Tíminn Sunnudagsblað - 02.05.1965, Blaðsíða 20

í steininn dágóða mynd af konusköp-
um.
Háðfuglinn frá Kapisígdlít sá sér
færi á að koma steininum þar fyrir,
er greifinn var að vinna, gekk svo
frá, að hann hlaut að reka í hann
augun, þegar hann kæmi aftur að
loknu vinnuhléi.
Nú fann greifinn tálgusteininn,
velti honum milli handa sér og skoð-
aði hann gaumgæfilega, en við Græn-
lendingarnir horfðum á og reyndum
að láta eins og ekkert væri. Síðan
kom hann til okkar og spurði, hvað
þetta væri. Háðfuglinn einn gat kom-
ið upp orði. Hann sagði, auðvitað
með miklum alvörusvip:
„Svona mynduðu forfeður okkar
sólina!“
Björgmose segir, að þetta hafi ver-
ið tekið gott og gilt, Grænlending-
unum til mikillar skemmtunar. „En
sé þessa getið í vísindaritum," bætir
hann við, „þá gæti þessi saga kann-
ski orðið þess, að leiðréttingar þætti
við þurfa.“
II.
Síðan snýr Björgmose sér að aðal-
efni greinar sinnar, fjörðunum í
Vestribyggð. Um þúsundir ára, segir
hann, hafa sæfarar notað áberandi
staði á landi til leiðbeiningar á sjó-
ferðum — há og sérkennileg fjöll,
axlir og gnýpur, víkur og voga og á
seinni tímum kirkjuturna og myllur.
Enn í dag er svo gert á Grænlandi,
og hefur það þó miklu fremur verið
gert á snekkjum og knörrum fyrr
á öldum, þegar hvorki voru til sjó-
kort né áttavitar nútímans. Af þessu
mætti draga þá ályktun, að firðir og
flóar tækju nafn af þeim kennimerkj
um, sem mest ber á af sjó. Sá, sem
vill finna hinum fornu nöfnum stað,
verður að hafa þetta í huga, og
siglingar á skonnortum við strendur
Grænlands gefa næg tækifæri til þess.
Þessu næst vitnar Björgmose til
þess, að Daníel Bruun telji firðina
í Vestribyggð frá suðri til norðurs
í þessari röð:
Lýsufjörður (með kirkju á Sand-
nesi, nú Ameralík).
Hornafjörður.
Andafjörður (með kirkju, sem
seinna fannst í Písígsarfíkfirði.)
Svartifjörður.
Agnafjörður (með kirkju við Hóp,
sem er óþekkt, eða var það að
minnsta kosti til skamms tíma.)
Rangafjörður (kirkja í Ánavík, nú
Újaragssúít í Góðvonarfirði.)
Leirufjörður.
Loðinsfjörður.
Straumsfjörður (kirkja, enn
óþekkt).
Eyjafjörður.
Daniel Bruun getur þess, að lík-
legt sé, að Hornafjörður se kenndur
við horn eða gnæfandi fjall, og tæp-
lr á því, að svo kunni Písígssarfík-
fjörður að htfa heitið. „En mér virð-
ist miklu sennilegra," segir Björg-
mose, „að hinum fornu víkingum
hafi farið líkt og flestum á okkar
dögum, er koma í fyrsta skipti sigl-
andi fyrir nesið, þar sem Góðvon
er nú: Eitt hið fyrsta, sem athyglin
beinist að, þegar fyrsti fjarðararmur-
inn opnast til austurs, er dálítið
skakkur fjallstindur, sem ber við
austurloft, mikill um sig að neðan,
en keilumyndaður efst. Ósjálfrátt
spyr maður áhöfnina um nafn á hon-
um, og sífellt er svarið hið sama:
Ég veit það ekki, hann er líklega
nafnlaus.11
Þessi tindur er „horn“, en þau
fjöll, sem Bruun nefndi, eru það
ýmist ekki eða breyta alveg um svip,
þegar komið er inn fyrir Góðvon,
sem á dögum hinna fornu landnáms-
manna hefur ekki verið mikilvægur
staður á nokkurn hátt — einungis
lítilfjörleg nes, þar sem oft var vont
í sjó.
„Hornafjörður ætti eftir þessari
ályktun," segir Björgmose," að vera
fjörðurinn milli Góðvonar og Söðul-
eyjar suður um Mikley og inn til
Qorqút. Sé þetta svo, verður lega
Andafjarðar, sem er þekkt, eðlileg,
en kæmi að öðrum kosti, kemur hún
mjög undarlega fyrir . . . Fjórði
fjörðurinn hét Svartifjörður, og það
hlýtur að vera sá fjörður, er það
nafn ber enn.“ Hann er mjög svip-
dimmur: Brattar, skuggalegar hlíðar
helga þetta nafn í nútíð og fortið.
Það er fimmti fjörðurinn, sem
mestu varðar að_ finna réttan stað,
segir Björgmose. í Agnafirði var hóp,
og við það hóp var kirkja. Þar var
líka þingstaður Vestribyggðar. „Sam-
kvæmt því, sem áður er sagt, má
það sennilegt þykja, að hann hafi
verið grein af Góðvonarfirði norðan
við Qornoq. Af dæmum úr Eystri-
byggð á Suður-Grænlandi sést, að
fjörður hefur ekki endilega þurft að
vera stór til þess að hljóta nafn.
Reynum því að víkja því úr huga
okkar, að allt heitir þetta Góðvon-
arfjörður á uppdráttum okkar, því
að ekki þarf að hafa verið litið á
fjörðinn allan sem órjúfanlega heild
á fyrri tímum. Það skipti þá meira
máli, í hvaða röð skip ætlaði að
vitja byggðra staða.“
Það hefur lengi verið vitað, að
Rangafjörður, þar sem kirkjan í Ána-
vík var, var Góðvonarfjörðurinn eða
hluti hans, og það er ekki ósennilegt,
a_ð Agnafjörður hafi verið_ milli
Újaragssúít, þar sem rústir Ánavík-
urkirkju fundust, og Svartafjarðar.
Síðan ályktar hann, þótt hann segi
það öllu hæpnara, að Leirufjörður
hafi verið smáfjörður, er gengur úr
botni Góðvonarfjarðar. Rökstyður
hann þetta með því, að þar eru leir-
ur svo miklar, að nálega er ógerlegt
að fara hann inn í botn um fjöru.
Þaðan liggur leið til ágætra hrein-
dýralanda, og rústir eru bæði í firð-
inum sjálfum og langt inni í landi,
fast við jaðar jökulsins. Telur Björg-
mose, að þar hafi verið meiri byggð
en menn hafa enn gert sér grein
fyrir og styður það við frásagnir
Grænlendinga, sem nú eru uppi. Loð-
insfjörður ætlar hann annað hvort
smáfjörð, er gengur norðaustur íy:
Góðvonarfirði mjög miðfirðis eða
sundið milli Bjarneyjar og Mikleyjar.
Loks getur hann þess til, að Straums-
fjörður hafi verið þar, sem nú heitir
Fiskifjörður, og Eyjafjörður hln
nyrðri grein hans. Þó hafa rústir
norrænna manna ekki fundizt þar
enn. Þangað norður telur hann, að
norrænir menn hafi farið á land úr
Góðvonarfirði, enda enn siður hrein-
dýraveiðimanna.
Utan þessara helztu byggðarlaga
írr.yndar Björgmose sér, að verið hafi
afskekktir bæir, þar sem fólk lifði
á veiðum og fiskafla, og norðan við
þetta svæði var síðan Norðurseta,
hin miklu veiðilönd, er voru útver
hinna fornu Grænlendinga.
III.
Þessi grein Rasmusar Björgmoses
birtist í danska tímaritinu Grænland
í júlímánuði í fyrra. En áður en hún
birtist höfðu ný tíðindi gerzt. í júní-
mánuði gerði hann út leiðangur til
þess að leita hópsins í Agnafirði.
Hópið fann hann að vísu ekki, en
í þess stað fornar rústir, sem honum
þykja gera mjög líklegt, að þar hafi
Agnafjörður verið, svo sem hann
hugði. Um þetta og aðrar rannsókn-
ir sínar og kenningar skrifaði hann
nýja grein, sem birtist í síðasta- hefti
Grænlands.
„Hingað til,“ segir hann, „hafa
menn talið sem kunnugt er, að hin
fyrsta dómkirkja hafi verið á Sand-
nesi í Ameralíkfirði (Rangafirði).
Þetta getur ekki verið rétt. Menn
hafa rökstutt þetta með því, að þar
var stærsta kirkjan í Vestribyggð.og
þar var stærsta býlið og frjósamasta
landið. í þokkabót greip Finnur Jóns
son til þess bragðs að geta þess til,
að Sandnes væri sama og Steinsnes,
sem fonáðamaður Garða, ívar Bárð-
arson, getur svo árið '.348, er hann
kom í hina yfirgefnu Vestribyggð:
„Úti í Vestribyggð er stór kirkja,
sem heitir Steinsneskirkja. Þar var
um eitt skeið dómkirkja og biskups-
setur“.
Björgmose segir, að sú hugsun hafi
sótt á sig, að Vestribyggð hafi ekki
verið losaraleg og tilviljunar-
kennd byggð fólks . á dreifð-
um bæjum, heldur sjálfstætt
og sjálfbjarga samfélag í bandalagi
við Eystribyggð, með fastmótað rétt-
arAir og stjórn. „Þetta yzta þjóðfé-
lag í menningarheimi miðalda átti
sér, að mínu áliti, bækistöð við Hóp
í Agnafirði, þar sem bæði var háð
þing og um tíma var biskupssetur
380
T I M I N N — SUNNUDAGSBLAO