Lesbók Morgunblaðsins - 27.09.1997, Blaðsíða 17

GYLLT SÓLARLAG eftir Helga Þorgils Friðjónsson, frá 1997.
Myndlistarmennirnir
Helgi Þorgils Frið-
jónsson, Eggert Pét-
ursson og Kristinn
G. Harðarson hófu
feril sinn á ákveðn-
um tímamótum í ís-
lenskri myndlist sem
urðu í kringum 1980 þegar hugmyndalist
SÚM-kynslóðarinnar blandaðist viðhorfi síð-
módernismans með tilkomu nýja málverksins.
Ljóðræn hugmyndalist er enn talsvert áber-
andi í íslenskri myndlist og Guðbjörg Kristj-
ánsdóttir sýningarstjóri leiðir rök að því í grein
sinni í sýningarskrá að náttúran og umhverfið
hafi verið mótandi afl í íslenskri nútímamyndl-
ist. íslensk náttúra sé svo auðug af andstæð-
um að auðvelt reynist að tengja henni ýmsar
tilfinningar og gera hana að vettvangi drauma
og hugsjóna.
í grein sinni segir Guðbjörg að það sem
sameini list þremenninganna Eggerts, Kristins
og Helga Þorgils, sé eins konar uppgjör við
módernismann sem lýsi sér í endurmati á fort-
íðinni og fagurfræði hennar. „Það að vera
nútímalegur þýddi í raun að láta hið gamla
og nýja mætast í verkum sínum. Leitað var
fanga í listasögunni og staðbundnum einkenn-
um í myndlist gefinn meiri gaumur." Guð-
björg segir listamennina alla vinna náið úr
umhverfi sínu, bæði persónulegum bakgrunni
og hversdagslegum viðburðum, og tengja list-
ina veruleikanum. Af þessu skapist óvænt sýn
á fegurðina, sýn sem mörkuð er af þróun er-
lendrar samtímalistar, eldri liststefnum sem
og íslenskri náttúru og menningu. Guðbjörg
nefnir þessa klofnu sýn, þríhöfðasýn, og orðið
vísar til mannshöfuðs, hins þríeygða guðs, í
myndum Helga Þorgils. Höfuðs sem er þeim
hæfileikum gætt að snúa fram til þriggja átta
og skynjar allt í senn fortíðina, núið og fram-
tíðina.
Tilfinning fyrir bakgrunninum
Kristinn er fyrstur til að svara því hvort
hann upplifi listsköpun sína sem séríslenska.
Hann bjó um tíma í Bandaríkjunum og segir
erfitt að svara því hvort verk hans beri ís-
lensk einkenni, sérstaklega þar sem myndefn-
ið sé að hluta til bandarískt. „Verkin eru jafn-
framt byggð á bandarískum stíl ofurraunsæis
en samt held ég að þær skeri sig talsvert úr
mmMmsk
ÁIM TITILS eftir Kristin G. Harðarson, úr myndaseríu frá 1993-’97.
hefðbundnum verkum í þeim stíl. Tilfinningin
er önnur og ólík þeirri sem einkennir banda-
rísk málverk án þess að ég geti fullyrt að
þessi einkenni séu séríslensk."
Eggert, sem búið hefur í Englandi sl. 6 ár,
segist finna fyrir því að hann leiti til upp-
runans í verkum sínum. „Ég mála einungis
íslenskar plöntur. Þær eru eins og tungumálið
og Islendingar skynja þær á allt annan hátt
en útlendingar. Ég hef reynt að mála erlendar
plöntur en það hefur aldrei gengið. Eftir að
ég fluttist utan gerði ég mér grein fyrir því
að ég vildi mála íslenskar plöntur en ekki
erlend tré.“ Hann kýs að hafa verkin án titils
því þau geti skoðast abstrakt. Eggert vinnur
myndir sínar sem innsetningu í rými. Birtu-
fiæði er áberandi þáttur í verkum hans og
fyrir sýninguna í björtum sal Gerðarsafns
vann hann myndir sem allar hafa hvítt yfir-
borð. Óstöðugleiki tímans er honum hugleik-
inn. „Verkin breytast eftir aðstæðum, eftir
birtuskilyrðum þess augnabliks sem myndin
er borin augum. Það að skoða myndina verður
hluti af verkinu, áhorfandinn verður því hluti
af því.“ Hver mynd er byggð upp í mörgum
lögum og yfirborðið er þykkt og upphleypt
sem gerir það m.a. að verkum að myndirnar
breytast eftir því hvernig birtan fellur á þær.
Nærvera ofurfínlegra plantnanna getur því
verið jafn sterk úr mikilli fjarlægð eins og við
nánari skoðun.
Misskílin tókn leiðrétt
Helgi Þorgils segist ekki hafa Ijarlægðar-
reynslu á við félaga sína tvo en hann hafi
alltaf unnið mikið með menningarsögu ís-
lands. „Það er mér ekkert keppikefli að gera
íslenskar myndir en ég leita talsvert í norræna
sögu og af því að þið voruð að tala um heiti
mynda þá gef ég gjarnan myndum mínum
heiti sem afvegaleiða áhorfandann eða lýsa
hlutlaust því sem fyrir augu ber,“ segir Helgi.
„Eins og Eggert vil ég að myndir mínar séu
lesnar á margan hátt, með hliðsjón af sög-
unni og táknfræðinni eða jafnvel sem abstrakt
hlutur.“ Táknin í myndum Helga Þorgils koma
nú frá norðlægari slóðum en áður; þorskur,
íjallagrös og búkolla hafa bæst við leirker,
krukkur og ávexti. „Fyrir áratug notaðist ég
mikið við listsöguleg tákn. Á ákveðnu tíma-
bili fannst mér fólk vera farið að mistúlka
tákngervinga mína og setja þá svo mikið í
samhengi við allt aðra hluti en vöktu fyrir
mér sjálfum að ég yrði að leiðrétta þennan
misskilning. Smám saman fór ég því að taka v
íslenska hagann og önnur nærtækari tákn inn
í myndirnar en með sama innihaid í huga.“
Hreinsun á misskilningi varð líka til þess að
hann fór að mála fólk og dýr á raunsærri
hátt og styðjast meira við ljósmyndir en minni.
„Það fer síður á milli mála hvað hér er á ferð-
inni.“ Helgi segir að myndir sínar hafi engu
að síður alltaf þótt sýna sterk norræn ein-
kenni. „Myndirnar sem íslendingum þykja
hafa suðrænt yfirbragð virðast vissulega höfða
til ítala en þeir fullyrða að svona gæti enginn
ítali málað, þeim finnast hins vegar norrænir
málarar í gegnum tíðina hafa gert þeirra eig-
in menningarheimi góð skil og hjálpað þeim
sjálfum að nálgast hann.“
Söguleg og trúarleg tenging er mikilvægur
þáttur í list Helga Þorgils. Táknsæinu er ætl-
að að koma til skila veigamiklu atriði í list
hans,_ sakleysinu og áreiti illra afla í kringum
það. I nýjustu verkunum birtist listamaðurinn
sjálfur í líki höfuðs sem snýr í þijár áttir eða
speglast í vatnsfleti. Spegluðum og margskipt-
um ímyndum er ætlað að vísa til tvíþætts
eðlis sjónarinnar og leyndardóma skynjunar-
innar. Kristinn skýtur því nú að Helga hvort
hann vilji að áhorfandinn lesi myndirnar svo
táknrænt. „Ég vil að fólk skoði þær fyrst sem
hreinar myndir en kafi síðan ofan í þær. Ég
byggi myndirnar á óteljandi skissum, í stóru
myndunum hef ég dregið saman margar skiss-
ur og þar er táknræn merking margþætt. I
litlu myndunum set ég hins vegar fram eina
ákveðna hugmynd.“ Hann segist hafa orðið
var við það að margir vilji ekki túlka myndirn-
ar heldur bara horfa. „Módernisminn hefur
ýtt sögulegum tilvísunum til hliðar og það gaf
mér tilefni til þess að sækja myndefni aftur
í tímann og gera verk sem ekki væru bara
litur og lína.“ Hann segist vera orðinn miklu
frjálsari í vinnubrögðum með aldrinum. Krist-
inn tekur undir það og segist vera hættur að
taka svo mikið mið af tíðarandanum og um-
hverfinu. „Þó maður fylgist alltaf með því sem
er að gerst þá leyfir maður sér frekar að
hverfa ofan í eigin sérvisku og svo öðlast
maður líka vonandi meira öiyggi með aldrin- „
um.“
Feguróin handan
feguróarímyndarinnar
Guðbjörg ræðir um fegurðarímynd íslenskr-
ar náttúru í grein sinni um sýninguna og þvi
er ekki hægt að láta það kyrrt að spyija um
sýn þeirra á fegurðina. „Fegurðin felst í ákveð-
inni lífsheild," segir Helgi. „Ég reyni að keyra
fram úr viðtekinni fegurðarímynd. Gera hana
matarmeiri þannig að oft þurfi jafnvel áreynslu
til að finna hana.“ Kristinn segist ekki meðvit-
aður um fegurðina í verkum sínum. „Ég býst
við að fegurðin komi ósjálfrátt því ég geri
myndirnar ekki viljandi fráhrindandi." Eggert
segist sakna þess sem hann lýsir sem fallegum
groddaskap í eldri verkum Kristins og segir
myndir hans nú mun fágaðari. „Ég ímynda
mér að það gerist með aldrinum," svarar Krist-
inn. „Það er ekki hægt að halda grófri tján-
ingu út endalaust." Eggert tekur undir með
honum og segir að ósjálfrátt hafi vinnuferli
mynda sinna lengst og nú geti hann verið upp
undir ár að vinna eina mynd. Síðan búast
þeir við að vinnan verði aftur grófari með
handskjálftanum í ellinni. „Ég er ekki að leita
að fegurðinni í myndum mínum, þó illmögu-
legt sé að gera ljóta blómamynd," segir Egg-
ert.
Allir hafa listamennirnir á sinn hátt dregið
fram gömul gildi. Helgi Þorgils byggir mynd-
heim sinn á sögulegum táknum og myndbygg-
ingin er sótt aftur til málverka endurreisnar
og ný-klassíkur. Eggert byggir á aldarlangri
hefð blómamynda á Vesturlöndum og Kristinn
fetar í fótspor þúsundþjalasmiðsins og er sagð-
ur ferðast örar á milli miðla og stíla en nokk-
ur listamaður. „Þetta er ekki svo viljandi gert
heldur frekar undir áhrifum tíðarandans,"
segir Eggert. Helgi segist leitast við að gefa
hlutum merkingu upp á nýtt. „Nokkuð sem
módernisminn var að hafna en samt síst til
þess gert að greiða honum rothögg því mynd-
ir mínar bera þess mjög augljós merki að
vera afkvæmi módernismans,“ segir Helgi.
Kristinn segist horfa í allar áttir og hafna
engu. „Ég hef gaman af því að grúska í gam-
alli myndlist án þess þó að standa utan við
það sem nú er að gerast,“ segir Eggert. Helgi
veltir fyrir sér stöðu myndlistar í dag. „Mér
finnst viss þreyta vera ríkjandi og þörf á end-
urskoðun." Kristinn segir endurskoðun í listum
eiga sér stað með reglulegu millibili. „Það ligg-
ur alltaf beinast við að leita í gagnstæða átt
við ríkjandi skoðanir.“
Hin eilífa hringrás heldur áfram.
-■
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 27. SEPTEMBER 1997 17