Lesbók Morgunblaðsins - 27.09.1997, Blaðsíða 12

REMBRANDT
van Rijn: Fíll,
1637. Svart-
krrt á pappír.
ALBRECHT
Dúrer: Héri,
1502. Vatnslit-
ir og þekjulitir
á pappír.
að leggja út af list sinni; en ætíð hefur það
farið svo að lélegir listamenn urðu ekki hót-
inu betri þótt þeir reyndu að fylgja þeim.
Hins vegar gátu miklir listamenn brotið þessi
lögmál og samt fundið nýja leið að áður
óþekktu samræmi. Hinn merki enski málari
Sir Joshua Reynolds tilkynnti nemendum sín-
um í Konunglegu akademíunni í London að
ekki skyldi setja bláan lit í forgrunn mál-
verks heldur geyma hann til túlkunar hverf-
andi heiða í ijarska. Sagan segir að keppi-
nautur hans, Gainsborough, hafi fundið sig
knúinn til að sanna fánýti slíkrar akadem-
/ ískrar reglu. Hann málaði sinn fræga „Bláa
dreng“ í himinbláum búningi í miðjum for-
grunni myndarinnar. Þar gnæfir hann hróð-
ugur yfir allt umhverfið framan við hlýjan
og brúnleitan bakgrunn.
Sannleikurinn er sá að það er ómögulegt
að setja slíkar reglur því enginn er forspár
um hvað vakir fyrir listamanninum. Hann
gæti allt eins sóst eftir skerandi og ósam-
hljóma áherslum ef hann telur að þær henti
verkinu. Þar eð engar reglur geta sannað
hvort mynd eða stytta er gerð á réttan hátt
er yfirleitt ómögulegt að útskýra nákvæm-
lega hvers vegna um mikil listaverk er að
ræða. Það þýðir þó ekki að eitt verk sé jafn
gott öðru eða hitt að ekki sé hægt að ræða
ýmis álitamál. Þó ekki væri til annars þá
neyða slíkar umræður menn til að athuga
myndir og því nánar sem við athugum þær
því betur sjást atriði sem í fyrstu voru hulin.
Þannig eykst tilfinning okkar fyrir því sam-
ræmi sem hinar ýmsu kynslóðir listamanna
sóttust eftir. Því meira skynbragð sem við
berum á margbreytileika listræns samræmis
þeim mun meira yndi höfum við af því. Og
sá er einmitt mergurinn málsins. Hið fom-
kveðna, að ekki sé hægt að deila um smekk,
kann að vera rétt. Hinu má þó ekki gleyma
að smekk er hægt að þroska. Það sannast
einnig í daglega iífinu þar sem menn geta
prófað það á sjálfum sér. Tvær mismunandi
kaffítegundir geta til dæmis virst eins á
bragðið í munni þess sem ekki er vanur að
drekka kaffí. En hafí menn tíma og mögu-
leika til að prófa ýmsar úrvaistegundir geta
þeir hæglega orðið „sérfræðingar" sem ekki
velkjast í vafa um hvaða blanda þeim fínnst
best. Og vissulega hlýtur slík þekking að
auka ánægju þeirra.
En auðvitað er smekkvísi í listum margfalt
fióknari en smekkvfsi í mat og drykk. Það
er ekki nóg að uppgötva eitthvað sem kitlar
bragðlaukana. Listin lýtur mun mikilvægari
og alvarlegri rökum. Alltént hafa miklir meist-
arar gefið sig listinni algjörlega á vald, þræl-
að sér út og þjáðst hennar vegna og þeir hljóta
að eiga heimtingu á því að við reynum að
minnsta kosti að skilja hvað fyrir þeim vakti.
En menn lesa listina seint ofan í kjölinn.
. Þeir geta sífellt fundið í henni eitthvað óvænt.
Mikil listaverk virðast ávallt endumýjast í
hvert sinn sem á þau er litið. Þau virðast
ótæmandi og óútreiknanleg eins og lifandi
manneskjur. Listin er sérstök og spennandi
veröld með sínum eigin furðulegu lögmálum
og ævintýrum. Enginn skyldi ætla að hann
viti allt um hana því slíkt er óhugsandi, en
til þess að njóta listaverka þarf opinn huga.
Trúlega er ekkert eins mikilvægt því án fer-
skrar skynjunar er erfítt að skilja óræðar vís-
bendingar eða nema allt hið dulda samræmi
sem felst í einu verki. Umfram allt má hugur-
inn hvorki vera fullur af háfleygu orðavaii
né tilbúnum frösum. Það er margfalt betra
að vita ekkert um list en búa yfír þeim hálfs-
annleik sem er rótin að snobbi. Hættan er
ávailt nærri. Svo dæmi sé tekið em til menn,
sem lært hafa utan að þessi fáeinu atriði sem
PABLO Picasso: Hæna með unga, 1941-42. Æting.
PABLO Picasso: Unghani, 1938. Viðarkol á pappír.
ég hef vakið máls á í inngangi mínum. Þeir
hafa skilið að til eru mikil listaverk sem ekki
eru auðsjáanlega fögur né teiknuð eftir akade-
mfskum reglum. Þeir miklast svo af nýfeng-
inni þekkingu sinni að þeir þykjast ekki vilja
sjá önnur verk en þau sem hvorki eru falleg
né rétt teiknuð. Þeir eru sífellt kvaldir af óttan-
um um að þeir séu ekki álitnir nægilega skól-
aðir ef þeir játa að bersýnilega fögur og heill-
andi mynd höfði til þeirra. Þeir festast í snobb-
inu og missa alla raunverulega tilfínningu
fyrir listum. Þeir kalla alit það „mjög athyglis-
vert“ sem þeim fínnst í rauninni mjög fráhrind-
andi. Mér þætti aumt að verða valdur að slíkri
ósvinnu. Betur væri að enginn skildi mig en
vera misskilinn jafn herfílega.
PIETER de Hooch: Kona skrælir epli í stofu, 1663. Olfulitir á striga.
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 27. SEPTEMBER 1997