Lesbók Morgunblaðsins - 27.09.1997, Blaðsíða 20

FRÁ sýningu Jóns E. Guðmundssonar í Japan.
MÍN KÆRASTAIÐJA
Sýning á leikbrúóum hefur staóió yfir í íslenska
brúóuleikhúsinu í sumar en nú fer haust í hönd og
veróur því síóasta sýningarhelgi núna um helgina.
Einnig hefur verió sýning á brúðum Jóns E. Guó-
*
mundssonar í Tókýó í Japan og SUSANNA
SVAVARSDOTTIR ræddi vió hann um sumarsýning-
arnar og starfsemi leikhússins á haustdögum.
ÆR STANDA keikar, brúðurn-
ar sem hafa í hálfa öld verið
áþreifanlegir fulltrúar ævin-
týranna í Islenska brúðuleik-
húsinu. Standa meðfram öll-
um veggjum, listilega skomar
í tré og láta sér fátt um
finnast þótt hópar fólks komi
og góni og rýni í skarpa drætti þeirra og
sterkt augnaráð. Vita að nú er síðasta helgin
þeirra á vaktinni að sinni - bara standa sína
plikt í dag og á morgun frá klukkan 13-16
og þá taka aðrir við.
Því þær skipta hundruðum leikbrúðurnar
hans Jóns og þótt fjörutíu þeirra séu ásamt
tíu höggmyndum að sýna sig í henni Tókýó,
er fiokkurinn sem heima situr alveg nógu
stór til að hægt sé að hafa mörg vaktaskipti.
Þegar ég kíki inn í fallega, litla leikhúsið
einn morguninn í september, standa þar
margir góðir vinir úr margvíslegustu ævintýr-
um og heilsa og þótt úti sé suddi, hlýnar
manni þegar þær rifjast upp fyrir manni allar
góðu stundimar sem þeir hafa fært.
Jón er að vanda lífsglaður með þverslaufu.
Segist alltaf vera með þverslaufuna nema
þegar hann sefur. „Ég byrjaði á þessu þegar
ég var að kenna. Þá voru kennarar með bindi
en það sullaðist alltaf ofan í vatnslitina og
efnið sem við vomm að vinna með, svo ég
varð að troða því inn í skyrtuna á milli hnappa-
gatanna. Þetta var ómögulegt. Ég fékk mér
slaufu."
En hvað sem slaufunum líður er ég viss
um að Jón sefur lífsglaður.
„Ég hef svo margt til að gleðjast yfir,“
segir Jón. „Ég er heilsuhraustur og hef nóg
að gera. Sumarið hefur verið alveg sérlega
ánægjulegt. Aðsóknin hefur verið mjög góð
- bæði hér heima og úti í Japan .. .
Það eru nú ekki allir á mínum aldri með
svona góða heilsu, hvað þá að þeir hafi eins
mikið að gera og ég,“ segir hann og bætir
kankvís við: „Ég er nú á 83. aldursári.“
Það er auðvitað eins og hver annar brand-
ari. En fyrst hann segir það er ekki úr vegi
að spyija hvort hann ætli ekki að fara að
hætta og taka því rólega svona í ellinni.
Hann skilur auðvitað ekki orðið elli. Það er
ekki í orðabókinni hans. Hlær bara og segir:
„Nei, blessuð... Það er mér frá Guði gefið
að vera svona skrítinn. Ég hef aldrei getað
hrint því frá mér - enda hef ég aldrei reynt
það.
Ég er alinn upp við þetta. Faðir minn var
eftirsóttur trésmiður og móðir mín handa-
vinnukona fram í fingurgóma. Ég þekkti ekk-
ert annað frá blautu bamsbeini en að maður
ætti að sinna því sem er skapandi og gott.“
Jón bendir mér á trönur sem hanga í horn-
inu á leikhúsinu hans. „Þessar trönur smíðaði
faðir minn árið 1934 og gaf mér. Hann hafði
gefið mér aðrar trönur árið 1928. Það var
ekkert verið að kaupa þetta þá.
Hann vissi alveg hvað beið mín vegna þess
að ég var sístarfandi að tréskurði alveg frá
því að ég mundi eftir mér. Þetta var mér það
kærasta sem ég vissi. Ég man ekki öðruvísi
eftir mér. Það var alltaf verið að skera og
skera og smíða og mála.“
Þú ert ánægður með starfsævina þína, Jón.
„Já, og ekki bara sem listamaður. Líka sem
kennari. Ég er ánægður með þau þijátíu og
níu ár sem ég vann sem kennari. Kennsla er
göfugt starf en menn verða að hafa rétta
hugarfarið. Mér hefur alltaf fundist skorta á
að hinum skapandi þætti sé sinnt í skólakerf-
inu - og það fer ekki batnandi, því miður.
Þess vegna gladdist ég ákaflega mikið í vor
þegar komu til mín kennarar úr Þorlákshöfn
og báðu mig um sýnikennslu í því hvernig
væri hægt að byggja upp svona starf í skóla.
Það er að segja starf eins og ég vann í Mið-
bæjarskólanum og síðar í Austurbæjarskólan-
um, þegar ég lét krakkana búa til brúður og
leikmyndir og standa fyrir sýningum. Það er
nefnilega þannig að myndmennt getur verið
svo margt. Börnum, sem kynnast sköpun, líð-
ur betur. Á sínum tíma voru mér send börn
úr öðrum skólum - og þá börn sem kennurum
fannst vera vandamál. Ég byggði upp með
þeim heilar sýningar og þessi börn voru aldr-
ei nein vandamál. Þau fengu ánægju út úr
verkunum og fengu að halda sýningar fyrir
foreldra sína um páska, fyrir jólin og á vorin.
Ég var einu sinni, ekki alls fyrir löngu,
staddur á myndlistarsýningu úti í bæ og þá
kemur til mín maður sem heilsar mér og seg-
ir: „Þú þekkir mig ekki.“ Og ég varð að viður-
kenna að ég gerði það ekki. Þetta var giftur
maður, tveggja barna faðir og hann sagðist
hafa verið sendur í tíma til mín í Austurbæjar-
skóla. Þeir hefðu komið tvisvar í viku nokkr-
ir af Upptökuheimilinu. Þeir komu í rútu og
svo sat sálfræðingur úti í horni á meðan ég
kenndi. Hann sagðist aldrei gleyma þessu ári
sem þeir strákarnir voru hjá mér...
Svona eignast maður vini.“
Og talandi um vini, þá rekur einn þeirra
nefíð í gættina þessa morgunstund sem ég
sit hjá Jóni. „Þetta er gamall vinur,“ segir
Jón. „Hann er myndlistakennari og var einu
sinni nemandi hjá mér. Þá var það þannig
að nemendur í kennaradeild Myndlistarskól-
ans voru sendir til mín. Það var liður í nám-
inu. Margir jþeirra eru vinir mínir enn þann
dag í dag. Ég vona að ég hafi getað kennt
þeim eitthvað um það hvernig á að koma
fram við nemendurna. Einkum þá sem eru
taldir til vandræða. Þetta eru oft krakkar sem
eiga í erfiðleikum og því miður eiga kennarar
til að vísa þeim út úr tíma.
Hvernig heldurðu að baminu líði í sálinni
þegar svo félagarnir útiloka það úr félaga-
hópnum, benda á það og uppnefna það tossa
eða eitthvað þaðan af verra. Nei, við ættum
að hafa það í huga að börn eru ekki vanda-
mál. En aðstæðurnar sem þau búa við geta
verið vandamál."
Börn og eldri borgarar eru Jóni sérstakt
hugðarefni, þótt allur aldur sé honum til
ánægju. Sjálfur er hann á öllum aldri og
engum, á almanakinu sennilega talinn til eldri
borgara, þó kátur eins og barn, rökfastur og
með heilbrigt gildismat eins og sá sem séð
hefur ýmislegt og þroskast af því, fullur af
hlýju, gamansemi og kærleika. Hann segir
mér frá því að hann hafi líka nýlega fengið
heimsókn frá fólki sem leiðbeinir öldmðum í
handavinnu.
„Það er svo margt hægt að gera til að
hjálpa fólki til að eiga ánægjulega daga,“
segir hann. „Það hafa allir í sér sköpun.
Menn þurfa ekkert að reyna að staðsetja sig
í neinum „isma.“ Þeir eiga ekki að gagna í
stefnur eins og þær séu pólitískir flokkar.
Þá hrinda þeir frá sér því sem þeir búa yfir
og vinna eftir einhveiju plani. Menn eiga að
vera fijálsir í sköpun.
Ég væri alveg til í að taka fullorðið fólk á
námskeið og leiðbeina því. Ég hef séð vinnu-
stofur eldri borgara. Þar er verið að kenna
konum að sauma og pijóna. Ég vil helst ekki
skipta mér af því en eitt af því skemmtileg-
asta sem ég á í minningaskjóðunni er heim-
sókn danskra leiðbeinenda sem komu á nám-
skeið hjá mér sem haldið var í Reykholti fýr-
ir mörgum árum. Þeir fóru síðan heim og um
næstu jól sendu þeir mér blaðagrein þar sem
verið var að segja frá Ieikbrúðusýningu sem
nemendur þeirra héldu. Nemendurnir voru
ellilífeyrisþegar. Þetta fólk las saman ævin-
týri og bjó til sýningar með handbrúðum upp
úr þeim. Þeim þótti heilt ævintýri að lesa
saman, spjalla um verkin, skiptast á hug-
myndum um hvernig best væri að búa til
sýningu og fá svo að vinna saman að þvi að
koma henni á íjalirnar."
Nú hefur þú helgað líf þitt brúðuleikhúsinu
og kennslunni. Samt er málverkasafnið sem
eftir þig liggur ekkert síðra, að ekki sé talað
um höggmyndimar. Hefurðu aldrei séð eftir
að hafa ekki haldið þig við að mála?
„Nei. Ég vissi alltaf að ég myndi aldrei
nenna að standa við trönur og mála allan
daginn.
Þegar ég kynntist brúðuleikhúsi, sá ég að
þar var minn vettvangur. Þarna var tónlist,
útskurður, ég varð að mála leiktjöld og ég
gat unnið með ævintýrin. Þegar ég yrði leiður
á útskurði, gæti ég málað og þegar ég yrði
leiður á því, gæti ég snúið mér aftur að út-
skurðinum og svo koll af kolli.“
Þessa dagana er unnið að því að skrásetja
ævistarf Jóns. Allar brúður, allar höggmynd-
ir, öll málverkin; öllu haldið til haga ásamt
úrklippusafni hans og örðu sem viðkemur
hans einstöku listamannsævi. En það eru
áhöld um það hvort hann má vera að því að
sinna þeirri skráningu sjálfur. Búið er að
panta sýningar fyrir leikskóla og grunnskóla,
ásamt smærri sýningum fyrir afmælisveislur
langt fram eftir hausti.
„Ég ætla að vera með kabarettsýningar,“
segir Jón. „blandaðar sýningar með handbrúð-
ur og maríonettur. Handbrúðurnar eru frá
fyrstu árunum, þegar ég var fenginn til þess
að fara á leikvellina. Þá hét það íslenska
brúðuleikhúsið og við vorum þijú með það.
Sigríður Hannesdóttir var aðstoðarmaður
minn og svo var bílstjóri. Við vorum undanf-
ari brúðubílsins og sinntum þessu starfi í
þrjú sumur.“
En ætlarðu til Japan að sjá sýninguna þar?
„Nei, ég má ekki vera að því. Mér skilst
líka að það eigi að færa hana til annarra landa
eftir að henni lýkur í Japan í vor. En það
hefur ekki enn verið ákveðið hvert eða með
hvaða hætti - svo það er best að tala sem
minnt um það. Ég er bara mjög glaður yfir
því hvað aðsóknin hefur verið góð á hana og
hvað hún hefur fengið góðar viðtökur. Það
er gott að þetta norræna verkefni í Japan fer
svona vel af stað. Við erum tveir að sýna
þarna, ég og Páll Stefánsson ljósmyndari.
Þetta er upphafið í því átaki Japana að kynna
norræna list í sínu heimalandi. Það er gaman
að fá að taka þátt í því.“
20 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 27. SEPTEMBER 1997