Vísir - 29.03.1980, Blaðsíða 17

16
vtsm
Laugardagur 29. mars 1980
VtSJR
Laugardagur 29. mars 1980
17
Hann-er nýorðinn 85 ára gamall en lítur út fyrir
að vera f immtán árum yngri. Hann notar ekki gler-
augu nema við lestur, er röskur í hreyfingum og
gengur mikið.
Axel Thorsteinsson þekkja aliir, allavega röddina
hans, því Axel var morgunf réttamaður útvarpsins í
marga áratugi. Hann hefur þýtt og skrifað f|öida
bóka og rekið bókaútgáfuna Rökkur, og áratugum
saman var hann starfsmaður VIsis, lengi vel að-
stoðarritstjóri.
Við röbbuðum ögn við Axel um fyrstu árin hans I
f jöimiðlum og sitthvað fleira.
■ i
■
V .
■
„Ég byrjaöi sem fréttaritari
og lausamaöur i blaöamennsku
áriö 1923. Þá var ég nýkominn
heim frá Amerlku, en þar dvaldi
ég i fimm ár. Þaö var erfitt aö fá
atvinnu hér heima, og ég var
meö konu og tvo drengi, svo ég
tók upp á þvi aö fara aö gefa út
oröinn þreyttur á þvi. Ég gekk
svo i herinn, bæöi þess vegna, og
einnig haföi ég áhuga á aö kynn-
ast sjálfum mér og öörum á
þessum vettvangi”.
— Lentir þú i einhverjum bar-
dögum eöa striösátökum?
„Nei, þetta var nú i lok striös-
„Mig langaði til að kynnast sjálfum mér og öðrum á nýjum vett-
vangi og geröist sjálfboðaliöi I kanadfska hernum”.
blað. Sunnudagsblaöiö kom út á
þriöja ár. Þetta var upphafið á
mlnum blaöa- eöa fréttamanns-
ferli”.
Sjálfboöalíöi f kanadfska
hernum. wWm&x&St
— Hvaö varst þú aö gera i
Ameriku?
„Sannleikurinn er nú sá, aö ég
hafði ætlaö mér aö komast til
Englands til aö læra ensku, en
þaö tókst ekki. Hins vegar
bauöst mér aö fara til New York
og greip ég tækifæriö og dvald-
ist þar um nokkurra mánaöa
skeiö. Þetta var áriö 1918 og
sama ár geröist ég sjálfboöaliöi
I kanadiska hernum”.
— Hvers vegna?
„Ég ætlaöi mér aö ganga i
Rauöa kross hjálpardeild, en
þaö var alltaf spurt hvers vegna
ég væri ekki i hernum og ég var
ins sem ég fór i herinn og her-
deildin min komst ekki á vig-
völlinn fyrr en i þann mund sem
friöarsamningar voru undirrit-
aöir.
Ég var i tæpt ár I kanadiska
hernum og ég skrifaöi bók um
veru mina þar. Fyrsta bindiö
hét „1 leikslok”. Svo kom annað
bindiö og voru bæöi bindin
endurprentuö tvisvar. Frásagn-
irnar voru I smásöguformi
vegna þess aö mér féll þaö form
vel, en smásögurnar voru I raun
og veru sannsögulegar
endurminningar, en hvorki
skáldskapur né ýkjur. Þessi tvö
bindi og eina lengri sögu setti ég
svo saman i eina bók, sem ég
kallaöi „Horft inn i hreint
hjarta”.
Til starfa á Vísi.
— Svo kemur þú heim áriö ’23
helgarviðtalið
Texti: Axel
Ammendrup
Myndir:
Gunnar Val-
berg Andrésson
og ferö aö gefa út sjálfstætt
vikublað. Hvernig tengist þú
dagblööunum?
„Þetta þróaöist smám
saman. Baldur heitinn Sveins-
son, sem lengi var aðstoöarrit-
stjóri og ritstjóri VIsis hóaöi 1
mig og bað mig aö hjálpa sér.
Ég fór aö vinna dag og dag á
VIsi sem lausamaöur og skrifaöi
fréttir. Þetta var áriö sem ég
kom frá Ameriku. Þá var Jakob
Möller, þingmaður og siöar ráö-
herra, eigandi og ritstjóri VIsis.
Hann byrjaði fyrstur manna aö
skrifa pólitiskar fréttir i blaöiö.
En ég hélt áfram aö gefa út
Sunnudagsblaöiö og þaö var
mitt lifakkeri, þvi þaö var ekki
vel borgaö lausamannsstarfiö á
VIsi.
Ariö 1924 stofnar Blaöa-
mannafélags Islands merkilegt
fyrirtæki sem var kallaö Frétta-
stofa blaðamanna, FB. FB var
starfrækt af öllum blööunum
sameiginlega en FB sá um
fréttaöflun erlendis frá og sá um
aö koma innlendum fréttum á
framfæri erlendis.
Skúli Skúlason, sem lengi var
starfsmaöur hjá Morgunblaöinu
og kunnur fréttamaður, stofnaöi
FB fyrir Blaöamannafélagiö og
rak hana af miklum myndar-
skap. En svo hætti Skúli og flutt-
ist til Noregs og þá var farið
þess á leit viö mig aö ég tæki aö
mér Fréttastofuna og ég var
meö hana i nokkur ár.
Þetta ár, 1924, var nóg aö
starfa. Bæöi var ég lausamaöur
hjá VIsi, gaf út sunnudags-
blaöið, sá um FB, var afleys-
ingamaöur I tvo mánuöi á
Morgunblaöinu og geröist svo
fréttaritari Internews. Þaö var
nóg aö gera sumariö ’24 vegna
heimsflugsins”.
Fjórir á ritstjórn.
— Hvaö voru margir starfs-
menn á Visi á þessum fyrstu ár-
um þinum þar?
„Þaö var Jakob Möller, rit-
stjóri, Baldur Sveinsson aö-
stoðarritstjóri, og svo vorum viö
tveir lausamennirnir, Magnús
Björnsson og ég. Fleiri vorum
viö ekki. Jakob gat auk þess litiö
unniö viö blaðiö þar sem hann
var I opinberu embætti og lenti
hiö daglega amstur þá enn
meira á Baldri.
Þaö hefur oft veriö mér um-
hugsunarefni hvernig hægt var
aö koma blaðinu út á hverjum
degi meö þessum mannskap —
og þá kom blaöiö meira aö segja
út á sunnudögum. Reyndar var
þaö ekki nema fjórar siöur á
þeim árum.
Fyrir utan aö skrifa blaöið,
lásum viö einnig yfir handritin
og prófarkirnar svo aö vinnu-
dagurinn varö gjarnan langur.
Skömmu áöur en Baldur
Sveinsson dó 1932, varö Páll
Steingrlmsson ritstjóri. Viö frá-
fall Baldurs hreyföi ég þvi viö
Pál hvort ég fengi stööu Baldurs
og hann sagði: Ég bara sleppi
þér ekki. Og þar meö var ég orö-
inn aöstoöarritstjóri”.
Hjá útvarpinu á morgn-
ana en Vfsi eftir hádegi.
— Hvenær byrjaöir þú á út-
varpinu?
„Þegar útvarpiö tók til starfa
áriö 1930 baö Jónas Þorbergs-
son, útvarpsstjóri, mig aö koma
til starfa hjá útvarpinu og koma
fréttastofunni I gang. Ég var þá
starfsmaður Blaöamanna-
félagsins, sem rak FB. Ég fór
þess á leit viö blaöamanna-
félagiö aö ég fengi aö vinna
hlutastarf á útvarpinu og var
þaö fúslega veitt. Ég vann alltaf
á morgnana i útvarpinu en á
VIsi eftir hádegiö.
Um þetta leyti féll niöur rikis-
styrkurinn til Fréttastofu blaöa-
manna, sem þó laföi áfram til
1937 eöa ’38. Þá var hlutverki
hennar lika lokiö. Fréttamenn
voru farnir aö hlusta á frétt-
irnar I BBC og fleiri stöövum og
þurftu ekki á sérstakri frétta-
stofu aö halda.
Eitt það merkasta sem gerö-
ist á þessu tlmabili FB varö þró-
unin sem varö á fréttasambandi
viö umheiminn. Fyrst var þaö
þannig, aö Morgunblaöiö til
dæmis haföi fréttaritara i Kaup-
mannahöfn, Tryggva Svein-
björnsson, sendiráösritara.
Hann var ágætur maöur en gat
náttúrulega ekki sent sin skeyti
til Islands fyrr en hann var bú-
inn aö lesa blööin og þá voru
fréttirnar orönar dags gamlar.
Þetta fannst okkur Baldri ekki
hægtog skrifuðum United Press
fréttastofunni, en Baldur var
fréttaritari hennar, og fengum
ágætis tilboð. Viö fengum geysi-
mikiö efni frá þeim og höföum
beinan aðgang aö þeim. Þannig
komst á beint og fast fréttasam-
band viö umheiminn f gegnum
London, sem var þá óumdeilan-
lega mesta fréttamiðstöö
heims”.
Deildi um landbúnaðar-
mál.
— Hvernig fréttir skrifaöiröu i
VIsi?
„Ég var alltaf frjáls hjá Visi.
Visir var aö visu pólitlskt blað
en ég þurfti aldrei aö skrifa um
pólitik nema eftir eigin mati og
ef ég vildi. Ég lenti þó stundum i
ritdeilum til dæmis vegna skrifa
um landbúnaöarmál, sem ég
haföi mikinn áhuga á”.
— Hvaöa deilum lentirðu I?
„Til dæmis lenti ég i deilum
viö Halldór Jónsson, magister.
Hann var prýöilega vel gefinn
maöur en ekki var ég alltaf
sammála honum. Hann var til
dæmis meö þessar hugmyndir
um aö þjappa byggöinni saman.
Það væri allt of dýrt fyrir þjóö-
félagiö aö halda uppi vegakerfi
og mannlifi á afskekktum stöö-
um. Það væri miklu betra aö
þétta byggöina og helst draga
hana alla saman á Suöurlandi.
Ég andmælti þessu og tók þá
afstööu aö málið hefði nú fleiri
hliöar, til dæmis menningar-
legar og uppeldislegar. Þessi
rök min viöurkenndi Halldór nú
aö lokum en sagöi, aö þaö gæti
veriö aö ég hefði haft gaman af
að glima viö sig þar sem ég væri
fréttamaður. Ég haföi nefnilega
snúiö dálitiö á hann. Ég benti á,
aö þó hann heföi góö rök fyrir
þvi aö þaö væri dýrt þetta meö
vegalagninguna, þá væri þaö
nokkuö seint fram komiö þvi
þegar væri búiö að leggja alla
vegina.
Svo datt máliö niöur en þá
höföu greinarnar og hnúturnar
flogiö á milli heiWengi”.
Búfræðingur að mennt.
— Haföirðu ekki gaman af
þessu?
„Jú, jú. Ekki sist vegna þess
aö landbúnaðarmál og málefni
dreifbýlisins standa mér nær.
Ég er nefnilega búfræöingur,
gekk á bændaskólann á Hvann-
eyri og útskrifaðist þaöan 1914.
Þá um voriö fór ég til Noregs og
ætlaöi aö fara i garöyrkjunám
þar og haföi sótt um skólavist.
En svo skall heimsstyrjöldin á I
ágúst og ákveöiö var aö senda
skip til Islands meö farþega
sem vildu vera heima meöan á
henni stæði. Ég var meöal
þeirra.
Feröin heim gekk aö óskum
og siglt var innan norska
skerjagarösins til aö foröast
kafbátaárásir og svo tekiö
strikiö upp aö suöurlandi þegar
fariö var aö nálgast Islands-
strendur”.
— Svo þú komst þá ekki I
garöyrkjunámiö?
„Nei, ég varö að gefa þaö upp
á bátinn”.
— Séröu eftir þvi?
„Já, ég hef alltaf haft mikinn
áhuga á garðyrkju og búskap
yfirleitt og ætlaði mér aö veröa
bóndi. En þaö var eins og öll
atvik og forlögin kipptu alltaf i
tauminn.
Sveitalífið náði tökum á
Reykjavíkursnáðanum.
„Ég tel þaö vera meö meiri
háttar timamótum i lifi minu er
ég fór I sveit i fyrsta skipti, sex
eöa sjö ára gamall Reykja-
vikursnáöinn. Sveitalifiö náöi
miklum tökum á mér og eftir
þaö var þaö min heitasta ósk aö
veröa bóndi”.
— Hvaö meö starf þitt hjá út-
varpinu?
„Eins og ég sagöi áöan hóf ég
störf viö fréttastofuna þegar út-
varpiö tók til starfa. Viö unnum
sameiginlega aö fréttaöfluninni,
ég og Asgeir Magnússon — hann
meö innlendar fréttir og ég meö
erlendar.
Svo meö tlmanum, eftir aö
morgunútvarpiö byrjaöi, varö
ég morgunfréttamaöur og var
meö þann starfa til ársins 1977.
Sannleikurinn er sá, aö þaö
kæröi sig enginn um þetta starf,
þvi vinnutiminn var óþægilegur.
Byrjaði klukkan sex á
morgnana.
Ég vann morgunfréttirnar
þannig, aö ég hlustaði á London
klukkan tiu á kvöldin og aftur á
miönætti. Siöan aftur klukkan
sex á morgnana og þá á eins
konar hringborösumræöur i
BBC, þar sem menn úr öllum
stéttum sögöu álit sitt á hlutun-
um. Upp úr öllu þessu sauö ég
svo minn fréttapistil fyrir
morgunútvarpiö. Þegar ég kom
niöur i útvarpshúsið fór ég aö
hringja á lögreglustöðina og
Hafnarskrifstofuna til aö leita
frétta.
Á þessum tima man ég til
dæmis eftir aö viö vorum fyrstir
meö Heklugosiö og eins sagöi ég
fyrstur frá þvi þegar franska
hafrannsóknarskipið Pourquoi
pas fórst út af Mýrum”.
Hvar var fréttanefið?
— Kanntu ekki einhverja
skemmtilega sögu af fréttaöflun
frá þinum fyrstu blaöamanns-
árum?
„Ég man eina, sem Vil-
hjálmur Finsen, ritstjóri
Morgunblaösins, sagöi frá. Vil-
hjálmi fannst mikiö atriöi og
brýn þörf aö hafa samband viö
fólkiö i landinu og tók upp á þvi
aö hringja i allar áttir til aö afla
frétta.
Þaö gekk eitt sinn erfiölega aö
ná i fréttaritara blaösins i
Borgarnesi og Vilhjálmur
hringdi þvi i einhvern sveitunga
fréttaritarans til aö grafast
fyrir um hvar mannskrattinn
héldi sig. Þá kom upp úr kafinu
aö fréttaritarinn var uppi i sveit
að heyja. Vilhjálmur spyr þá
viðmælanda sinn um hvort hægt
væri að ná i einhvern þriöja
aöilann:
Nei, þaö er ekki hægt, segir þá
viömælandinn.
Og hvers vegna ekki?, spyr
Vilhjálmur.
Jú, hann er alveg upptekinn
vestur á Mýrum. Það strandaöi
nefnilega skip þar!”
Brautin að meiri kynnum
við V-islendinga rudd
— Þú ert mikill áhugamaður
um samskipti Islendinga og
Vestur-Islendinga ?
„Já, þaö er ég. Islendingar
vestra hafa haldiö uppi miklu
menningarstarfi alla tiö. Þeir
eru til dæmis meö móöurmáls-
kennslu (þaö er islensku-
kennslu) og þeir eiga sinar eigin
bókmenntir. Siöasta áriö sem ég
var i Ameriku fór ég til
Winnipeg gagngert til aö kynn-
ast Vestur-lslendingum. Þegar
ég kom heim byrjaöi ég á þvi,
fyrstur allra, aö birta reglulega
fréttir af V-íslendingum og birt-
ust fréttirnar undir hausnum:
Af Vestur-tslendingum.
Þessum fasta þætti hélt ég út
áratugum saman og einn ötulasti
heimildarmaöur minn var dr.
Richard Beck, þjóðkunnur
maöur jafnt vestan hafs sem
austan. Meö þessum fréttum
má segja aö brautin hafi veriö
rudd að meiri kynnum viö þá
fyrir vestan”.
— Hvaö meö störf þin sem
rithöfundur og útgefandi?
„Þaú hafa oröiö aö aukstarfi
hjá mér. Fyrr á árum, sérstak-
lega, fannst mér súrt i broti aö
hafa ekki meiri tima til að sinna
rithöfundarstörfunum.
Fyrsta bókin eftir mig kom út
árið 1916 og hún hét „Ljóö og
sögur”. „Börn daganna” kom
út 1918 og gaf Arsæll Arnason
aldrei neitt sérstaklega. Þegar
ég byrjaöi meö Sunnudags-
blaöiö birti ég talsvert eftir
fööur minn, Steingrim, og ég
vildi halda þvi til haga. Ég setti
á titilslöu blaösins, aö hægt væri
aö nálgast blaöiö á afgreiöslu
Rökkurs, og þetta varö smám
saman aö bókaútgáfu.
Ég held, aö ég hafi gefiö út 30-
40 bækur á þessum árum allt
bækur sem ég hef skrifaö eöa
þýtt, meirihlutinn aö visu
þýddur”.
— Var faöir þinn ekki oröinn
töluvert fulloröinn þegar þú
fæddist?
„Jú, og þess vegna er biliö
milli kynslóöanna i minni fjöl-
skyldu svona breitt. Afi minn,
Bjarni Þorsteinsson, fæddist
1781. Faöir minn varö stúdent
1851 i raun og veru frá sama
skóla og faöir hans áriö 1800. Ég
var svo síöasta barnið I ööru
hjónabandi hans og hann var 63
ára gamall þegar ég fæddist.
Þaö eru þvi liönar næstum tvær
aldir frá þvi afi minn fæddist”.
Þakklátur forsjóninni.
— Nú varöst þú nýlega 85 ára
gamall. Minnist þú einhvers
sérstaks á þeim timamótum?
„Ég er bara ákaflega þakk-
látur fyrir allt, sem mér hefur
fallið i skaut. Þó þaö hafi ef til
vill stundum veriö eitthvaö
beiskjublandiö, þá hefur þaö
...ég var kominn til Noregs og búinn aö sækja um skólavist I garö-
yrkjuskóla, en þá skall striöið á...”.
hana út, en Guömundur
Gamalielsson gaf út Ljóö og
sögur. Annars var ég meira og
minna I þessu meö þeim og má
segja aö viö höfum gefið bæk-
urnar út sameiginlega, en bóka-
útgáfan Rökkur varö ekki til
fyrr en siöar.
Meöal þeirra bóka, sem eftir
mig liggja, er bók um VIsi, „Ox
viöur af VIsi”. Ég tók þetta verk
aö mér fyrir beiðni Jónasar
Kristjánssonar, sem þá var rit-
stjóri VIsis.
Hef þýtt og samið 30-40
bækur"
Eiginlega stofnaöi ég Rökkur
vanalega snúist upp i aö veröa
mér til góös og ég er forsjóninni
ákaflega þakklátur fyrir lif mitt
og hvernig það hefur oröiö. Ég
hef eignast mannvænleg og góö
börn og hef ekki undan neinu aö
kvarta”.
— Hvaö hefuröu eignast mörg
börn?
„Börn og barnabörn min eru
núna komin á þriöja tuginn.
Ég ætla aö lokum aö biöja
mitt gamla blaö, VIsi, aö skila
kveöjum til gamalla Visis-
manna og útvarpsmanna, sem
ég hef haft mest samneyti viö I
gegnum árin”.
— ATA
;
;
jrTi inr nrf^D a i w ta f
fJHEf M liillrl IWM ÆLéMm tmMáMé M £ m&
AÐ VERÐA BÓNDI”
— segir Asel Thersteinsson, fréttamaður og rithöfundur