Alþýðublaðið - 01.07.1989, Blaðsíða 3

Laugardagur 1. júlí 1989
3
Kroníka vikunnar
,,Gorba- æði"
Náðarleiðtogar faðmast. Fréttaskýrendur eru sammála um
að metvinsœldir Gorbastjof byggist á því að hann segirþað
sem fólkið vill heyra.
„Gorbi! Gorbi! Gorbi!“ hrópaði æst-
ur múgurinn í Vestur Þýskalandi að
Michael Gorbatsjof sovétleiðtoga á
dögunum þegar hann var þar á ferð i
opinberri heimsókn. Fjöldinn réði sér
ekki vegna aðdáunar á leiðtoga alræðis-
ríkisins í austri og fjölmiðlafrásagnir af
ferð Gorbatsjof minntu fremur á ofsa-
fengnar lýsingar popppressunnar af
heimsreisu rokksöngvara en að þarna
væri um alvarlegan og stórmikilvægan
pólitískan viðburð að ræða.
Bandaríska vikuritinu Newsweek
sagðist svo frá að á meðan á heimsókn
Gorbatsjof stóð hafi skapast einhvers-
konar „Gorba-æði“ meðal Þjóðverja.
Auðvitað stóðu fjölmiðlar að vinsælda-
könnunum meðal fólksins og ein slík
sem gerð var fyrir heimsóknina sýndi að
90% Vestur Þjóðverja sögðust bera
fyllsta traust til Sovétleiðtogans og
svona til að sýna samanburðinn þá
sögðust aðeins 58% Þjóðverja geta
treyst Bush Bandaríkjaforseta. Það er
engum blöðum um það að fletta að
Gorbatsjof ber höfuð og herðar yfir
alla aðra þjóðarleiðtoga í vinsældum
meðal Vesturlandabúa. Við íslendingar
erum í engu frábrugðnir að þessu Ieyt-
inu. Einhver slík könnun sem gerð var
hér fyrir skemmstu sýnir sömu aðdáun
og traust í garð Sovétleiðtogans geð-
þekka, sem tók öllum öðrum fram í
könnuninni.
Vinsældir Gorbatsjof eru að vísu
ekki glæný tíðindi en heimsókn hans til
V-Þýskalands hefur þó trúlega slegið öll
met. Virt fréttablað leyfði sér að full-
yrða að enginn erlendur stjórnmálaleið-
togi hefði hlotið svo hlýjar viðtökur í
Þýskalandi síðan John F. Kennedy
Bandaríkjaforseti kom þangað í sinni
sögufrægu för til Berlínar árið 1963.
Og hvað getur svo legið á bak við
þessar firnamiklu vinsældir aðalritara
sovéska Kommúnistaflokksins. Jú,
fréttaskýrendur hafa svarið a reiðum
höndum og það er einfalt; „Gorbatsjof
segir það sem fjöldinn vill heyra!“
Náðargáfan__________________________
Nú er ég þess nokkurn veginn fullviss
að almenningur hér á landi sem í öðrum
nágrannaríkjum fylgist ekki af kost-
gæfni með framvindu mála í Sovétríkj-
unum. Vissulega falla fregnir af
perestrjoku og opnari umræðu og um-
bótum innan Sovétríkjanna í frjóan
jarðveg og vekja mönnum bjartsýni á
aukin mannréttindi þar eystra og bætt-
ari hag alþýðu. En enn sem komið er
hefur framkvæmd stefnu Gorbatsjof
ekki leitt af sér þann árangur að rekja
megi vinsældir hans til þess beinlínis.
„Gorba-æðið“ snýr að persónunni Gor-
batsjof, yfirlýsingum hans og því
trausti sem hann vekur um að allt sé á
réttri braut undir hans leiðsögn. í fram-
tíðinni munu sagnfræðingar og stjórn-
málafræðingar eflaust skipa Gorba-
tsjof í flokk þeirra þjóðarleiðtoga sem
sagðir eru njóta „náðargáfu" (char-
isma).
AIlí frá því að þýski fræðimaðurinn
Max Weber kom fram með þá skilgrein-
ingu sína í upphafi aldarinnar að öðru
hvoru kæmu fram þjóðarleiðtogar sem
nytu óskýranlegrar hylli fjöldans, „náð-
arleiðtogar," hafa menn verið að rann-
saka þetta fyrirbæri í öllum heims-
hlutum. Þann flokk hafa skipað fræg
„stórmenni“ s.s. Sukarno Indónesíu-
forseti, Adolf Hitler, Roosevelt og Kho-
meni erkiklerkur í íran. Sameiginlegt
einkenni þessara ólíku stjórnmálaleið-
toga er að rödd þeirra og persóna hefur
snert einhverja þjóðernis- og trúar-
strengi meðal lýðsins. Það hefur hins
vegar ekkert að gera með það hvort
framkvæmd stefnu þeirra hefur leitt til
árangurs eða ekki. Það er í hnotskurn
niðurstaða þeirra sem hafa fengist við
að rannsaka þetta „náðargáfufyrir-
bæri“ í gegnum árin.
Hetja i dag — harðstjóri á morgun
Gamalmennið Deng Xiao Ping í Kína
var á hraðferð upp vinsældalista vestan-
hafs og austan fyrir nokkrum árum
þegar öll umfjöllun um Kína gekk í þá
einu átt að nú væri unnið að stórkost-
legum mannréttindaumbótum og upp-
stokkun í efnahagslífi Kínaveldis.
Samnefnari þessara sviptivinda í Kína
var gamli Deng sem þótti hafa sýnt stór-
brotna sigurgöngu upp valdastiga
Kommúnistaflokksins eftir dapurlega
útskúfun í menningarbyltingunni. En
skjótt skipast veður í lofti. Sjónvarps-
fréttir á dögunum sýndu Deng sjálfan í
hópi harðlínumanna sem fyrirskipuðu
fjöldamorð á mótmælendum í Peking.
Og virtist helst standa á bak við þetta
allt saman sjálfur.
Quaddafi Líbíuleiðtogi hefur verið
ofarlega í heimspressunni síðustu árin.
Heldur þykir maðurinn þó varasamur,
hefur verið tengdur við verstu hryðju-
verk og er jafnan talinn tæpur á geðs-
munum. Enginn efast þó um að í Líbíu
nýtur hann náðargáfu í augum lýsðins
og eitthvað er það við persónu hans sem
hefur degið meiri athygli vestrænna
fjölmiðla að honum en öðrum leiðtog-
um og ekki áhrifaminni við Miðjarðar-
haf. í júlíhefti bandaríska tímaritsins
Vanity Fair er birt langt og mikið einka-
viðtal við Quaddafi. Þar greinir frétta-
maður af skarpri gagnrýni frá
valdastöðu Quaddafis og einræðiskúg-
un hans yfir líbískri þjóð. Það fer samt
ekki dult að persónan Quaddafi hrífur
blaðamanninn og út á goðsögnina í
kringum líf hans og fjölskyldu telur
þetta bandaríska tímarit sig geta selt
júlíheftið grimmt á öllum Vesturlönd-
um. Kannski mun Iítilvæg breyting á
fréttum af pólitík Quaddafis nægja til
að setja hann á topp tíu lista vinsælustu
stjórnmálaleiðtoga heimspressunnar?
Armand Hammer
Oft virðist vera slík órafjarlægð á
milli vinsælda og raunverulegra afreka
þeirra sem spretta upp á stjörnuhimin-
inn að menn segja sem svo:„Stjórnmál
eru svo flókin að þegar allt kemur til alls
hafa foringjarnir engin áhrif á raun-
verulega framvindu mála. Þetta er allt
ein fjölmiðlafroða en stóru ákvarðan-
irnar eru teknar af sérfræðingum og
embættismönnum á leynifundum í bak-
herbergjum ráðstefnusala. Einstakling-
ar hversu valdamiklir sem þeir virðast
vera hafa engin merkjanleg áhrif á
framvindu heimsmálanna!“
Það er mikið til í þessu en enn eru þó
til dæmi þess að einstaklingar komi
furðumiklu til leiðar. Nýverið lauk ég
við að lesa stórmerka ævisögu banda-
ríska auðkýfingsins Armand Hammer,
forstjóra Occidental Petroleum olíuris-
ans. Hammer barðist úr fátækt til gífur-
legs ríkidæmis á fyrri hluta aldarinnar.
Var fyrstur vestrænna kaupsýslumanna
til að opna viðskiptaleiðir inn í Sovét-
ríkin og varð góður vinur Leníns. Hann
aflaði sér meira trausts Ieiðtoga Sovét-
ríkjanna eftir að Stalín leið en dæmi eru
til og var ávallt reiðubúinn að greiða
fyrir lausn heimsmálanna að tjaldabaki
þegar sambúð risaveldanna kólnaði.
Með árunum ávann Hammer sér
trausts þjóðarleiðtoga um allan heim,
jafnt til hægri sem vinstri í litrófi
stjórnmálanna. Helstu stjórnmálaleið-
togar síðari ára tóku honum ávallt opn-
um örmum þegar hann átti leið hjá og
þegar diplómatísk samskipti á milli
ríkja hlupu niður fyrir frostmark var
leitað til Armand Hammers, sem átti
alltaf kost á að hitta æðstu leiðtoga að
máli og fyrir hans orð var leyst úr
margri milliríkjadeilunni. Hann virðist
t.a.m. hafa átt sinn þátt í bættum sam-
skiptum Kína og Bandaríkjanna, hann
veitti gyðingum í Sovétríkjunum
ómælda aðstoð við að fá leyfi til að
flytjast til ísrael og háaldraður var hann
á sífelldum þeytingi milli austurs og
vesturs til að gera sitt í að bæta sambúð
ríkja. Þegar Daniloff, bandaríski
blaðamaðurinn hjá Us News and World
Report var fangelsaður í Sovétríkjunum
fyrir meinta njósnastarfsemi átti
Hammer stóran þátt í að fá hann laus-
an. Þá bendir reyndar margt til þess að
vinátta Hammers og Gorbatsjof hafi
greitt mjög fyrir þvi að leiðtogar risa-
veldanna ákváðu, að því er virtist með
stuttum fyrirvara að mætast á fundi í
Reykjavík haustið 1986.
Afrek eða hylli lýðsins
Ekki er líklegt að alþýða Vesturlanda
safnist saman á flugvöllum þegar Arm-
and Hammer á leið hjá til að hrópa
„Hammer! Hammer!“ Saga hans er þó
einstakt dæmi þess hverju áhrifamiklir
einstaklingar geta komið til leiðar og
skiptir þá engu máli hvort þeir njóta
hylli lýðsins í leiðinni. Það er nefnilega
svo í stjórnmálum að meira máli skiptir
hvað er gert og framkvæmt en það hvort
foringjarnir segja það sem fólk vill
heyra. Við þurfum svo sem ekki að fara
út fyrir landssteinana til að greina þessi
sannindi. Hafa ekki einmitt vinsælda-
mælingar á íslenskum stjórnmálafor-
ingjum sýnt og sannað að stefna og
afrek eru eitt en aðdáun og vinsældir
eitthvað allt annað?
Höfundur Króníku Alþýðublaðsinsþessa viku er
Ómar Friðriksson, ritstjóri Pressunnar.