það er fyrir mig Mið-Evrópumanninn eitt-
hvað nýtt og spennandi. Ég samþykki þessa
smæð mannsins innra með mér og verð hluti
af þessari stórbrotnu náttúru. Líkt og ungi
maðurinn í Malarastúlkunni fögru stend ég
við árbakkann, eini munurinn er að hann
hugsar sífellt um elskuna sína, en ég vonast
einungis til að laxinn bíti á hjá mér!“
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 27. SEPTEMBER 1997 T