Morgunblaðið - 16.11.2004, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 16. NÓVEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
É
g hafði hálfpartinn
lofað sjálfum mér að
gerast ekki slíkur
klisjukóngur að
skrifa um kennara-
stéttina og kjör hennar. En nú
held ég að ég verði að brjóta odd af
oflæti mínu og skjótast örstutta
stund í predikunarstólinn.
Nýleg könnun á viðhorfum Ís-
lendinga til útlendinga hefur
nefnilega varpað nýju ljósi á málið.
Þeir fordómar sem þar koma í ljós
staðfesta þær áhyggjur sem ég hef
hingað til haft af því að stór hluti
þjóðarinnar sé að ganga af göfl-
unum. Hamslaus stóriðjuást, óþol
gagnvart út-
lendingum,
nátt-
úruvernd-
arsinnum og
öðrum „at-
vinnumót-
mælendum“ og fordæmalaust
skilningsleysi á eðli kennara-
starfsins og þörfum mennta-
kerfisins eru allt greinar af sama
meiði og ég yrði ekki hissa ef um-
fangsmikil könnun leiddi í ljós að
einn og sami hópur fólks væri
haldinn öllum þessum kreddum.
Nú vil ég taka fram að þetta fólk
er ekki vont fólk. Fólk er í eðli sínu
ekki vont. En fólk getur verið mis-
vel upplýst. (Ég er engin und-
antekning sjálfur, enda hef ég
bæði leynt og ljóst lýst yfir for-
dómum gegn framsóknarmönn-
um, sjálfstæðismönnum, samfylk-
ingarfólki, frjálslyndum og vinstri
grænum, tannlæknum, verkfræð-
ingum og flugfreyjum. En mínir
fordómar eru sem betur fer ekki
til umræðu hér.) Svo leyfið mér að
koma þremur hlutum á hreint fyr-
ir ykkur kæru lesendur.
1: Stóriðja er engin lausn á
byggðavanda. Hún er heldur eng-
in töfralausn til að auka lífsgæði
landsmanna og renna stoðum und-
ir efnahagslífið. Þvert á móti tekur
hún vinnuafl sem gæti nýst mun
betur og lokar það inni í nokkuð
takmarkaðri verðmætasköpun þar
sem um 70% af útflutningstekj-
unum eru núllaðar út af innflutn-
ingskostnaði og restin af pening-
unum fer út til alþjóðarisans. Einu
verðmætin sem eftir verða eru
tekjuskattur af 700 manns sem
væru hvort eð er að vinna einhvers
staðar annars staðar ef stóriðjan
væri ekki til staðar. Raforkan er
síðan niðurgreidd af neytendum,
svo tekjurnar þar eru engar. Stór-
iðjan er draugur gamalla tíma og
kominn tími til að gleyma henni og
beina athyglinni að okkar eigin ný-
sköpun og frumkvæði þar sem við
stöndum okkur vel. Lykillinn er
öflugt og fjölbreytt menntakerfi
með hæfu starfsfólki um allt land.
2: Útlendingar eru ekki óæski-
legir eða hafa þeir vond áhrif hér á
landi. Með frelsi til ferðalaga og
atvinnu höfum við Íslendingar rétt
til að ferðast hvert í heim sem er
til að vinna, búa eða bara hafa það
gott og það sama á við um útlend-
inga. Þeir hafa fullan rétt á að
koma hingað og búa. Það eina sem
við þurfum að gera er að koma vel
til móts við þá og hjálpa þeim að
aðlagast framandi samfélagi. Það
að þeir taki siði sína og venjur með
til lands okkar er ekki óæskilegt.
Við erum ekki að tala um umskurð
kvenna. Hann er hægt að banna
með lögum sem mannréttinda-
brot. Við erum að tala um hóg-
væra trú, hátíðir, matargerð,
handverk og heimspeki, sem gerir
samfélagi okkar ekkert nema gott.
Við myndum sjálf aldrei hætta að
borða hangikjöt eða halda jól þó að
við flyttum til Taílands. Það er
hins vegar ekkert að því að ætlast
til þess að þeir sem hingað koma
virði landslög og ýmsar samfélags-
reglur og hegði sér af háttvísi, en
ég get fullyrt að svo er um lang-
flesta útlendinga sem hingað
koma, rétt eins og langflesta Ís-
lendinga. Rotnu eplin eru fá en
áberandi. Aftur komum við að því
að lykillinn að því að taka vel á
móti gestum er gott menntakerfi.
3: Kennarar vinna mikilvægt og
krefjandi starf. Þeir taka það jafn-
an með sér heim því þeim endist
ekki vinnudagurinn til að klára að
fara yfir verkefni og undirbúa ein-
staklingsbundna kennslu. Þeir eru
vel menntaðir og menntun þeirra
er krefjandi hvað sem hver kann
að segja. Það geta ekki allir lært
kennslu og ekki allir geta starfað
við hana. Álagið er gríðarlegt og
þolinmæði og festa eru ekki bara
dygðir heldur helber nauðsyn í
bekk þar sem kannski 4–6 börn af
30 eru greind með einhvers konar
geðraskanir, athyglisbrest með of-
virkni, jaðareinhverfu eða hegð-
unarvandamál.
Kennarar hafa ekki þriggja
mánaða sumarleyfi. Sumarleyfi
þeirra nálgast frekar í mesta lagi
sex til átta vikur, eftir því sem ég
þekki. Í „vetrarfríum“ eru flestir
þeirra jafnan að fara yfir verkefni
og undirbúa kennslu.
Það hlakkar ekki í kennurum
yfir því að vera í verkfalli. Þeir eru
ánægðir með að samstaða skuli
ríkja um betri kjör, eins og í öllum
öðrum stéttum. Staðreyndin er sú
að þeir hafa lækkað í launum mið-
að við viðmiðunarstéttir og laun
þeirra endurspegla ekki þriggja
ára háskólanám og það álag sem
þeir eru undir. Nýútskrifaði við-
skiptafræðingurinn sem höndlar
verðbréfin þín, kæri lesandi, þarf
ekki að hafa áhyggjur af geðheilsu
þeirra. Og má ég bæta við að yf-
irleitt hefur hann lítil sem engin
áhrif á gengi þeirra. Samkvæmt
„vísindalegum“ heimildum mínum
gæti þjálfaður api náð svipaðri
ávöxtun á verðbréfamarkaði. Þó
dytti engum í hug að borga þjálf-
uðum apa fyrir að fræða börnin og
gera þau sjálfbjarga í samfélaginu.
Það á að borga kennurum
mannsæmandi laun í samræmi við
menntun þeirra. Ég bað ekki um
skattalækkun. Mig munar sko
ekkert um tvö þúsund kall á mán-
uði ef kennarinn sem kennir dótt-
ur minni er ánægður og jafnvel
hæfari fyrir vikið, því hærri laun
laða að hæfara starfsfólk.
Ég vona að einhverjir átti sig nú
á þessum einfalda sannleik. Stór-
iðja er ekki lausnin, útlendingar
eru ekki af hinu vonda og kenn-
arar eiga skilið góð laun, þó að þeir
velji skrýtnar leiðir í baráttunni.
Afhjúpun
goðsagna
Eftirfarandi fullyrðingar eru hreint
þvaður: „Stóriðja er grundvöllur fram-
fara. Straum útlendinga til landsins
þarf að stöðva og kennarar eru frekir
og eiga ekki skilið hærri laun.“
Ef þú ert ósammála skaltu lesa áfram.
VIÐHORF
Eftir Svavar
Knút Kristinsson
svavar@mbl.is
ÞAÐ ER ekki lögbrot, heldur
borgaraleg skylda hvers ein-
staklings að neita að hlýða lögum
sem valdhafinn setur beinlínis í
glæpsamlegum tilgangi, t.d. með því
að afnema lög sem miða að því að
tryggja grundvallarmannréttindi og
lýðræði.
Það er ekki aðeins heimspekileg
spurning, það er lög-
fræðilegt grundvall-
aratriði að hlýði maður
fyrirmælum yfirboð-
ara síns, gegn eigin
samvisku og dóm-
greind, þá er maður
orðinn aðili að „glæpn-
um“.
Fjölmargir dómar
eru til um litlar sem
engar slysabætur til
starfsmanna sem
hlýddu (oft undir hót-
unum um brott-
rekstur) og unnu starf
við kringumstæður sem þeir hlutu
að gera sér grein fyrir að fólu í sér
óþarfa slysahættu.
Hugsunin á bak við slíka dóma er
að það er grundvallarréttur hvers
einstaklings að neita að hlýða boð-
um, jafnvel lagaboðum, sem stang-
ast á við samvisku hans og ógna
mikilvægustu hagsmunum hans.
Þessi grunnregla felur ekki að-
eins í sér réttinn til að neita að
vinna hættulegt starf heldur líka
rétt hvers manns á að neita að taka
þátt í glæpsamlegu athæfi innan
þess fyrirtækis sem hann starfar
hjá og jafnframt skyldu hans til að
vekja athygli á glæpnum. Nokkuð
sem „litli landsímamaðurinn“ hafði
siðferði og kjark til að gera en Þór-
ólfur Árnason ekki.
Sams konar skyldurækni segir
okkur að hika ekki við að brjóta um-
ferðarlög ef það mætti verða til þess
að bjarga mannslífi. Sama siðferð-
iskennd tekur ekki gilda þá algengu
afsökun stríðsglæpamanna að þeir
hafi aðeins verið að hlýða skipunum
eða fara að lögum.
Því miður hafa hugtök eins borg-
aralegt hugrekki (civil courage) og
borgaraleg óhlýðni (civil disobedi-
ence) ekki verið Íslendingum sér-
lega töm. Merkilegt nokk mun það
hafa verið járnkanslarinn Bismarck
sem fyrstur notaði „Zivilcouarage“
um þá hermenn sem þorðu að rísa
upp og segja meiningu sína þótt
þeir ættu á hættu að hafa verra af.
Og þótt margir tengi borgaralega
óhlýðni fyrst og fremst við bar-
áttuaðferðir Mohandass Gandhis, þá
var það bandaríski heimspeking-
urinn og skáldið Henry David Tho-
reau sem fyrstur mótaði hugmynd-
ina um borgaralega
óhlýðni í samnefndri
ritgerð („Civil disob-
edience“) sem hann gaf
út árið 1849. Inntak
þessarar ritgerðar
verða menn að skilja í
samhengi við þáver-
andi þrælahald í
Bandaríkjunum og
landvinningastríð
Bandaríkjamanna á
hendur Mexíkó 1846–
1848. Thoreau neitaði
m.a. að greiða því rík-
isvaldi skatta sem við-
hélt þrælahaldi með lögum.
Kjarninn í boðskap Thoreaus er
að hver almennur borgari eigi fyrst
og síðast að fara eftir því sem hann
sjálfur álítur rétt og siðlegt frekar
en að hlýða í blindni (ó)lögum rík-
isins. Þótt einstaklingurinn sé ekki
skuldbundinn til að helga líf sitt
baráttu gegn öllu hinu illa og órétt-
láta þá er það skylda hans að taka
ekki þátt í því sem óréttlátt er og
illt.
Þessar hugmyndir Thoreaus hafa
haft ómæld áhrif á menn eins og
Gandhi, Nelson Mandela og Martin
Luther King. Allir hafa þessir ein-
staklingar haft kjark til að þola
fangelsisvist fyrir að standa fast á
þessum sjónarmiðum sínum. Ótölu-
legur fjöldi hefur verið tilbúinn að
fórna lífi sínu fyrir þessa siðferð-
isskyldu. Bergmál af hugmyndum
Thoreaus má jafnvel sjá í grundvall-
arreglum Nürnbergsréttarhaldanna
og í stofnskrá Sameinuðu þjóðanna.
Margir tengja borgaralega
óhlýðni við ólöglegar aðgerðir, jafn-
vel sumir þeir sem eru fylgjandi
henni. En hinn heimskunni málvís-
indamaður og heimspekingur Noam
Chomsky er á öðru máli. Það er
ekki lögbrot að fylgja ekki glæp-
samlegum aðgerðum og lögum
stjórnvalda, það er skylda okkar að
beita okkur gegn þeim, segir hann.
Forystumenn íslenskrar verka-
lýðshreyfingar voru í árdaga til-
búnir til að sýna bæði borgaralegt
hugrekki og borgaralega óhlýðni í
stéttabaráttunni. Við eftirkomend-
urnir getum þakkað baráttu þessara
manna fjölmörg réttindi okkar sem
við teljum sjálfsögð, kannski alltof
sjálfsögð.
Svo sjálfsögð að viðkvæði núver-
andi verkalýðsforkólfa er yfirleitt að
„auðvitað hlýði þeir lögum“ í hvert
sinn sem gengið er á áunnin réttindi
launafólks með óréttlátri lagasetn-
ingu. Svo sjálfsögð að heyrst hefur
að menn gráti það þurrum tárum í
herbúðum ASÍ þótt lög hafi verið
sett á verkfall grunnskólakennara.
Auðvitað hlýtur hver grunnskóla-
kennari að eiga það við samvisku
sína hvernig hann bregst við ofbeld-
isaðgerðum stjórnvalda. Hann get-
ur mætt til starfa, óánægður, sár og
niðurlægður; hann getur tilkynnt
sig veikan og hann getur sagt upp
starfinu sem hann menntaði sig til
að sinna og hefur í mörgum til-
vikum sinnt af metnaði og sam-
viskusemi svo áratugum skiptir. En
hann getur líka einfaldlega neitað
að hlýða þessum lögum sem eru svo
klárlega brot á mannréttindum.
Þetta mál varðar okkur öll sem
sinnum kennslustörfum. Ætlum við
að láta þessa aðför íslenskra stjórn-
valda að menntun í landinu yfir okk-
ur ganga?
Forysta kennara verður líka að
líta í eigin barm. Hún verður að
endurmeta þá afstöðu sína að hún
„skilji“ þá kennara sem ekki mæta
aftur til kennslu en sjálf geti hún
ekki gert neitt „ólöglegt“. Þetta er í
einlægni sagt ekki stórmannleg af-
staða.
… með ólögum eyða
Vigfús Geirdal fjallar um laga-
setningu á verkfall kennara ’Ætlum við að látaþessa aðför íslenskra
stjórnvalda að menntun
í landinu yfir okkur
ganga?‘
Vigfús Geirdal
Höfundur er sagnfræðingur
og kennari.
EINU greinarnar sem ég hef
skrifað í þetta blað eru minning-
argreinar. Á sorgarstundu er gott
að létta af hjarta sínu og segja frá
því sem efst er í huga manns en
jafnframt horfa dapur fram á veg-
inn vitandi það að lífið verður ekki
samt hér eftir. Innst í hugskoti er
þó von um að tíminn græði sárin.
Hetjulegri baráttu er lokið.
Vopnin hafa verið
hrifsuð af kennurum
og við megum þakka
fyrir að halda glór-
unni, þó svo að svívirt
séum. Ég viðurkenni
mig sigraða. Ég tapaði
orustunni. Ég veit
núna að það var vit-
laust gefið og þar að
auki svindlað. Vinnu-
veitendur mínir, lands-
feður og andstæðingar
fóru aldrei út úr sín-
um andlegu mold-
arkofum. Ég neita að
fara í leðjuslag. Ég mæti til vinnu
og geri mitt besta. Það kveður
frumvarpið á um. Ég ét það fúlegg
sem núverandi ríkisstjórn hefur
orpið. Ég er reynslumikill þræll og
ég horfi fram á veginn. Ég hugsa til
fortíðar. Mér er illt í maganum. Í
upphafi var kennsla starf, svo varð
hún lífsstíll, nú ánauð.
Ég á 9 ára son. Hann spurði í
upphafi verkfalls hvort ég þyrfti
hærri laun þar sem ég hef svo
mikla ánægju af starfi mínu sem
kennari. Ég fyrirgaf barninu strax
og útskýrði að þessir þættir héldust
ekki endilega í hendur. Pólskir
verkamenn hér á landi eru t.a.m.
ekki á háum launum þó svo að þeir
inni af hendi störf sem engan Ís-
lending langar til að vinna. Ég hef
á tilfinningunni að vitsmunalegur
þroski og innsæi ríkisstjórnarinnar
sé um það bil á við 9 ára barns.
Framsóknarflokkurinn hefur allt-
af tapað á því að vera í slagtogi við
sjálfstæðismenn sögðu gárungarnir
eftir síðustu kosn-
ingar. Ég spái því að
framsóknarmenn verði
jarðaðir í næstu kostn-
ingum. Þeir fljóta sof-
andi að feigðarósi.
Framsóknarmenn
fengu í þessari baráttu
sérstakt tækifæri til
að standa með fólkinu
í landinu, sýna hvers
þeir voru megnugir.
En nei, þeir eru einsk-
is megnugir, nema þá
helst að sitja og
standa eins og sjálf-
stæðismönnum þóknast. Þáttur
menntamálaráðherra er einnig
stórundarlegur. Framkoma hennar
gagnvart kennurum og reyndar
kvenþjóðinni allri í beinu framhaldi
er dapurlegur vitnisburður um
framagjarna konu í karlaleik. Ég
spái því að núverandi ríkisstjórn
falli og það verður ekki vegna þess
að höfðingi þeirra sjálfstæðismanna
minnkar pólitísk umsvif sín. Það
verður vegna þess að 4.500 kenn-
arar og 45.000 grunnskólabörn og
foreldrar þeirra voru alvarlega nið-
urlægð í stjórnartíð þeirra og nú
stöndum við vörð um sjálfsvirðingu
okkar.
Þetta er komið gott og reyndar
fyrir löngu. Valdhroki ríkisvaldsins
og undirlægjuháttur sveitarfélag-
anna verður þeim að falli.
Það er alveg ljóst á því sem fram
hefur farið að viðsemjendur kenn-
ara skilja tölur frá 0 og upp úr.
Einu ráðin sem ég hef og get gefið
kennurum eru eftirfarandi:
– aldrei framar gefa vinnu sína.
– útkall er 4 tímar
– akstur skal vera skv. mæli.
– sendið reikning fyrir kvöld- og
helgarvinnu.
– æfið ykkur í að segja: Nei, því
miður ég er upptekin(n)
Gefum okkar ömurlega vinnuveit-
anda það sem hann er að biðja um.
Hann uppsker eins og hann sáir.
Eins og áður sagði eru einu
greinarnar sem ég hef skrifað í
þetta blað minningargreinar. Þetta
er ein slík. Ég kveð ríkisstjórnina,
framsóknarflokkinn sérstaklega,
vinnuveitanda minn og elskulega
kennarann í sjálfri mér. Það er
huggun harmi gegn hversu stutt er
í kosningar.
Með vinsemd og virðingu til
barna og foreldra þessa lands.
Baráttu lokið?
Svandís Egilsdóttir skrifar
um kjarabaráttu kennara
’Gefum okkar ömurlegavinnuveitanda það sem
hann er að biðja um.
Hann uppsker eins og
hann sáir.‘
Svandís Egilsdóttir
Höfundur er grunnskólakennari
og foreldri.